دموکراسی الکترونیک نسل سوم مشارکت مردم

توسعه سریع فناوری های اطلاعات و ارتباطات, بر تمامی جنبه های زندگی اجتماعی تأثیرگذار است این تأثیرات نه تنها در بخشهای آموزش, اقتصاد و رسانه ها , بلکه در بعد سیاسی نیز مشهود است

توسعه سریع فناوری های اطلاعات و ارتباطات، بر تمامی جنبه های زندگی اجتماعی تأثیرگذار است. این تأثیرات نه تنها در بخشهای آموزش، اقتصاد و رسانه ها ، بلکه در بعد سیاسی نیز مشهود است. گستره تأثیرگذاری فناوری های اطلاعات وارتباطات بر تغییرات اجتماعی، آنچنان فراوان بوده که از آن می توان به عنوان انقلاب یاد کرد، اما در ابتدای قرن بیست و یکم نمی توان با اطمینان در مورد تأثیر این فناوری بر شکل نهایی جوامع اظهارنظری داشت. در همین راستا این مقاله به بررسی این مطلب می پردازد که با گسترش دموکراسی الکترونیک، ارتباط مستمر میان مردم و نمایندگان آنان در مجلس برقرار می شود و همچنین بازیگران اصلی صحنه های سیاست و سیاست گذاری نیز دگرگون شده، مردم و احزاب سیاسی نیز نقش بیشتر و مؤثرتری در امر خط مشی گذاری پیدا می کنند.

● مقدمه

یکی از مفاهیم اساسی مطرح در هر جامعه‌ای ، بحث ارزشی دموکراسی است، که به معنای فراهم شدن امکانات برابر و همگانی برای همة اعضای یک نظام سیاسی، به منظور شکل دادن به سرنوشت خود است. امروزه تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات الکترونیک همچون ایمیل، گستره جهانی وب، تلویزیونهای دیجیتالی و ... فرصت‌های جدید متعددی را برای ارتباط بین حکومت و شهروندان ایجاد کرده‌اند و می‌توان اثرات آن را در فراهم کردن بهتر خدمات عمومی و همچنین در زمینة فعالیت‌ها و ارتباطات سیاسی به گونه آشکار، مشاهده کرد( Graft & Svensson , ۲۰۰۶:۱۲۳) .

در همین راستا والتر ریسون چنین می‌گوید: «عصر اطلاعات با سرعت تمام، قدرتی در اختیار مردم نقاط مختلف دنیا قرار می‌دهد که تا چند سال پیش ناممکن به نظر می‌رسید «. در واقع می‌توان گفت اگر دموکراسی در قالب یک برنامه دیجیتالی پیاده شود، واژه جدیدی به وجود می آید که در اصطلاح به آن دموکراسی الکترونیک (e-democracy)گفته می‌شود. دموکراسی الکترونیک یک پیشرفت سیاسی محسوب می‌شود که هنوز دوران طفولیت خود را می‌گذراند. با در نظر گرفتن مزیتها و پیشرفت‌های سیستم دموکراتیک به عنوان ابزار درگیر شدن در فعالیت‌های اجتماعی و وب به عنوان ابزار ارتباطات ، در ادامه یک سیستم دموکراتیک را مطرح می‌کنیم که برخی محدودیت‌های سیسستم دموکراتیک سنتی را اصلاح (Moreno-Jimenez& Polasek,۲۰۰۳:۱۶۴) و مشارکت مردم را در فعالیت‌های سیاسی تسهیل کرده، به افراد اجازه برخورد بهتر با اقدامات سیاسی را می‌دهد(Cabri ,et.al. ۲۰۰۵ :۸۵ ).

● مراحل تکامل دموکراسی

دموکراسی طی سه مرحله رشد و تکامل پیدا کرده است. نقطة شروع، دموکراسی تجمعی آتنی‌ها بوده است. سپس دموکراسی مستقیم به عنوان مرحلة دوم فرآیند تکامل دموکراسی و در نهایت دموکراسی مشارکتی به عنوان مرحلة سوم مطرح می‌شود.

