حل المسایل شیردهی

پاسخ به رایج ترین پرسش های شیردهی در گفت وگو با دکتر محمود راوری عضو هیات مدیره انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر

شیردهی تجربه‌ای جدید برای تمام زنانی است که بچه‌دار می‌شوند. از همان اولین روز تا پایان شیردهی معمولا سوال‌های زیادی در ذهن مادر شیرده به وجود می‌آید؛ مثل اینکه آیا شیرم برای نوزادم کافی است؟ چه کنم شیرم بیشتر شود؟ و... در بیشتر بیمارستان‌های دوستدار مادر و کودک، ماماها قبل از زایمان و حتی بعد از آن، طی تماس‌های تلفنی به تمام سوال‌های مادران پاسخ می‌دهند...

اگر در یکی از این بیمارستان‌ها زایمان نکرده‌اید، شاید سوال‌هایی ذهنتان را مشغول کرده باشد که پاسخی درست برای آنها نمی‌یابید. همراه ما باشید تا جواب آنها را از دکتر محمود راوری، متخصص اطفال و عضو هیات مدیره انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر بگیرید.

▪ برخی مادران وقتی شیرشان را می‌دوشند و می‌بینند رقیق است، فکر می‌کنند شیرشان قوی نیست و باید به فرزندشان شیرخشک بدهند. این کار درست است؟

وقتی مادر شیردهی را آغاز می‌کند، در هر وعده بخشی از شیر که ابتدا بیرون می‌آید، رقیق و حاوی پروتئین بالاست و انتهای آن چربی بیشتری دارد و سفیدتر و غلیظ‌تر است. هر دو قسمت شیر برای نوزاد لازم و ضروری است؛ قسمت رقیق عطش او را برطرف می‌کند و قسمت غلیظ او را کاملا سیر خواهد کرد. بنابراین مادران باید بدون نگرانی اجازه دهند شیرخوار سینه را کاملا تخلیه کند و بعد از ۱۰ تا ۲۰ دقیقه مکیدن، اگر باز هم درخواست کرد، پستان دیگر را در دهانش بگذارند. شیر هر مادری بهترین و کامل‌ترین غذا برای نوزادش است و نیازی به تغذیه شیرخوار با شیر مصنوعی نیست.

▪ برخی مادران فکر می‌کنند در هر وعده شیردهی پستان از شیر خالی می‌شود و باید بعد از چند دقیقه پستان دیگر را در دهان نوزاد بگذارند، این باور درست است؟

سینه هرگز از شیر کاملا خالی نمی‌شود. وقتی شیرخوار مکیدن موثر دارد، گرچه شیر ذخیره?شده داخل پستان کاملا خالی می‌شود اما مکیدن محرکی برای ترشح مجدد شیر در پستان است. اگر شیرخوار درست بمکد و کاملا هاله اطراف نوک سینه را در دهان داشته باشد و درست شیر را بمکد، در یک وعده شیردهی پستان چند مرتبه تخلیه و تحریک ترشح شیر انجام می‌شود. جریان شیر تا پایان وعده شیردهی که معمولا ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد، کم نمی‌شود و حتی بیشتر هم می‌شود. بعد از ۴-۳ دقیقه اولیه، جریان شیر پرچرب آغاز می‌شود. نکته قابل توجه اینکه در اتمام هر وعده شیردهی، هنوز ۲۵ سی‌سی شیر در پستان و امکان دوشیدن شیر وجود دارد. دوشیدن شیر بعد از اتمام شیردهی توصیه می‌شود زیرا باعث افزایش تولید شیر در همان پستان خواهد شد.

▪ چرا بعضی بچه‌ها فقط نوک پستان را می‌مکند؟

معمولا علت این کار استفاده از پستانک و بطری است. وقتی نوزادی می‌خواهد از بطری شیر بنوشد، کافی است نوک پستانک را بمکد اما مکیدن موثر از پستان نیازمند دوشیدن شیر با فک است.

