نابینایی؛ پیامد مصرف بی‌رویه عرقیات گیاهی

عرقیات گیاهی فرآورده‌های بومی و انحصاری ایران هستند و پیشینه‌ای باستانی دارند. با توجه به گیاهی که عرق از آن گرفته شده، عرق می‌تواند سرد یا گرم باشد مثلا گیاهی که طبیعت گرم …

عرقیات گیاهی فرآورده‌های بومی و انحصاری ایران هستند و پیشینه‌ای باستانی دارند. با توجه به گیاهی که عرق از آن گرفته شده، عرق می‌تواند سرد یا گرم باشد مثلا گیاهی که طبیعت گرم و خشک دارد، عرقش هم گرم و خشک است.

هنگام خرید دقت کنید که عرقیات گیاهی باید کاملا شفاف باشند. در این فصل می‌توانید عرقیات را به صورت تولید به مصرف و تازه از تولیدکنندگان بگیرید تا خواص آنها طی نگهداری از بین نرود. حتی اگر تولیدکننده عرق گیاهی را در ظرف شفاف به شما عرضه کرد، خودتان عرق را به ظرف شیشه‌ای تیره انتقال دهید تا با نور واکنش ندهد. ظرف‌های پلاستیکی برای نگهداری عرق مناسب نیستند زیرا همان‌طور که گفتم این عرق‌ها حاوی مواد مختلفی هستند (نه فقط آب) که می‌توانند با جدار پلاستیکی ظرف واکنش نشان دهند. عرق گیاهی را در یخچال نگهداری کنید و یادتان باشد حرارت، زمان طولانی نگهداری و نور کیفیت آنها را تغییر می‌دهد و باعث کدرشدنشان می‌شود. البته خود عرق ممکن است از ابتدا چندان بی‌رنگ نباشد. خصوصا در سیستم عرق‌گیری سنتی که رنگ زرد کم‌رنگ اما شفافی در عرق حاصله دیده می‌شود اما کدورت با این رنگ متفاوت است.

نکته دیگر این است که عرق‌گیری و اسانس‌گیری دو روش متفاوت‌ دارند. در اسانس‌گیری مقداری از گیاه را در آب می‌جوشانیم، بخار متصاعد شده از این ظرف به منبع سردکننده می‌رود و آنجا مواد فراری با پایه روغنی به دست می‌آید که در اصل همان اسانس هستند. این مواد در عرق‌ها وجود ندارند. دستگاه عرقگیری هم تقریبا این اساس را دارد با این تفاوت‌ که در عرق‌گیری گیاه بیش از یک بار وارد دستگاه می‌‌شود تا غلظت عصاره به دست آمده بیشتر باشد. با این مقدمه خواستم بگویم که عرق گیاهی، جوشانده گیاهی و دمنوش کاملا تفاوت دارند. یعنی نمی‌توان برای درمان بیماری‌ها هر کدام از این گروه‌ها را به جای دیگر استفاده کنیم با این تصور که همان اثر را دارد. هر کدام از این سه دسته در مصرف به خصوصی ممکن است از دیگری قوی‌تر و موثرتر باشند.

برخی مردم مصرف عرق‌های گیاهی را بی‌اثر و ناشی از اعتقادات خرافی می‌دانند ولی طب سنتی ایرانی دانشی باستانی و در عین حال پیشرفته، با قاعده و عظیم است و در سطوح دانشگاهی در مورد آن تدریس و تحقیق می‌شود. از طرفی برخی مردم هم به صرف این باور که مواد گیاهی کاملا بی‌خطرند از روی علاقه و برای دریافت حداکثر خواص سلامتی بخش، این‌گونه مواد را بی‌رویه مصرف می‌کنند ولی این عزیزان باید بدانند این مواد درست مانند دارو در بدن اثر می‌گذارند. در زمان‌های گذشته هم استفاده از عرق‌ها و داروهای گیاهی آداب و قواعد خاصی داشته و استفاده مداوم و مستمر آنها در طب سنتی ایران به هیچ وجه توصیه نمی‌شده است. مصرف آنها به صورت دارو فقط در موارد خاص صورت می‌گرفته آن هم نه فقط مصرف عرق‌ها، بلکه برای هر مشکل تدابیر درمانی مختلفی را در نظر می‌گرفته‌اند که گوشه‌ای از آن تجویز عرق گیاهی بوده است.

نوشیدن عرق‌های گیاهی به صورت تفننی اشکالی ندارد ولی نباید در مصرف این مواد افراط کرد. بنا به تحقیقات دکتر بلادی مود، رییس انجمن سم‌شناسی ایران و دکتر غلامرضا کریمی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، افرادی که از روی علاقه به‌طور مستمر از عرق‌های گیاهی استفاده کرده‌اند، دچار مواردی از اختلالات بینایی شده‌اند. این محققان پس از بررسی‌های خود دریافتند نوعی آنزیم گیاهی طی فرآیند تخمیر و نگهداری سبب تولید الکل متانول از قسمت‌های چوبی گیاه می‌شود. این الکل ماده‌ای سمی است که ورود آن به بدن سبب تهوع، استفراغ، دل‌پیچه و در نهایت کوری شود. محققان دانشگاه علوم پزشکی مشهد دریافتند شوید و بیدمشک به ترتیب بیشترین و کمترین میزان متانول را دارند. بیدمشک قسمت‌های چوبی کمی دارد اما در مقابل کاسنی، خار شتر و شوید قسمت‌های چوبی زیادی دارند. البته یافته محققان کشور به‌معنای قطع مصرف این عرق‌ها نیست بلکه زنگ خطری برای مصرف بی‌رویه آنهاست. برای مصرف این عرق‌های گیاهی به عنوان نوشیدنی، با یک متخصص آگاه طب سنتی که تحصیلات دانشگاهی داشته باشد مشورت کنید. عده‌ای معتقدند که متانول موجود در عرق‌های گیاهی فرار است بنابراین میزان آن در سیستم عرق‌گیری سنتی کمتر است اما دکتر حسن صلحی در دانشگاه علوم پزشکی اراک ثابت کرده‌ عرق‌های سنتی و صنعتی در میزان متانول تفاوتی ندارند.

دکتر مهرداد کریمی

دانشجو دکترای تخصصی طب سنتی