دموکراسی تجمعی آتنی‌ها، یک سمبل برای همه طرحهای دموکراتیک و قوانین اساسی در قرنهای بعدی است. آنچه که تجمع نامیده می‌شود، اشاره به سیستمی است که تکیه بر این حقیقت دارد که گروه رأی دهندگان در چنین شهرها یا کشورها می‌توانند در یک مکان گرد هم جمع شوند و رأی خود را به صندوق بیندازند و رأی‌ها می‌تواند فوری شمارش شوند.

بیشتر کشورهای دموکراتیک، این سیستم تجمعی را به وسیلة یک مجلس از نمایندگان مردم جایگزین می‌کنند. بنابراین مردم نمی‌توانند به طور مستقیم رأی دهند، اما نمایندگان مردم باید به گونه دموکراتیک در روز انتخابات ، انتخاب شده باشند که تعداد نمایندگان انتخاب شده متناسب با جمعیت هر منطقه است. مقام عالی قانونگذاری مردم نیستند، بلکه یک گروه از نمایندگان در مجلس هستند.

به این ترتیب، تقاضا برای دموکراسی بیشتر، منجر به شکل گیری دموکراسی مستقیم شد. دموکراسی مستقیم در بر گیرندة دو نوع رأی گیری است: رفراندوم و حق قانونگذاری مشروع و مبتنی بر قانون اساسی .

حق قانونگذاری مشروع و مبتنی بر قانون اساسی در عمل بر فرایند سیاسی نظارت داشته، غالب است، در حالی که رفراندوم می‌تواند برای مسائل مهم، اجباری و الزامی مطرح شود.

اما توسعه دموکراسی منجر شد به نیاز برای مشارکت مستقیم‌تر یا آنچه که دانشمندان علوم سیاسی آن ‌را دموکراسی مشارکتی نامیده‌اند. دموکراسی مشارکتی می‌تواند در بیشتر دموکراسی‌های غربی بعد از جنگ جهانی دوم دیده شود(Moreno-Jimenez& Polasek , ۲۰۰۳ :۱۶۴). در واقع هدف از دموکراسی مشارکتی این است که افراد از گروههای مختلف در کنار هم قرار گیرند و به این ترتیب دیدگاههای مختلف مطرح شود و این دیدگاهها در فرایند تصمیم گیری در نظر گرفته شوند(Bollinger&Pictet , ۲۰۰۳:۶۵ ).

باربر (۱۹۸۴) دموکراسی مشارکتی را به عنوان یک نیاز برای دموکراسی قوی یا گذر از سیستم منفعل و بی‌تحرک رأی گیری به یک سیستم رأی گیری فعال (‌مشارکتی) تدوین کرد. این امر مستلزم تعهد بالای شهروندان عادی برای مسائل رفاه عمومی است. در فرایند دموکراسی مشارکتی، پس از درخواست مشارکت، شهروندان به بحث و گفتگوی فعال بر روی مسائل و مشکلات و رسیدن به یک توافق عمومی نیاز دارند. همچنین آنها مجبور هستند، شیوه‌ای را که این تصمیم خاص و منحصر به فرد گرفته می‌شود ، بپذیرند. برای عملی کردن دموکراسی مشارکتی لازم است که اصول گفتمانهای عمومی «هابرماس » در نظر گرفته شود (‌Jimenez & Polasek , ۲۰۰۳).

۱) همة شهروندان شانس برابر و یکسانی برای مشارکت در مبادلة اطلاعات دارند (‌هیچ‌کس نباید نادیده گرفته شود ).

۲) انتخاب موضوع برای هر کسی آسان است و بحث و گفتگو می تواند متوقف شود و سرانجام در زمان دیگری دنبال شود.

۳) بحث و گفتگو تحت تأثیر هیچ فشار خارجی یا هر عامل اثرگذار دیگری نیست و همة شهروندان اجازه دارند که با یکدیگر تعامل داشته باشد.

۴) درایزک (۲۰۰۰) بحث و گفتگوی مشارکتی را به عنوان ارتباطات بی طرفانه، منطقی و معقول تعریف کرده است.