▪ هر وعده شیردهی چقدر طول می‌کشد؟ چرا بعضی شیرخواران ۴۰ دقیقه سینه می‌مکند اما در نهایت سیر نمی‌شوند؟

معمولا ۱۰ تا ۲۰ دقیقه مکیدن موثر، معده شیرخوار را پر می‌کند. البته در هر سنی این موضوع متفاوت است. شیرخوارانی که نیم ساعت تا ۴۰ دقیقه در حال شیر خوردن هستند، فقط وقت تلف می‌کنند و سیر هم نمی‌شوند. البته نوزادان نارس و نوزادانی با وزن پایین یعنی زیر ۲ کیلوگرم، به دلیل فک کوچک مکیدن ضعیف دارند و مدت شیرخوردنشان طولانی‌تر است. اگر نوزادی ضعیف و نارس نباشد، نباید شیردهی ۴۰ دقیقه طول بکشد. این یعنی مکیدن موثر را نیاموخته و سینه را تخلیه نمی‌کند. در این صورت لازم است معاینه و به‌وسیله مشاور شیردهی مکیدن موثر شیرخوار دیده شود. حداکثر بعد از ۲۰ دقیقه شیرخوار باید سیر ‌شود.

▪ اگر نوزاد هنگام شیرخوردن خوابش ببرد، چگونه او را تحریک کنیم تا باز هم شیر بنوشد؟

معمولا نوزاد سالم هنگام شیرخوردن خوابش می‌برد. این علامت خوبی است و نیازی به بیدارکردن شیرخوار نیست. گاهی هم شیرخوار بیمار است و به این دلیل خوابش می‌برد. در این حالت مادر باید با ماساژ ملایم پیشانی و گونه‌ها و پشت او بیدارش کند. اگر کودک تازه متولدشده و بعد از چند دقیقه خوابش می‌برد، به این دلیل است که آغوز به اندازه حجم معده نوزاد یعنی ۷ سی‌سی (یک قاشق مرباخوری) است. در هر بار شیردهی ۵ تا ۱۰ سی‌سی آغوز تولید می‌شود و نوزاد با خوردن آن کاملا سیر خواهد شد. البته چون ممکن است نوزاد مرتب گرسنه شود، بهتر است در ۲ روز اول مادر به دفعات و با فواصل کم مثلا هر نیم ساعت یکبار، به نوزاد شیر دهد. هرچه سن شیرخوار بالاتر رود، معده او بزرگ‌تر می‌شود و بعد از روز سوم که آغوز تمام می‌شود، جریان شیر برقرار و فواصل شیرخوردن شیرخوار بیشتر می‌شود. می‌توان گفت ۱۰ تا ۱۲ مرتبه شیردهی در طول روز برای سیر کردن شیرخوار کافی است.

▪ آیا لازم است فواصل شیردهی را رعایت و حتی وقتی شیرخوار خواب است، او را برای شیر خوردن بیدار کرد؟

نه، معمولا اگر کودک گرسنه شود، خودش بیدار می‌شود. در ۲ ماه اول، نوزاد ۱۰ تا ۱۲ بار در روز و بعد از ۳ ماه حداقل ۸ بار در روز شیر می‌خورد. ممکن است شیر مادر صبح زیاد باشد و نوزاد

۳ ساعت بخوابد اما بعدازظهر هر یک ساعت شیر بنوشد. نباید برای نوزاد زمان شیرخوردن تعیین کرد. تعداد دفعات شیردهی به چند عامل بستگی دارد؛ تقاضای شیرخوار و حجم پستان مادر. اگر نوزادی وزن‌گیری خوبی دارد حتی در شب هم نباید او را برای شیرخوردن بیدار کرد.

