هشدارهایی درباره داروهای بدون نسخه

وقتی از OTC حرف می زنیم, از چه حرف می زنیم

OTC مخفف over-the-counter است؛ یعنی داروی بدون نسخه، دارویی که حتی بدون تجویز و نسخه پزشک هم می‌توان از داروخانه‌ها آن را تهیه کرد. این داروها معمولا برای تسکین درد یا برطرف‌کردن علایم سرماخوردگی، آنفلوانزا و حساسیت مصرف می‌شوند...

در این مطلب، شایع‌ترین داروهای OTC را با نحوه مصرف آنها توضیح داده‌ایم.

● مسکن‌ها

این داروها برای درمان سردرد و تب یا دردهای عضلانی و استخوانی استفاده می‌شوند. البته هر کدام از آنها و نحوه کاربردشان متفاوت است؛ گروهی از داروها که تحت عنوان داروهای ضد‌التهاب غیراستروییدی (NSAIDs) نام‌گذاری شده‌اند، شامل آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و باکلوفن هستند و گروه دیگر ترکیب‌های استامینوفن و هر کدام از این داروها کاربرد مخصوص به خود دارند. داروهای ضد‌التهاب غیراستروییدی شامل آسپیرین، ایبوپروفن، دیکلوفناک، ناپروکسن است. این داروها به‌دلیل جلوگیری از تولید پروستاگلاندین‌ها، باعث کاهش درد می‌شوند. پروستاگلاندین‌ها موادی هستند که به‌طور طبیعی در بدن وجود دارند و باعث تحریک انتهای اعصاب و به‌وجود آمدن احساس درد در انسان می‌شوند.

● استامینوفن

این دارو باعث کاهش درد و تب می‌شود. مکانیسم تاثیر ضد‌درد استامینوفن کاملا معلوم نیست اما مشخص است که برعکس داروهای ضد‌التهاب غیراستروییدی که در سطح پوست و عضلات و مفاصل و استخوان‌ها تاثیر می‌گذارند، با مهار حس درد در مغز و نخاع باعث کاهش درد می‌شود.

● آنتی‌هیستامین‌ها

داروهای آنتی‌هیستامین‌ با مهار گیرنده‌های مربوط به خارش، تحرکات بینی، ترشح خلط و عطسه باعث کنترل آنها می‌شوند. این داروها معمولا به‌عنوان ضد‌حساسیت‌ها بین مردم شناخته می‌شوند و با توجه به شیوع آلرژی، هر سال آنتی‌هیستامین‌های جدیدی ساخته و وارد بازار دارویی کشور‌ها می‌شوند. از مهم‌ترین این داروها می‌توان به: دیفن‌هیدرامین، کلرفنیرامین، کلماستین، هیدروکسی‌زین، پرومتازین، لوراتادین، زادتین، سیتیریزین، کتوتیفن، پیریلامین مالئات و... اشاره کرد.

● دکونژستان‌ها (ضد‌احتقان‌ها)

دکونژستان‌ها، داروهایی هستند که باعث تنگی رگ‌های مخاط بینی و فروکش‌کردن التهاب و ورم و احتقان در این ناحیه می‌شوند. از داروهای ضد‌احتقان بدون نسخه می‌توان از پزودو افدرین و فنیل‌افرین نام برد. فنیل‌افرین در بازار دارویی ایران در ترکیب قرص آنتی‌هیستامین دکونژستان وجود دارد.

● داروهای سرفه

داروهایی که برای سرفه تجویز می‌شوند، دو دسته‌اند؛ داروهای ضد‌سرفه و اکسپکتورانت‌ها. داروهای ضد‌سرفه باعث مهار سرفه می‌شوند و از آنها می‌توان از دکسترومتورفان و کلوبوتینول نام برد. گروه دیگر این داروها اکسپکتورانت‌ها هستند که باعث رقیق‌شدن خلط می‌شوند و به این وسیله با هر بار سرفه، مجاری تنفسی از خلط و ترشح پاک ‌خواهندشد. گایافنزین در این گروه قرار دارد که هم به‌صورت مجزا و هم در ترکیب اکسپکتورانت ساده و کدیین وجود دارد.

