حذف نمک, خطری جدی برای بدن

بایدها و نبایدهای میزان استفاده از سدیم از نگاه متخصصان

مصرف زیاد سدیم و عوارض نامطلوب ناشی از آن یکی از مسائلی است که افراد را به مصرف کمتر سدیم متوجه می‌کند. نخستین عارضه‌ای که از مصرف زیاد سدیم بر‌جا می‌ماند، فشار خون است و فشار خون بالا از عوامل مؤثر در ابتلا به بیماری‌های قلبی، کلیوی و سکته است.

سدیم یک ماده معدنی حیاتی در حفظ سلامت بدن است. بدون سدیم اعصاب و ماهیچه‌ها عملکرد مطلوبی نداشته و جذب مواد معدنی با اخلال روبه‌رو می‌شود. علاوه بر این‌که بدون سدیم بدن قادر نخواهد بود آب مورد نیاز و تعادل مواد معدنی خود را حفظ کند. سدیم در واقع مانند یک فشارسنج عمل کرده و در سیستم فشار بدن و برخی دیگر از فعالیت‌های حیاتی مانند تنظیم فشار خون، تعادل مایعات بدن، بهبود انقباضات ماهیچه‌ای و انتقالات عصبی، تحریک انقباضات ماهیچه‌ای به عنوان یک مؤلفه حیاتی از اعصاب، نگهداشتن کلسیم و سایر مواد معدنی به‌صورت محلول در آب و تحریک غده آدرنال نقش مؤثری را ایفا می‌کند. دکتر مجید کلاهدوزان پزشک و کارشناس تغذیه در رابطه با نقش سدیم می‌گوید: «سدیم از الکترولیت‌های اصلی خارج سلولی است (الکترولیت‌ها در حفظ تعادل اسمزی و تعادل اسید و باز نقش اساسی دارند، الکترولیت به موادی گفته می‌شود که در آب به یون‌های باردار تجزیه می‌شوند.)

● کمبود سدیم

هر گاه مصرف سدیم کم شود، هورمون آلدوسترون ترشح می‌شود که باعث بازجذب سدیم از کلیه‌ها می‌شود و برعکس اگر مصرف سدیم زیاد شود، کلیه‌ها دفع سدیم از ادرار را افزایش می‌دهند. در بسیاری از افراد سدیم اضافی توأم با سایر عوامل، سبب بالا رفتن حجم پلاسما و افزایش فشار خون می‌شود.»

دکتر داوود بابابیگلو پزشک و مشاور تغذیه با بیان «تنظیم آب» به‌عنوان کار اصلی سدیم می‌افزاید: سدیم این وظیفه را در غشای سلولی نیز انجام داده و در عبور دادن آب و گلوکز از غشای سلول به سمت داخل و خارج سلول مؤثر است، همچنین هرجا سدیم حضور داشته باشد، آب را هم با خود جذب می‌کند، بنابراین اگر میزان سدیم درون سلول افزایش پیدا کند، میزان آب نیز بالا رفته و سلول متورم می‌شود.

این درحالی است که اگر سدیم درون سلول کاهش پیدا کند، میزان آب نیز کم شده و سلول چروکیده می‌شود.

وی می‌افزاید: در این میان سلول مغزی نیز از این قاعده مستثنی نیست و در نتیجه بالا رفتن و پائین آمدن سدیم در سلول‌های مغزی باعث بروز احساس گیجی و منگی و در حالات شدیدتر به صرع و در نهایت به کما می‌رسد.»

سدیم از طریق روده کوچک جذب شده و در ماهیچه‌ها و بافت غضروف ذخیره می‌شود. کمبود سدیم اغلب هنگامی اتفاق می‌افتد که به دلیل گرمای شدید، تعرق زیاد صورت گرفته و در نتیجه آب و سدیم بدن کاهش شدید پیدا می‌کند، تا حدی که این کم‌آب شدن بر فعالیت‌های طبیعی بدن اثر می‌گذارد. علاوه بر این کمبود، سدیم در برنامه غذایی تعادل اسید و بازی را که در تغذیه نقش مهمی دارد، برهم می‌زند. علائم کمبود کلسیم عبارتند از: احساس ضعف، حالت تهوع، گرفتگی شدید ماهیچه، درد پاها و قوزک‌پا، کاهش اشتها، گیجی و...