▪ اگر شیرخواری حتی بعد از اتمام شیردهی نمی‌خوابد و گریه می‌کند یعنی سیر نشده و شیر مادر کم است؟

این اتفاق بسیار نادر است. فقط یکی، دو درصد مادران- به‌خصوص آنهایی که بالای ۳۵ سال دارند یا سینه‌هایشان رشد نکرده است- شیر کمی تولید می‌کنند. بهترین روش برای آنکه بفهمیم دلیل گریه شیرخوار گرسنگی است یا نه، وزن کردن او است. اگر وزن شیر خوار مطابق با نمودار رشد است، یعنی مادر به اندازه کافی شیر دارد. اگر شیرخوار مکیدن موثر دارد، دلیل کم‌وزنی ترشح کم شیر مادر است. در این شرایط روش‌هایی مثل دوشیدن شیر، شیردهی مکرر و شیردهی در طول شب (۲ تا ۳ بار ۲ تا ۶ صبح) پیشنهاد می‌شود. شیردهی در طول شب می‌تواند تا حد زیادی به وزن‌گیری شیرخوار کمک کند زیرا هم چربی شیر بالاتر است و هم باعث می‌شود هورمون ترشح شیر بیشتر تولید شود و در طول روز میزان شیر مادر افزایش یابد. گریه شیرخوار دلایل بسیاری می‌تواند داشته باشد و باید آنها را بررسی کرد. گریه آخرین نشانه گرسنگی است. نباید صبر کنیم شیرخواری به گریه بیفتد بعد به او شیر بدهیم. وقتی شیرخوار سرش را به سمت مادر می‌چرخاند، دستش را به دهان می‌برد و دهانش را باز می‌کند یا زبانش را بیرون می‌آورد، یعنی گرسنه است و باید به او شیر داد. وقتی کودک گریه می‌کند، نباید او را به زور به سینه چسباند تا شیر بخورد. باید اجازه داد آرام شود و تماس پوست به پوست برقرار کرد تا سینه را بگیرد.

▪ چرا شیرخوارانی که شیر مادر می‌خورند، از نوزادانی که شیر خشک می‌خورند لاغرترند؟

بچه‌های شیرمادرخوار در ۶ ماه اول نسبت به بچه‌هایی که شیرخشک می‌خورند وزن بیشتری می‌گیرند و بعد از ۶ ماهگی هم منحنی رشد شیرخواران شیرمادرخوار با منحنی رشد شیرخوارانی که شیرخشک می‌خورند، تفاوت دارد اما همین کندی وزن‌گیری است که در آینده باعث می‌شود بچه‌هایی که شیر مادرشان را خورده‌اند، به قند و چربی خون بالا و ناراحتی‌های قلبی– عروقی مبتلا نشوند.

▪ برای افزایش شیر باید رژیم خاصی داشت یا دارو مصرف کرد؟

برای افزایش شیر، دوشیدن آن مهم‌ترین اقدام است. بعد از آنکه شیرخوار شیر خورد، بهتر است مادر باقی شیر را بدوشد. پستان تخلیه شده شیر بیشتری تولید می‌کند. شیردوشیده شده را با قاشق و استکان یا در نهایت سرنگ به نوزاد بدهید. به هیچ‌وجه نباید از بطری استفاده کرد زیرا وقتی شیرخواری بطری خورد، دیگر سینه مادر را درست نمی‌مکد. شیرنخوردن از پستان مادر یعنی استراحت دادن به پستان و کم شدن تولید شیر. شیرمصنوعی عوارض بسیاری برای شیرخوار دارد و وقتی با بطری به او داده ‌شود، باعث می‌شود شیر مادر هر روز کمتر تولید شود. برای افزایش شیر، نیازی نیست مادر رژیم خاصی را دنبال کند. البته مصرف برخی موادغذایی مثل سوپ جو، رازیانه و ریحان در افزایش شیر بسیار موثر است. ماساژدادن سینه قبل از شیردهی، استفاده از کیسه آب گرم، فشاردادن سینه حین مکیدن نوزاد از بالا به پایین هم از جمله اقدام‌های موثر است. البته برخی مادران برای افزایش شیر به دارو نیاز دارند که پزشک در صورت صلاحدید تجویز خواهد کرد.