● چگونگی استفاده‌ از مطالب بروشور داروهای بدون نسخه

هرچند برای تهیه و خرید داروهای بدون نسخه نیازی به تجویز پزشک نیست، اما این داروها نیز همانند تمام داروها می‌توانند باعث بروز عوارض جانبی ناخواسته و گاهی بسیار جدی شوند بنابراین باید در مورد چگونگی استفاده از بروشورهای داروهای بدون نسخه یا مطالبی که از داروساز یا پزشک خانوادگی خود باید در مورد آنها بپرسید، بیشتر بدانید:

۱ ترکیب‌های دارویی: ماده موثر موجود در دارو که باعث کاهش علایم می‌شود. ممکن‌است یک دارو از چند جزء موثر تشکیل شده باشد. ابتدای بروشورهای دارویی، این مطالب درج و به وضوح در مورد ترکیب‌ آنها توضیح داده شده است.

۲ اندیکاسیون‌ها: موارد مصرف دارو که مصرف آن باعث بهبود آنها در بیمار می‌شود.

۳ هشدارها: هنگام استفاده از این دارو باید به بعضی هشدارها توجه کرد؛ مثلا شرایط استفاده از غذاهای همراه، دارو‌ها یا رانندگی در صورت مصرف دارو.

۴ چگونگی مصرف و بهترین زمان آن.

۵ اطلاعات مهم: بعضی اطلاعات مهم که ممکن است لازم باشد بدانید عبارتند از: روش نگهداری دارو و ...

۶ مواد نگهدارنده و رنگ‌های خوراکی و سایر مواد شیمیایی دارو. دانستن این نکته‌ها به‌خصوص برای افرادی که به ماده یا رنگ خاصی حساسیت دارند، مهم است.

۷ نشانی یا تلفن سازندگان دارو: این را باید بدانید تا اگر به اطلاعات بیشتری نیاز داشتید، بتوانید با آنها تماس بگیرید.

● چگونه از مصرف این داروها نتیجه بگیریم؟

همان‌طور که داروهای بدون نسخه ممکن است در بسیاری از موارد مفید باشند، در مواردی نیز زیان‌هایی دارند. برای استفاده صحیح از این داروها، به این راهنمایی‌ها توجه کنید:

با پزشک خانوادگی خود مشورت کنید و اگر در مورد روش مصرف یا تاثیر یک دارو اطلاعات ندارید، از پزشک خانوادگی یا داروساز داروخانه‌ای که دارو را از آنجا تهیه می‌کنید، در این مورد بپرسید. اگر بیش از یک دارو مصرف می‌کنید، از داروساز یا پزشکتان بخواهید که تاثیرات متقابل آنها را بر همدیگر به روشنی برای شما توضیح دهند تا از واکنش‌های متقابل و تداخل دارویی جلوگیری شود. یادآوری این نکته نیز مهم است که یکی از مسایل اساسی که بهداشت و سلامت جامعه را تهدید می کند تهیه و توزیع اقلام دارویی و درمانی توسط مراکز فاقد صلاحیت است، اماکنی مثل سوپرمارکت ها، دستفروش ها، دکه های روزنامه فروشی و ... است. مواد اولیه دارویی و ترکیبات خارجی ویتامینی، آرایشی، رژیمی، پروتئینی موجود در مغازه ها و سوپرمارکت ها به صورت غیر مجاز در بازار عرضه می شوند و ممکن است سلامتی را به مخاطره بیاندازند پس به خاطر داشته باشید که تنها مکان مجاز قانونی و سالم برای تهیه دارو، داروخانه است.

دکتر فاطمه خالقی