علیرضا افتخاری و سقوط آزاد

به همان اندازه که یک بقال , کاسبی را دوست دارد , یک هنرمند از معامله بیزار است این جمله ی بالزاک , نویسنده ی فرانسوی , چقدر می تواند به حقیقت روز هنر و مناسبات اقتصادی آن , در چند دهه ی اخیر شبیه باشد

"به همان اندازه که یک بقال ، کاسبی را دوست دارد ، یک هنرمند از معامله بیزار است". این جمله ی بالزاک ، نویسنده ی فرانسوی ، چقدر می تواند به حقیقت روز هنر و مناسبات اقتصادی آن ، در چند دهه ی اخیر شبیه باشد ؟ واقعیت آن است که نگرش اقتصادی و بازاردوست به هنر و به طور ملموس تر به موسیقی ، جز لاینفک و مهم تر انتشار آثار هنری شده است . از چند دهه ی پیش ، نگرش موسیقی به عنوان یک صنعت تحت تاثیر معاملات مالی و بازار جهانی ، پا گرفته است و به دنبال آن سعی شده تا به اشکالی کمتر آزموده شده ، بیشتر میدان داده شود .

در همین راستا ، موسیقی های ترکیبی ، تلفیقی و فیوژن و ... بیشتر از پیش دیده شدند . نگرش صنعتی به موسیقی ، تغییراتی را در ضبط ، اجرا و انتشار آثار موسیقی پدید آورد . دستگاههای الکترونیکی ، سینتی سایزرها و سمپل های صوتی ، به تدریج ، جای نوازنده ها را پر کردند و صنعت موسیقی ، نقش نوازنده را روز به روز کم رنگتر کرد و کوشید تا اجرای طبیعی موسیقی توسط نوازنده را ،- که تا پیش از آن جز لاینفک موسیقی بود -، کنار بنهد . سرعت تولید آلبوم های موسیقی ، به میزان چشمگیری رشد یافت و دیگر لازم نبود تا تولید یک اثر موسیقی ، روزها و ماهها طول بکشد .

این نگرش ، در انتشار بسیاری از آلبوم های موسیقی در ایران نیز ، بی تاثیر نبوده است . با نگاهی به فهرست آثار منتشر شده در سالهای اخیر ، روند صعودی در تعداد آثار ارائه شده ، به چشم می آید و از میان هنرمندانی که به تولید سریع آلبوم های موسیقی شهره شده اند ، نام علیرضا افتخاری ، پررنگ تر از دیگران است .

"نوای اساتید" ، آخرین اثر علیرضا افتخاری است و همانگونه که از طرح روی جلد آن پیداست ، با حمایت شرکت سونی ، منتشر شده است . محتویات اثر ، آنچنان قرابتی با نامش ندارند . "نوای اساتید" ، مجموعه ایست از بازخوانی چند ترانه ی قدیمی و اجرای چند ترانه ی ناشنیده از آهنگسازانی چون جهانبخش پازوکی ، فضل الله توکل ، اسدالله ملک و ...

افتخاری ، ترانه ی "عاشق شدن" را ، که سالها پیش توسط کورس سرهنگ زاده ، اجرا شده ، بازخوانی کرده است . می توان گفت این بازخوانی نیز ، همچون بازخوانی های پیشترش ، تنها تاثیرش ، اندک حس نوستالژیکی است که در در روان شنونده پدید می آورد و به سبب کیفیت پایین در تنظیم و نداشتن احساس ، حال و هوایی همچون نسخه ی ارجینال ، آنچنان که باید ، در اذهان ، رخنه نمی کند . از طرفی ، علیرضا افتخاری ، به خاطر انتشار مداوم آثار ، زمان کافی ، برای شنیده شدن ، ثبت و تحلیل اثرش را به مخاطب نمی دهد .

از دستگاههای الکترونیکی و سمپل های صوتی گفتیم . "نوای اساتید"، چون دیگر کارهای اخیر علیرضا افتخاری ، از جادوی استودیو و سمپل ، بی بهره نبوده است . در این اثر ، صدای سازهایی را می شنویم که نامی از نوازنده شان نیست . گمان می کنم بدانم که این عود خوش صدا و دقیق با چه نرم افزار کامپیوتری نواخته شده است !

کوتاهی علیرضا افتخاری ، فقط به ضبط و اجرا برنمیگردد . هنگامیکه ، محتوای فکری یک اثر قابل تامل و تعمق باشد ، می شود با دیده اغماض ، ضعف هایش را نادیده گرفت . اما آنگونه که پیداست ، افتخاری ، بیشتر نگران ادبیات کوچه بازاری است .جای تاسف دارد که سهم بیشتر ادبیات "نوای اساتید" و شکل بیان آن ، مضامین رایج در موسیقی دهه های ۴۰ و ۵۰ ایران است .