▪ اگر شیر کم است و نمی‌توان آن را با دست دوشید، می‌توان از شیردوش برقی استفاده کرد؟

متاسفانه در کشور ما مشاور شیردهی وجود ندارد. بسیاری از مادرانی که مراجعه می‌کنند و می‌گویند شیرشان کم است و نمی‌توانند آن را با دست بدوشند، در واقعا شیردوشی بلد نیستند. لازم است به مادر بیاموزیم دستش را چگونه روی پستان بگذارد و چگونه و به چه مدت و با چه سرعتی ماساژ دهد تا بتواند شیر بدوشد. با ۲ پستان می‌توان ۳ بچه را به صورت انحصاری تا ۶ ماه شیر داد. مشکل کمی شیر نیست، مادرها باید دوشیدن شیر را بیاموزند. با دست دوشیدن شیر بسیار مفید است زیرا به کانال‌های شیری کاملا فشار می‌آید و تخلیه می‌شوند. لازم نیست پمپ‌های گران‌قیمت خرید. احساس کم‌بودن شیر یا زخم شدن سینه مادر به دلیل مکیدن غیرموثر شیرخوار است. باید درست بغل کردن شیرخوار و شیردادن به او را کاملا به مادر آموزش داد.

▪ مادری که بعد از گذشت چند روز از عمل سزارین هنوز شیرش جاری نشده، چه باید بکند؟

متاسفانه یکی از مشکلات در کشور ما سزارین است. بعد از برزیل، ما بیشترین آمار سزارین را در دنیا داریم. بیشتر متخصصانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، حتی در اتاق زایمان، زایمان طبیعی انجام نداده‌اند. خوشبختانه امروز بیمارستان‌های دوستدار کودک در کشور وجود دارد، از سال ۱۳۹۲ به بعد قرار است بیمارستان‌های دوستدار مادر هم تاسیس شود. در این بیمارستان‌ها در صورت لزوم عمل سزارین انجام می‌شود. اگر سزارین اورژانسی باشد، متاسفانه شیر به زودی تولید نمی‌شود. در سزارین با تعیین وقت قبلی نیز چون نوزاد از مادر جدا شده است، شیر جاری نمی‌شود. درحالی که در زایمان طبیعی همان لحظه یا نهایتا یک ساعت بعد، نوزاد در بغل مادر قرار می‌گیرد و جریان شیر برقرار می‌شود. در روش سزارین نوزاد ۵-۴ ساعت از مادر جداست و متاسفانه در اتاقی دیگر با شیر مصنوعی یا آب‌قند تغذیه می‌شود. این کار جرم محسوب می‌شود و والدین می‌توانند شکایت کنند. مادر سزارین شده حتی بعد از به هوش آمدن به دلیل درد جای زخم نمی‌تواند بنشیند و به فرزندش راحت شیر دهد. باید نوزاد را حتی وقتی هنوز مادر بیهوش است، در همان اتاق ریکاوری با او تماس پوست به پوست داد و باید بعد از آنکه مادر هوشیار شد نیز نوزاد را از بغل به او نزدیک کرد تا سینه مادرش را بیابد و بمکد. مادر به روش خوابیده به پهلو می‌تواند به فرزندش شیر دهد. بعد از آنکه مادر توانست بنشیند، می‌توان نوزاد را زیر بغل مادر گذاشت تا فشاری به شکم نیاید. اگر این کارها انجام شود، جریان شیر برقرار خواهد شد و در غیر این صورت شیر به جای آنکه در نهایت روز دوم تولید شود، در روز پنجم هم تولید نخواهد شد.

▪ آیا خوردن مایعات بعد از سزارین ممنوع است؟

بعد از عمل سزارین خوردن هیچ ماده غذایی‌ای ممنوع نیست. توصیه به نخوردن آب و مایعات غیرعلمی است. فقط خوردن غذاهای نفاخ توصیه نمی‌شود.

▪ چه کنیم در طول دوران شیردهی دچار دردهای عضلانی نشویم؟

اولین مساله‌ای که مادر در شیردهی باید به آن توجه کند، وضعیت نشستن است. شیردهی زمان‌بر است و مادر مجبور است ۱۰ تا ۲۰ دقیقه در یک وضعیت ثابت بنشیند و شیر بدهد. این کار می‌تواند باعث کمردرد و پادرد او شود بنابراین لازم است روی یک صندلی راحت بنشیند، زیرپایی داشته باشد و حتما یکی دو بالش کنارش باشد تا راحت تکیه دهد. نباید با عجله شیر داد و به سمت جلو خم شد.

سمیه مقصودعلی