● دموکراسی الکترونیک

طی سالهای اخیر، ما شاهد یک دگرگونی عظیم اجتماعی بوده ایم که به ضرورت به وسیله دو جنبه که با یکدیگر ارتباط نزدیکی دارند ، به وجود آمده است‌. جنبه نخست ، تغییر تکنولوژیکی است که با ورود اینترنت و وب رخ داده است و جنبه دوم ، تغییر در ارزشهای جامعه است که به وسیله ظهور علائق و منافع بوم شناسی، توسعه پایدار، یک دیدگاه کل نگرانه از واقعیت ها، همبستگی، ارزشهای اخلاقی و ... حاصل می شود‌. توسعه تکنولوژیکی خودش را در همه این حوزه‌های اجتماعی وارد کرده است و در مورد خاص دموکراسی ، یک تعداد طرحهایی وجود دارد که هدفشان به کارگیری اینترنت و وب جهت تسهیل مشارکت مردم در فرایندهای سیاسی است (Moreno-Jimenez & Polasek, ۲۰۰۳: ۱۶۵) و بدین ترتیب اصطلاح دموکراسی الکترونیک مطرح شد . دموکراسی الکترونیک اصطلاحی است که می توان مجموعه گسترده ای از معانی را از آن استخراج کرد . شکل گیری این مفهوم، حاصل انقلاب فناوری است ، اما معنی دقیق این مفهوم چیست ؟

همان گونه که معانی دموکراسی بسیار متنوع است ، برداشت های متنوعی نیز از دموکراسی الکترونیک وجود دارد، با این حال ارائه تعریفی عملی از این مفهوم بسیار ضروری است ، زیرا به تشریح چگونگی زمامداری دموکراتیک در عصر اطلاعات کمک شایانی خواهد کرد .

به گفته کلیفت استفان، دموکراسی الکترونیک به معنای استفاده از فناوری‌ها و استراتژیهای ارتباطی و اطلاعاتی توسط بخشهای دموکراتیک موجود در فرایندهای: سیاسی جوامع محلی ، ایالا‌ ، مناطق ، ملل و البته در عرصه جهانی است . دموکراسی الکترونیک به معنای به کارگیری فناوری اطلاعات برای پشتیبانی و توسعه مردم سالاری است ( فتحیان و تقوی ، ۱۳۸۷‌: ص ۳۸ ).

در واقع دموکراسی الکترونیک فرصتی برای پل زدن بر روی شکاف بین حاکمان و افراد تحت حکومت است که فرصت مشارکت در فرایندهای تصمیم گیری را برای افراد تحت حکومت مهیا می سازد (Moreno & Holgado & Riosinsua , ۲۰۰۳ :۲۱۳) . طرفداران این نوع دموکراسی براین باورند به این طریق می توان باعث افزایش مشارکت و دخالت مستقیم شهروندان در تصمیم گیریهای سیاسی عمومی شد‌. همچنین آنها افزایش شفافیت و پاسخ‌گویی دولتها و در نتیجه رضایت مندی بیشتر ملت را از اثرات مثبت دموکراسی الکترونیک بر می شمارند ( Cabri, et.al, ۲۰۰۵ :۸۶ ) . ابعاد موجود در دموکراسی الکترونیک عبارتند از : ( فتحیان و تقوی ، ۱۳۸۷ : ۳۹-۳۸ )

ـ اطلاعات : وجود اطلاع رسانی شفاف از سوی حکومت به مردم،

ـ ارتباطات : تعامل دوطرفه بین حکومت و مردم،

ـ مشارکت : ایجاد فرصت برای توسعه مشارکت های مردمی،

ـ آزادی : شامل آزادی بیان ، رسانه های آزاد ، آزادی اجتماعات و انتخابات آزاد،

ـ انتخابات و رأی گیری الکترونیک : که یکی از نتایج مردم سالاری الکترونیک است.

دموکراسی الکترونیک دو فرایند اصلی را در بر می گیرد:

▪ فرایند نخست، «مرحله مشارکت‌»‌: شامل بحث و گفتگوی آنلاین، درک موقعیت ها و مبادلة گفتگوها و اطلاعات است.

▪ فرایند دوم، « رای گیری الکترونیکی» است.

فرایند مشارکت یک ویژگی جدید برای دموکراسی الکترونیک مدرن ایجاد می‌کند و شامل نکات زیر است:

۱) مشارکت، موجب قانونگذاری جدید می‌شود و پایه و اساسی برای تصمیم‌گیری سیاسی است.

۲) مشارکت، اعتماد شهروندان را درون نهادهای دموکراتیک و نمایندگانشان تقویت می کند.

