بدشانسی در مدار زمین

۲۵ سال پیش در چنین روزی یعنی هفتم شهریور ماه, ناو فضایی تی ام ـ۶ روی سکوی پرتاب خود در پایگاه فضایی بایکونور آماده پرواز به مدار زمین می شد

۲۵ سال پیش در چنین روزی یعنی هفتم شهریور ماه، ناو فضایی تی.ام ـ۶ روی سکوی پرتاب خود در پایگاه فضایی بایکونور آماده پرواز به مدار زمین می‌شد.

سرنشینان این ناو ولادیمیر لیاخف فرمانده پرواز، والری پولیاکف پزشک پژوهشگر و عبدالاحد مومند کیهان نورد مهمان از افغانستان بودند که بی صبرانه انتظار فرمان آتش را می کشیدند.

اول قرار بود محمد دوران به عنوان عضو افغان این پرواز به فضا سفر کند، اما جنگ کهنه پشتون و تاجیک در افغانستان باعث شد دوران تاجیک جای خود را به مومند پشتون بدهد. موشک ۳۰۰ تنی حامل سایوز تی.ام ـ۶ در ساعت ۴ و ۲۶ دقیقه (به وقت گرینویچ) به سوی مدار زمین پرواز کرد. روز بعد، مرکز کنترل اعلام کرد که ناو سایوز تی.ام ـ۶ در مسیر پیش بینی شده حرکت می کند و کیهان نوردان ساکن ایستگاه مداری میر که از حدود ۹ ماه پیش در آن بسر می برند، آماده پذیرایی از مهمانان خود هستند که قرار بود فردا صبح زود به وقت مسکو در کنار ایستگاه مداری میر پهلو بگیرد؛ اتفاقی که بخوبی و با دقت مناسبی صورت پذیرفت.

پنج کیهان نورد، در شش روز اقامت در ایستگاه مداری میر، دست به یکسری آزمایش های علمی و فنی زدند، اما برنامه اساسی این گروه، طی پرواز مشترک، انجام برنامه ای تحت عنوان شمشاد بود که شامل ۹ بخش عمده برای پژوهش های زمین شناسی، رودخانه و دریاچه ها، توده های یخ، مسائل مربوط به بیابان ها، اراضی کشاورزی، آزمایش های پزشکی، کاردیوگرافی و... بود. آنها از چهار منطقه اساسی خاک افغانستان، نقشه برداری کردند که شامل قسمت های دور از دسترس و مناطقی در ارتفاعات صعب العبور کوهستانی بود.

با به پایان رسیدن برنامه پرواز، مومند و لیاخف برای بازگشت آماده شدند. طبق روال همیشگی، کیهان نوردان مهمان برای بازگشت به زمین از ناو خود استفاده نکردند؛ چون هر ناو کیهانی، عمر مشخصی دارد و باید در مدت زمان پیش بینی شده از آنان استفاده کرد. به همین دلیل لیاخف و مومند باید با ناو سایوز تی.ام ـ۵ که کیهان نوردان طرح مشترک شوروی ـ بلغارستان با آن راهی میر شده بودند، به زمین باز می گشتند این ناو تا آن زمان، حدود ۹۰ روز پرواز فضایی داشت. سیزدهم شهریور، کیهان نوردان وسایل مورد نیاز و نتایج آزمایش ها را به ناو بردند و آن را برای بازگشت آماده کردند. شامگاه روز بعد لیاخف و مومند از تیتف، مناراف، میزبانان و پولیاکف همسفرشان در مسیر رسیدن به مدار زمین خداحافظی کردند. پولیاکف که با آنها به میر آمده بود، باید حدود یک سال و نیم در این آزمایشگاه می ماند. دو کیهان نورد سپس به داخل ناو سایوز تی.ام ـ ۵ رفتند و پس از انجام تدارکات لازم، در ساعت ۲۲ و ۵۵ دقیقه آن را از میر جدا کردند تا به زمین بازگردند.

