هدفمندسازی یارانه ها و آرزوی ثبات در اقتصاد کلان

امروز, از هر کس بپرسید هدف از هدفمندسازی یارانه ها چیست, بی درنگ, به مصرف بی رویه حامل های انرژی و سایر کالاها و خدماتی که از یارانه قیمتی برخوردار هستند, اشاره خواهد کرد و برای شما, مثال هایی در مورد کم توجهی خانواده ها به صرفه جویی در مصرف گاز و برق و نان خواهد آورد

امروز، از هر کس بپرسید هدف از هدفمندسازی یارانه‌ها چیست، بی‌درنگ، به مصرف بی‌رویه حامل‌های انرژی و سایر کالاها و خدماتی که از یارانه قیمتی برخوردار هستند، اشاره خواهد کرد و برای شما، مثال‌هایی در مورد کم‌توجهی خانواده‌ها به صرفه‌جویی در مصرف گاز و برق و نان خواهد آورد.

برای جامعه ما که در روزگاری نه چندان دور، کم نبودند مدعیان اقتصاد خوانده‌ای که اهمیت مکانیزم قیمت در کنترل مصرف را انکار و از تثبیت قیمت‌ها حمایت می‌کردند، این یک دستاورد بزرگ است و نشان می‌دهد می‌توان قواعد ساده اقتصادی را به عموم مردم آموخت و همراهی آنها را در برنامه‌های اصلاحات اقتصادی جلب نمود.

با اجرای موفق مرحله اول طرح هدفمندسازی یارانه‌ها، اینک، نه تنها نخبگان و دانشگاهیان، بلکه دولتمردان و سیاست‌گذاران و عامه مردم نیز اهمیت مکانیزم قیمت را در مدیریت مصرف درک کرده‌اند. این، یک دستاورد بزرگ برای جامعه ایران محسوب می‌شود و می‌توان امید داشت که برداشتن این قدم در ارتقای آگاهی‌های عمومی، مقدمه‌ای برای شکوفایی اقتصادی مبتنی بر بازار آزاد در کشور باشد.

اما، موضوع مکانیزم قیمت و کارکردهای آن، یگانه سرفصلی نیست که عموم مردم و دولتمردان باید از علم اقتصاد بیاموزند.

وقتی دستاورد بزرگی مانند اجرای موفق مرحله اول طرح هدفمندسازی یارانه‌ها را مشاهده می‌کنیم، ممکن است علاقه‌مندان به علم اقتصاد و اقتصاد علمی، دچار خوش‌بینی مفرط شوند و گمان کنند سایر اصلاحاتی که اقتصاد ایران، سال‌ها است انتظارشان را می‌کشد، پیش روی ما قرار دارد، اما وقتی با پدیده‌ای مانند بودجه انبساطی سال ۹۰ روبه‌رو می‌شویم، واقعیت‌های اقتصاد ایران، یک بار دیگر رخ‌نمایی می‌کنند و در می‌یابیم که هنوز حرف‌های زیادی برای گفتن و راه‌های زیادی برای رفتن وجود دارد.

● ثبات در اقتصاد کلان چیست و چه اهمیتی دارد؟

محیطی باثبات اقتصادی در سطح کلان، ویژگی یک اقتصاد سالم و پیش‌نیاز قرار گرفتن در مسیر رشد اقتصادی سریع و پایدار است. چرا؟ زیرا در یک محیط آرام و باثبات، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و به طور کلی، فعالان اقتصادی، می‌توانند برای آینده برنامه‌ریزی کنند و با اطمینان در مورد پایداری متغیرهای اقتصاد کلان و فضای عمومی کسب‌و‌کار، تصمیماتی بلند‌مدت و راهبردی در مورد سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های تجاری خود بگیرند. این اطمینان، باعث رونق کسب‌و‌کار و سرمایه‌گذاری در یک اقتصاد خواهد شد. هر چقدر عوامل غیرقابل پیش‌بینی و ریسک‌افزا در یک اقتصاد بیشتر باشد، سطح سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی نیز افت پیدا خواهند کرد.

به همین دلیل است اقتصاددانان، حفظ و تضمین ثبات اقتصادی را از مهم‌ترین وظایف دولت‌ در اقتصاد می‌دانند.

موضوع ثبات اقتصادی، شامل متغیرهای عمده اقتصاد کلان، مانند نرخ رشد اقتصادی و نرخ ارز نیز می‌شود؛ اما، مهم‌ترین سرفصل ثبات‌ اقتصادی، حفظ ثبات در قیمت‌ها است. مطالعات نظری و مشاهدات تجربی نشان می‌دهد که تورم بیش از ۵ درصد، برای اقتصاد مخرب است و باعث کاهش کارآیی و کند شدن رشد اقتصادی می‌شود. از این رو است که بعد از تجربه دهه ۷۰ میلادی، کشورهای توسعه یافته دریافتند که کنترل تورم باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های اقتصادی قرار گیرد.