۳) مشارکت، پایه و مبنای اطلاعاتی همة شهروندان و رأی دهندگان را بهبود می‌بخشد.

۴) فرآیندهای مشارکت می‌توانند برای خلق افکار عمومی به کار گرفته شوند.

۵) فرآیندهای مشارکت دارای قدرتی نظام یافته هستند و پایه‌ریزی شده‌اند تا ایجاد کننده هماهنگی باشند.(Moreno-Jimenez & Polasek , ۲۰۰۳ : ۱۶۶-۱۶۷)

● ویژگیهای دموکراسی الکترونیک

ویژگیهای دموکراسی الکترونیک عبارتند از :

ـ در پرتوی دموکراسی الکترونیک، خدمات دولتی به صورت یکپارچه و الکترونیک قابل ارائه است.

ـ سازمانهای دولتی به جز ارائه خدمات پیوسته جاری ، می توانند خدمات پیوسته و منسجم دیگری را هم عرضه کنند. آنها قادرند تا به جای سرگردان کردن مردم در ادارات یا پایگاههای اینترنتی مختلف برای به دست آوردن یک تأییدیه دولتی ، امکاناتی را فراهم سازند تا مردم امور خود را تنها از یک نقطه به انجام برسانند.

ـ امکان دسترسی به فناوری جدید برای عموم مردم از راه دوره های آموزشی مختلف فراهم شده ، آموزش مادام العمر امکان پذیر و ایده تمام نشدن آموزش با پایان یافتن مدرسه محقق می شود.

ـ دولت قادر به بازسازی روابط میان خود و مردم می شود و در واقع به جای ارائه خدمات یکسان به همه ، می تواند به کمک فناوری جدید با مردم به صورت انفرادی مستقل عمل کرده، به آنها خدمات شخصی ارائه دهد .

ـ شهروندان در رابطه خود با دولت ، احساس مسئولیت بیشتری کرده، اعتماد و اطمینان خود را نسبت به بخش دولتی تقویت می کنند .

ـ مردم با نمایندگان خود ارتباط نزدیک‌تری پیدا می کنند. از این راه هر کس می تواند بدون هیچ مشکلی در خانه خود نشسته و حرف خود را به گوش دولتمردان برساند؛ به ویژه برای افرادی که در نقاط دوردست کشور حضور دارند.

ـ تعهد افراد نسبت به دولت افزایش می‌یابد‌، چرا که راز تعهد ، مشارکت راستین همه افراد است. اگر مشارکتی در کار نباشد ، تعهدی نیز در کار نخواهد بود.

ـ همخوانی مؤثر رایانه‌ای بین بخشهای دولتی و خصوصی باعث تسریع و پیشرفت امور می شود.

ـ مشارکت مردم در تصمیم گیری‌های حکومتی افزایش می یابد ، چرا که مردم همیشه خواستار برقراری ارتباط نزدیک و آسان با نهادهای حکومتی ، نمایندگان و مشارکت در امر حکومت برای رفع مشکلات خود بوده اند.

ـ رضایت عمومی مردم بیش از گذشته حاصل می شود.

ـ افزایش تعداد رأی دهندگان در انتخابات ادواری را به دنبال دارد .

ـ صرفه جویی در هزینه ها را به دنبال دارد‌. دموکراسی الکترونیک می تواند سرمایه‌های هنگفتی را از راه صرفه‌جویی ناشی از کاهش امور بدون بازده ، هزینه‌های زائد و کاغذ بازی های اضافی کشور کند (‌فتحیان و تقوی ، ۱۳۸۷ : ۴۱-۴۰ ).

● سناریوی دموکراسی الکترونیک

در نتیجة گسترش تجارت الکترونیک و اینترنت، جهان در حال تبدیل شدن به جهانی الکترونیک است که در آن، هر روزه فعالیتهای زیادی به وسیلة ابزارهای الکترونیک می‌تواند انجام شود، این امر منجر به شکل گیری گونه جدیدی از تعامل بین افراد می‌شود که می‌توانند دنیای دیجیتال را برای برقراری ارتباطات مورد استفاده قرار دهند. این تحول فقط در زمینة تجارت الکترونیک به کار نمی‌رود، بلکه در حال حاضر تعداد فراوانی از نهادها، انواع جدیدی از خدمات را فراهم می‌کنند و دولت الکترونیک را ارتقا می‌دهند.