در افراد سالم، مازاد سدیم از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. در حالی که در افراد حساس به نمک، دریافت میزان زیاد سدیم باعث افزایش فشار خون می‌شود. دکتر کلاهدوزان ارتباط فشار خون با سدیم را این‌چنین بیان می‌کند: «فشار درون‌رگی یا درون سیستمی قلب و عروق، وابسته به میزان سدیم در محوطه قلب و عروق است. هرچه میزان سدیم افزایش پیدا کند، فشار درون‌رگی بالا رفته و فشار خون بالا می‌رود. در افراد سالم سایر سیستم‌ها به کاهش فشار خون کمک می‌کند، اما در افراد سالمند این مقاومت‌ها از بین رفته و فشار خون افزایش پیدا می‌کند.»

این پزشک در این رابطه می‌افزاید: سدیم مصرفی در شبانه‌روز نباید از ۲۴۰۰ میلی‌گرم بالاتر برود، زیرا اگر کسی این میزان را رعایت نکند، بدن او کم‌کم آماده پرفشاری خون خواهد شد.

وی اضافه می‌کند: سدیم به مقدار زیادی در مواد غذایی وجود دارد و نیاز غذایی بدن به آن به‌طور معمول حتی بدون مصرف نمک نیز تأمین می‌شود. با کاهش مصرف سدیم، آب و سدیم بدن همزمان کاهش پیدا کرده و بدین‌ترتیب فشار خون به نحو مطلوبی پائین می‌آید. از این‌رو در مبتلایان به پرفشاری خون کاهش مصرف سدیم به کمتر از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز توصیه می‌شود.»

دکتر بابابیگلو در رابطه با میزان مصرف سدیم در زنان باردار و ورزشکاران معتقد است: مصرف نمک زیاد به زنان باردار توصیه نمی‌شود، زیرا باعث افزایش فشار خون در آنها شده و به عروق جفت آسیب می‌رسد و در نتیجه جنین خون و مواد غذایی کمتری دریافت می‌کند.

در ورزشکاران به دلیل فعالیت بدنی شدید، تعریق صورت گرفته و در نتیجه بدن، آب، سدیم و پتاسیم را از دست می‌دهد. از این‌رو به ورزشکاران توصیه می‌شود تا نمک مصرف کنند.

البته این توصیه به دلیل نیاز بیشتر بدن آنها به نمک نیست، بلکه به علت از دست دادن نمک بدن است. بدن به ازای هر یک کیلو کالری انرژی از دست رفته، به یک سی‌سی آب و به اندازه متناسب نمک نیازمند است.»

● منابع سدیم

سدیم در انواع متفاوتی وجود دارد. نمک یا کلرید سدیم رایج‌ترین منبع سدیم موجود در غذاهاست، اما جوش شیرین (بیکربنات سدیم) و مونوسدیم گلوتامات و انواع سس و نگهدارنده‌ها نیز حاوی سدیم هستند.

دکتر کلاهدوزان مواد حاوی سدیم را این‌چنین شرح می‌دهد: جگر، دل، قلوه، مغز، کله پاچه، غذاهای فرآوری شده مانند سوسیس، کالباس، همبرگر، ماهی دودی، رب، سس گوجه، تخم مرغ (بخصوص سفیده تخم‌مرغ)، انواع لبنیات، سبزیجات نظیر اسفناج و کرفس، انواع میوه مانند خرمالو، خربزه، طالبی و موادی نظیر نخود، فندوق و جوش شیرین.

با رعایت برنامه غذایی مناسب و کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، سدیم به میزان کافی و از منابع طبیعی دریافت می‌شود. بهترین راه برای کاهش میزان سدیم مصرفی، آگاهی از منابع حاوی سدیم و توجه به میزان دریافت آن در برنامه غذایی است.