● تورم،‌ مادر مشکلات است

هدفمندسازی یارانه‌ها به دنبال واقعی کردن قیمت‌ حامل‌های انرژی، نان و سایر خدمات و کالاهای یارانه‌ای است. این اقدام، بسیار ارزشمند و بجا است، اما ریشه وجود این قیمت‌های غیرطبیعی و غیرواقعی در اقتصاد ایران چیست؟ اگر در مورد این سوال خوب فکر نکنیم، ممکن است این ریشه دوباره جوانه بزند و علف هرز قیمت‌های غیرواقعی، اقتصاد ایران را گرفتار نماید. برای پاسخ، لازم است چند دهه به عقب برگردیم. از زمانی که در دهه ۵۰ شمسی، اقتصاد ایران با پدیده تورم دست به گریبان شد، تا همین دوره اخیر، همواره، دولت‌ها سعی کرده‌اند تا به منظور رهایی از فشارهای اجتماعی و سیاسی، برای مهار تورم به هر وسیله‌ای متوسل شوند. در این میان، ساده‌ترین، دم‌دست‌ترین و پرطرفدارترین ابزار دولت، کنترل و تثبیت قیمت‌ها بوده است؛ به ویژه، تثبیت قیمت کالاهایی مانند فرآورده‌های نفتی، برق، آب و نان که به صورت انحصاری توسط دولت تولید یا توزیع می‌شوند.

خوب! با این توضیحات، جواب سوال فوق روشن می‌شود: طی این سال‌ها، اقتصاد ایران به طور مستمر با تورم روبه‌رو بوده است و سیاست تثبیت قیمت‌ها نیز همواره در دستور کار دولت‌ها قرار داشته است. در نتیجه، با افزایش تدریجی سطح عمومی قیمت‌ها و ثابت ماندن قیمت برخی از کالاها و خدمات، به مرور زمان، قیمت نسبی این اقلام از مقدار واقعی خود فاصله گرفته و مشکلات ناشی از قیمت‌های ارزان این کالاها، اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر خود قرار داده است.

همین مشکلات، دولت را مجبور به اصلاح یکباره این خطا، در قالب طرح هدفمندسازی یارانه‌ها نموده است، اما روشن است که این قیمت‌های ارزان، در واقع، خود معلول تورم هستند و تا زمانی که تورم بالای ۵ درصد در اقتصاد ایران ریشه‌کن نشده است، احتمال جوانه‌زدن دوباره این مشکلات وجود دارد. با این حساب، هر چند سال یک‌بار باید به دنبال هدفمندسازی یارانه‌ها باشیم!

● راه‌حل تورم چیست؟

به نظر می‌رسد که جواب این سوال، حداقل در این عصر و زمان، بسیار روشن است و جای شک و شبهه‌ای وجود ندارد که ریشه تورم در بی‌انضباطی پولی و افزایش حجم نقدینگی، فراتر از ظرفیت‌های حقیقی اقتصاد است. به قول چهره ماندگار علم اقتصاد، میلتون فریدمن، «تورم، همیشه و همه‌جا، پدیده‌ای پولی است». البته، این انبساط پولی، خود معلول بی‌انضباطی مالی دولت‌ها و کسری بودجه آنها است. این دولت‌ها هستند که بانک‌های مرکزی غیرمستقل را مجبور می‌کنند تا با چاپ پول، به تامین مالی کسری بودجه آنها بپردازند.

● سخن پایانی

این حرف‌ها، همه برای این بود که یادآوری کنم، اگر برنامه کنترل تورم در اولویت سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کشور نباشد، طرح هدفمندسازی یارانه‌ها ابتر خواهد ماند. دولت باید میوه‌های هدف‌سازی را به نفع کاهش کسری بودجه، انضباط مالی و پولی و کاهش وابستگی بودجه به نفت بچیند، تا مشکل تورم و قیمت‌های غیرواقعی، به صورت دائمی‌ در اقتصاد ایران حل شود.

یک سوال. تناسب بودجه پیشنهادی سال ۱۳۹۰، با این اصول ساده اقتصادی چیست؟ در حالی که اقتصاد ایران در مسیر کنترل و مهار تورم قرار دارد و نتایج حاصل از هدفمندسازی یارانه‌ها، راه را برای مهار کسری بودجه و حل دائمی مشکل تورم هموار کرده است، رشد ۵۳ درصدی بودجه عمرانی و ۴۸ درصدی بودجه جاری کل کشور، نسبت به سال ۸۹، چه کمکی به هدف عالی ثبات‌سازی در اقتصاد کلان خواهد کرد؟ وارد ساختن، یک شوک مالی و پولی بزرگ و بی‌سابقه به اقتصاد ایران، اگر چه ممکن است مسکنی کوتاه‌مدت برای رکود اقتصادی فعلی باشد، اما بی‌شک، دردهای مزمن اقتصاد ایران را تشدید خواهد نمود و دستاوردهای هدفمندسازی یارانه‌ها را تهدید خواهد کرد.

یاسر ملایی