از آنجایی که دولت الکترونیک یک نوآوری مهم برای نهادها است ، درک این امر مهم است که دولت الکترونیک فقط یک وب سایت یا مجموعه ای از مدارک و اسناد نیست، بلکه یک ساختار پیچیده که دارای بخشهای خاص متعددی است، از دولت الکترونیک حمایت می‌‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها ، دموکراسی الکترونیک است (Cabri,et.al, ۲۰۰۵: ۸۵). برای اینکه دولت الکترونیک شایسته داشتن دموکراسی الکترونیک باشد، باید برای همه شهروندان قابل فهم و در دسترس باشد و به همین دلیل دولت باید گامهای مهمی را برای دسترسی کامل به دولت الکترونیک بردارد ( Jaeger , ۲۰۰۴ :۲۴ ) . دموکراسی الکترونیک می‌تواند به عنوان به کارگیری تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات توسط موجودیت‌های دموکراتیک در فرآیندهای سیاسی جوامع، در نظر گرفته شود. (Cabri et.al , ۲۰۰۵: ۸۵)

البته برای بحث در زمینة دموکراسی الکترونیک باید بتوانیم به گونه مؤثری آن‌را از دولت الکترونیک تفکیک کنیم. دولت الکترونیک دربارة امکان دسترسی به خدمات عمومی، بهبود و پیشرفت کارایی اطلاعات، تحقیق و بررسی دربارة حقوق و مسئولیتها، پرداخت مالیاتها و غیره است، دولت الکترونیک تکیة زیادی بر اصول کارایی و سنجش مدیریت دولتی نوین دارد، از طرف دیگر دموکراسی الکترونیک دربارة ارتباط شهروندان با سیاستمداران، حکومت و سازمانها است (Collins & Butler , ۲۰۰۲ :۸۶-۸۷ )

● مقتضیات اجرای دموکراسی الکترونیک

هدف دموکراسی الکترونیک این است که به شیوه ای انعطاف‌پذیر از مشارکت شهروندان در فعالیت های عمومی اجتماع به وسیلة تکنولوژی اطلاعات حمایت کند. به این منظور مجموعه‌ای از مقتضیات کارکردی و غیرکارکردی برای به کارگیری دموکراسی مورد نیاز است:

۱) قابلیت حرکت : کاربرد دموکراسی الکترونیک باید به وسیلة انواع مختلفی از وسائل صورت گیرد، هم وسایل ثابت (‌مانند کامپیوترهای شخصی و اداری‌) و هم وسائل سیار ( مانند تلفن‌های ماهواره‌ای).

۲) سبکی ( کم‌ وزنی ) : از آنجایی که به‌کارگیری دموکراسی الکترونیک مستلزم به اجرا در آوردن برنامه‌های سخت افزاری زیادی، از جمله نصب وسائل است، آنها باید تا آنجا که امکان دارد، اتلاف منابع را کاهش دهند.

۳) قابلیت کاربرد : کاربرد دموکراسی الکترونیک باید به آسانی قابل درک باشد تا حدی که کاربران بتوانند تأسیسات موجود ( مانند شبکه‌های کامپیوتری ) را مورد استفاده قرار دهند.

۴) انعطاف‌پذیری: دموکراسی الکترونیک می‌تواند برای اهداف مختلف و سناریوهای پویای مختلفی به کار گرفته شود، این امر مستلزم نیاز به وفق دادن این کاربردها با محیط اجرایی‌شان به گونه‌ای فعالانه است.

۵) قابلیت کنترل: کاربران باید همیشه بر اجرای دموکراسی الکترونیک نظارت داشته، همچنین با خودشان و محیط‌های اجرایی، تعامل داشته باشند.

۶) شفافیت : محیط اجرایی و اجزای شبکه باید با یک شیوة شفاف با یکدیگر ارتباط داشته باشند، با این هدف که به کاربر اجازه دهند بر هدف دموکراسی الکترونیک، متمرکز شود.

۷) استقلال : از آنجا که ارتباط شبکه‌ای ممکن است ثابت نباشد، کاربردهای دموکراسی الکترونیک باید تا حد ممکن استقلال داشته باشد.