● لحظه های بحرانی

ساعت ۲۳ و ۳۵ دقیقه بخش مداری ناو سایوز از بخش های دیگر جدا شد. (سایوز دارای سه قسمت مداری، فرودی و موتوری است و در شکل طبیعی، پس از جدا شدن هر سه بخش از یکدیگر، بخش فرودی به زمین بازمی گردد) ورود ناو به جو زمین برای ساعت یک و ۱۹ دقیقه روز پانزدهم شهریور برنامه ریزی شده بود. ۳۰ ثانیه پیش از رسیدن به این زمان، ناگهان رایانه از پذیرفتن اطلاعات مربوط به فرود خودداری کرد. سرنشینان و مرکز هدایت پرواز از این اشتباه شگفت زده شده بودند. رایانه وقتی از گیجی درآمد که از زمان فرود، هفت دقیقه گذشته و ناو حدود ۳۵۰۰ کیلومتر در طول مدارش جلو رفته بود، چنانچه در این زمان سایوز تی.ام ـ ۵ به کار ورود به جو ادامه می داد، با فاصله ۷۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتری محل عادی فرود و احتمالا در چین به زمین می نشست، موتور فرود که در این زمان به وسیله رایانه روشن شده بود با دخالت لیاخف، خاموش شد. تلویزیون مسکو در برنامه صبحگاهی خود اطلاع داد که به علت بروز نقص فنی، بازگشت کیهان نوردان تا اطلاع ثانوی به تعویق افتاده است.

براساس عقیده برخی کارشناسان غربی، ولادیمیر لیاخف به طور دستی موتور فرود را روشن کرد. این عمل حدود ۶۰ ثانیه طول کشید، اما رایانه ناو متوجه اشتباه در محاسبه ارتفاع ناو شد و موتور را خاموش کرد.

ناو در این زمان در موقعیت خطرناکی قرار گرفت. اگر رایانه فورا عمل نمی کرد و کار موتور ۶۰ تا ۹۰ ثانیه دیگر طول می کشید، در مداری کمتر از ۱۵۰ کیلومتر قرار می گرفت و سقوط و آتش گرفتن ناو و نابودی کیهان نوردان را در پی داشت. مساله بسیار بغرنج شده بود. مرکز هدایت پرواز، پس از دومین اقدام ناکام برای ورود، اعلام کرد به علت مشکلات پیش آمده، پرواز کیهان نوردان تا روز بعد ادامه خواهد داشت تا کارشناسان برنامه ای برای فرود طراحی کنند.

ساعت ۸ صبح به وقت گرینویچ بود و لیاخف و مومند باید تا ساعت ۱۷ استراحت می کردند. البته زندگی در کابین، سه متر مکعبی سایوز، در حالی که کیهان نوردان برای جلوگیری از هرگونه حادثه دیگری، لباس ویژه به تن داشتند استراحت به شمار نمی رفت. چون فرود سفینه های سایوز، معمولا چند ساعت پس از جدا شدن از ایستگاه مداری صورت می گیرد، به ذخیره آب و غذای زیادی نیاز نیست، بنابراین لیاخف و مومند، حدود یک شبانه روز را در وضع بسیار دشواری به سر بردند و نگرانی از ادامه این وضعیت و ترس ازسرگردانی در مدار زمین، آنها را وادار به جیره بندی آب و غذای باقیمانده کرد. اما آنها خوب می دانستند که اکسیژن چیزی نیست که بتوان آن را جیره بندی کرد و امیدوار بودند در دور بعدی که از فراز محل پیش بینی شده فرود پرواز می کردند،بتوانند موتورهای سفینه را روشن کنند.

تلویزیون مسکو در برنامه اخبار خود به نقل از مرکز هدایت پرواز اعلام کرد که فرود ناو در ساعت چهار به وقت مسکو انجام خواهد شد. نخستین دقایق آغاز روز بعد بخش فرود از قسمت موتوری جدا شده و راه فرود را در پیش گرفت.

مرکز کنترل، تائید رادیویی اقدامی صحیح برای فرود را دریافت کرد و ده دقیقه بعد صدایی شبیه شکستن دیوار صوتی در منطقه فرود به گوش رسید. این صدا به معنی آن بود که بخش فرود سایوز، وارد جو شده و دیوار صوتی را شکسته است.

کارشناسانی که در منطقه فرود گرد آمده بودند، پس از حدود ۱۵ دقیقه دیدند ناو با چتر نجات در نقطه حساب شده به زمین نشست و چند لحظه بعد، کیهان نوردان خسته، با لبخند از سایوز بیرون آمدند، البته همه به آنها حق می دادند که خوشحال باشند، چون از چند قدمی مرگ گذر کرده بودند.

نخستین معاینات پزشکی در محل فرود نشان داد حال کیهان نوردان خوب است.

سیروس برزو