۸) ‌امنیت: به‌کارگیری دموکراسی الکترونیک می‌تواند شامل انتقال داده‌های خصوصی مربوط به یک کاربر، مانند یک رأی باشد، این داده‌ها باید در راستای احترام به امور شخصی کاربر، با یک روش ایمن انتقال داده شود.

تنها در صورتی‌که مقتضیات بالا قابل دسترسی باشند، شهروندان به گونه مؤثری حمایت شده و احساس آزادی برای مشارکت در فرآیند سیاسی خواهند کرد. (Cabri ,et.al , ۲۰۰۵ : ۸۷)

● دموکراسی الکترونیک در تئوری و عمل

طبق نظر مکینتاش، دموکراسی الکترونیک با استفاده از تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات برای درگیر کردن شهروندان، حمایت از فرایندهای تصمیم‌گیری دموکراتیک و تقویت دموکراسی نمایندگی، در ارتباط است. این امر بیان می‌کند که در تئوری، تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات می تواند نقش مهمی در حمایت از همه مراحل فرآیند دموکراتیک یا در تبدیل آنها ایفا کند.

اما در عمل، به نظر می‌رسد که دموکراسی الکترونیک به یک شیوه و روش ثابت و هماهنگ در زمینه‌های نهادی و سیاسی متفاوت، مورد استفاده قرار نگرفته است. تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات برای تسهیل عملیات مختلف دموکراتیک در شرایط متفاوت و برای دستیابی به هدفهای مختلف به کار برده می‌شوند. یعنی، بعضی نهادهای حکومتی، تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات را به طور عمده برای پخش اطلاعات به جامعه و بعضی دیگر، برای گفتگو با شهروندان و یا درگیری آنها در مسائل سیاسی، مورد استفاده قرار می‌دهند و براساس این تفاوت در استفاده از تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات در دموکراسی الکترونیک، یعنی در کشورها و محیط‌های مختلف با زمینه‌های نهادی متفاوت، تصمیمات دربارة عرضه یا عدم عرضة یک نوع خاص از دموکراسی الکترونیک، با هم متفاوت خواهد بود.

● تأثیر دموکراسی الکترونیک بر خط‌مشی‌گذاری

سیاستمداران، درک واقعیت بخشیدن به آنچه را، که به طور مستقیم با شهروندان مرتبط است شروع کرده اند. آنچه آنها بیان می کنند می تواند منجر به خط مشی‌گذاری و قانونگذاری بهتر شود و به وسیله تجربه عامه مردم و نظر کارشناسان تحت تأثیر قرار گیرد. یک نوع جدید از رابطه بین حکومت و حکومت کردن، مبتنی بر شنیدن و یادگیری سیاستمداران و مطرح کردن ایده ها و هدایت و گرد هم آوردن آنها و پاداش بیشتر شدن اعتماد و اطمینان عامه مردم در نهادهای دموکراتیک و نیرو بخشیدن و تأکید بر مشروعیت حکومت است. پاول مارتین بیان می‌کند که : «‌حکومتها باید از تکنولوژیهای جدید مانند اینترنت ، برای توانمند کردن شهروندان استفاده کنند و توانایی بیشتری را برای آنها جهت بررسی دقیق و زیر تأثیر قرار دادن تصمیمات و اقدامات حکومت فراهم کنند». تکنولوژیهای جدید می‌توانند با استفاده از اینکه به ما فرصتهای بیشتری نسبت به پیش برای وضوح و شفافیت بیشتر بدهند و روابط تأثیر پذیرتر و حساس‌تری را بین حکومت و رأی دهندگان ایجاد کرده، دموکراسی مان را تقویت کنند . (Pascal , ۲۰۰۳ :۱۵۸) .

● اما خط مشی دموکراسی الکترونیک دقیقاً چیست ؟

دموکراسی الکترونیک به عنوان یک خط مشی سمبلیک ، به منظور نشان دادن حکومت به عنوان یک موجود دوستانه الکترونیک و جهت تسهیل و پیش بردن فرصتهای به لحاظ سیاسی بی ارزش برای عامه مردم ، که به راحتی رابطه بین اینترنت و دموکراسی را نمی‌پذیرند، طراحی شده است. یک خط مشی دموکراسی الکترونیک موفق، باید این اصول را در نظر بگیرد :

ـ ایجاد فضاهای عمومی جدید برای تعامل و مشورت سیاسی . کمبود چنین فضایی در محیط آنلاین وجود دارد ، محیط آنلاین مزیتهای قابل توجهی برای ایجاد و توسعه بحث و گفتگوهای عمومی اثربخش و زمینه های مشورتی ایجاد می کند .

ـ در نظر گرفتن یک جریان چند جهتی و ارتباطات تعاملی . این جریان برای پیوند دادن شهروندان، نمایندگان و قوه مجریه با یکدیگر طراحی شده است .

ـ ادغام فرایندهای دموکراتیک الکترونیک درون ساختارها و پیشرفتهای گسترده تر مبتنی بر قانون .

ـ اطمینان یافتن از آنکه تعامل بین شهروندان ، نمایندگان انتخاباتی شان و حکومت، ارزشمند و معنی دار است .

ـ اطمینان یافتن از آنکه به قدر کافی و اطلاعات آنلاین دارای کیفیت بالا وجود دارند ، بدین منظور که شهروندان بتوانند انتخابهای خط مشی را روی پایه و اساس دانش قابل اعتماد و تجربیات درونی خودشان در نظر بگیرند .

ـ انعکاس واقعیتها و حقایق جغرافیایی و ساختار اجتماعی درون محیط های آنلاین‌، با دیدگاهی برای فراهم کردن دسترسی برابر و یکسان به فرایندهای دموکراتیک برای همه عرصه ها و همه جوامع .

ـ دموکراسی الکترونیک نباید به عنوان نوشدارویی برای همه جریانهای دموکراسی سیاسی و ارتباطات اجتماعی تصور شود

( Pascal , ۲۰۰۳ :۱۵۸-۱۵۹ )

● ابزارهای الکترونیک در چرخه خط‌مشی‌گذاری

در شکل (۱) می توانید ابزارهایی الکترونیک را که در سراسر چرخه خط‌مشی‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند، مشاهده کنید.

● نتیجه گیری

تکنولوژی‌های جدید ارتباطی و فناوری‌های نوین اطلاعات، این توانایی را دارند که با تاثیر گذاری بر ارزشهای دموکراتیک جامعه تا اندازه زیادی جوهره دموکراسی را تغییر دهند. اینترنت با برقراری ارتباط مستقیم با شهروندان، فرصتهای تازه‌ای را برای مشارکت سیاسی در فضای مجازی فراهم کرده است. شکل‌گیری تالارهای گفتمان سیاسی، فعالیت پر تحرک و پر تعداد احزاب، گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی در اینترنت و راه اندازی میلیون‌ها سایت متعلق به دستگاه‌های دولتی و قدرتهای بزرگ سیاسی، همگی نشانه‌هایی دال بر این ادعا هستند که اینترنت می تواند شکل جدیدی از دموکراسی ایجاد کند یا دست کم برداشتها، باورها و داشته‌های ما را از دموکراسی که مبتنی بر برداشتهای سنتی هستند، دگرگون سازد. دموکراسی الکترونیک شامل مشارکت الکترونیکی است و مراد از آن درگیر شدن مردم در فرایند خط‌مشی‌گذاری از راه شبکه های الکترونیکی است. بنابراین فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی زمینه گسترش و مشارکت مستقیم مردم را در اداره امور عمومی فراهم ساخته اند و ایده حاکمیت شهروند- محور، امکان تحقق پیدا کرده است .

برای ساختن آینده‌ای که نویدبخش دموکراسی و ایجاد مدیریت و حاکمیت مدرن در جامعه باشد، تکیه بر ابزارهای عصر دیجیتال، ضرورتی انکارناپذیر است. این کار هم فرصتهای جدیدی ایجاد می‌کند و هم بر مسئولیت زمامداران و حاکمان می‌افزاید. با استفاده موثر و هوشمندانه از دستاوردهای فناوری ارتباطات و اطلاعات و ترکیب آن با انگیزه‌های دموکراتیک، دولتها پاسخگوتر شده و مردم هم از چالشهای عمومی بیشتر آگاه می‌شوند و در نهایت دستیابی به جامعه‌ای مطلوب، عملی‌تر به نظر خواهد رسید.

به طور کلی می توان گفت: با گسترش دموکراسی الکترونیک ارتباط مستمر میان مردم و نمایندگان آنان برقرار می‌شود و همچنین بازیگران اصلی صحنه های سیاست و خط مشی گذاری نیز دگرگون شده، مردم و احزاب سیاسی نقش بیشتر و مؤثرتری در امر خط مشی گذاری پیدا می کنند.

منابع

۱. فتحیان ، محمد و تقوی ، منیرالسادات ( ۱۳۸۷‌)‌، « انتخابات الکترونیکی (بایسته ها و شیوه ها) »‌، چاپ اول ، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی .

۲. Gronlund , Ake (۲۰۰۳) , “ e-democracy : in search of tools and methods for effective participation “ , Journal of multi-criteria decision analysis , DOI: ۱۰.۱۰۰۲/mcda.۳۴۹ , pp. ۹۳-۱۰۰ .

۳. Riosinsua, David & Holgado , Julio & Moreno , Raul (۲۰۰۳) , “Multicriteria e-negotiation systems for e-democracy “ , Journal of multi-criteria decision analysis , DOI: ۱۰.۱۰۰۲/mcda.۳۵۸ , pp. ۲۱۳-۲۱۸ .

۴. Graft , Paul Van der & Svensson , Jorgen (۲۰۰۶) , “ Explaining edemocracy development : A quantitative empricial study “ , Journal of information policy , pp. ۱۲۳-۱۳۴ .

۵. Moreno-Jimenez , Jose Maria & Polasek , Wolfgang (۲۰۰۳) , “ e-Democracy and knowledge . A multicriteria framework for the new democratic era “ , Journal of multi-criteria decision analysis , DOI: ۱۰.۱۰۰۲/mcda.۳۵۴ , pp. ۱۶۳-۱۷۶ .

۶. Collins , Neil & Butler , Patrick (۲۰۰۲) , “ The marketplace , e-government and e-democracy “ , Irish marketing review and Journal of Korean academy of marketing science , volume ۱۵ , Number ۲ , pp. ۸۶-۹۳ .

۷. Pascal , Andre (۲۰۰۳) , “ Promise and problems of e-democracy “ , ISBN ۹۲-۶۴-۰۱۹۴۸-۰ NO.۵۳۲۸۵ , ۷۵۷۷۵ Paris cedex ۱۶ , France , pp.۱-۱۶۲ .

۸. Päivärinta , Tero & Sæbø , Øystein (۲۰۰۶),“ Models of e-democracy“ , Department of information systems , Agder university college , volume ۱۷ , Article ۳۷ , pp. ۲-۴۳ .

۹. Pratchett , Lawrence (۲۰۰۵),“ Barriers to e-democracy : local government experiences and responses “ , local edemocracy national project , pp. ۱-۳۹ .

۱۰. Bollinger , Dominique & pictet , Jacques (۲۰۰۳) , ” potential use of e-democracy in MCDA processes .Analysis on the basis of a Swiss Case” , Journal of multi-criteria decision analysis , DOI: ۱۰.۱۰۰۲/mcda.۳۴۸ , pp. ۶۵-۷۶.

۱۱. Cabri , Giacomo & Ferrari , Luca & Leonardi , Letizia (۲۰۰۵) , “ A role-based Mobile-Agent approach to support e-democracy “ , Journal of Elsevier , DOI: ۱۰.۱۰۱۶/j.asoc.۲۰۰۴.۱۲.۰۰۱ , pp. ۸۵-۹۹ .

۱۲. kakabadse , Nada k & kakabadse , Andrew & Kouzmin , Alexander (۲۰۰۷) , “ Macroeconomic processes and regional economies management “ , problems and perspectives in management, Volume ۵ , Issue ۱ , pp. ۴-۲۹ .

۱۳. Parvez , Zahid (۲۰۰۶),“ Informatization of local democracy: Astructuration perspective “ , IOS press , pp. ۶۷-۸۳ .

۱۴. Jaeger , Paul T. (۲۰۰۴) , “ The social impact of an accessible e-democracy “ , Journal of Disability Policy Studies , Vol. ۱۵ / NO. ۱, PP. ۱۹-۲۶ .