در اینجا نمی خواهیم دست سوی ارزش گذاری برده و یک شکل موسیقی و ادبیات را معیار معرفی کنیم . اما بهترست بدانیم ، با توجه به استعداد ، امکانات ، بستر پرورش و یادگیری و سمت و سوی آرمان های یک هنرمند ، از او چه انتظاری باید داشت .

چرا باید علیرضا افتخاری ، که افتخار شاگردی ، همکاری و هم صحبتی با اساتیدی چون تاج ، کسایی ، شهناز ، بیگجه خانی ، شجریان ، علیزاده ، مشکاتیان ، روشن روان ، شهبازیان ، بدیعی و موسوی و ... را داشته است ، اینگونه در آثارش ، مضامین متعالی هنر و ادبیات ایرانی را با اشکال عامه پسند و یا به عبارتی بازارپسند ، جایگزین کند ؟

افتخاری ، آثاری دارد که در آنها ، می شود به لطافت و صلابت صدا و تسلطش به تکنیک های آوازی اندیشید . اما چرا این هنرمند ، با چنین پشتوانه ای از تجربه و تکنیک ، در آثاری غرق می شود که نیازی به آن همه سال شاگردی ندارد ؟

از میان توجیهاتی که برای ارائه این آثار مطرح می شود دو دلیل را بررسی می کنیم .

ممکن است یک هنرمند ، نتیجه بگیرد که نیاز مردم ، با توجه به فشارها و درگیری های اقتصادی و اجتماعی و سختی های زندگی ، نباید یک موسیقی پیچیده باشد و با آنکه پیچیدگی از صفات ذاتی موسیقی است ، اما بهترست آنرا از آثار هنری حذف کرده و آثاری تولید کرد که بدون نیاز به اندیشیدن ، بشود با آن ارتباط پیدا کرد .

می بینید که درگیری با اقتصاد ، چگونه به کم عمق و سطحی شدن مضامین کمک می کند ! بیشتر شدن دامنه ی فقر احساسی ، تشنج های اجتماعی را هم در پی دارد . اینجاست که برای هنرمند یک وظیفه ی اجتماعی تعریف می شود . اوست که باید چاره گر باشد تا نگذارد به فقر اقتصادی ، فقر احساسی هم افزوده شود و گرسنگی فکری و جسمی ، توامان شوند .

در بررسی این تغییر رویه ، عامل دیگری هم به ذهن می آید و آن احساس نیاز هنرمند به تغییر ساختار و شالوده شکنی است . این کار ، می تواند یا از روی علم و آگاهی باشد و یا با آزمون و خطا ، به نتایج راضی کننده اش برسد . آنگونه که بتهوون ، که خود از بزرگان دوران کلاسیک به شمار می آید ، به جایی رسید که نمی توانست احساساتش را در چارچوب قوانین موسیقی قرن هجدهم محصور کند . این احساس نیاز به تغییر ، سبب شد تا بتهوون ، اولین آهنگساز دوره ی رمانتیسم باشد .

چنانچه ، تغییر رویه ی علیرضا افتخاری ، از روی دوری جستن از قواعد موسیقی ایرانی و حس نیاز او به تغییر و یا شکستن فرم های پیشین باشد ، اینک باید دید ، در چند سال اخیر و پس از انتشار این همه اثر ، چه آلبوم ممتازی از افتخاری شنیده شده است ؟

علیرضا افتخاری ، از این آزمون ، نتیجه ی امیدوارکننده ای نگرفته است و باز جای تعجب دارد که او ، هزار راه نرفته دارد و همچنان در همان بیراهه گام بر می دارد . موسیقی علیرضا افتخاری ، سرگردان است . نه قید وبستی در سنت دارد و نه نشانه هایی از گرایش به موج نو موسیقی ایرانی . و شاید از همین روست که علیرضا افتخاری و شنوندگان جدی موسیقی در ایران ، روز به روز ، از هم دورتر می شوند .

نتیجه آنکه ؛ علیرضا افتخاری ، که همواره مدعی کیفیت خردورزانه و تبلور اندیشه های عرفانی در آثارش بوده است ، به سبب پذیرش سفارشات و تقبل هر موسیقی ، آلبوم هایی منتشر می کند که نه نای ماندگاری در تاریخ موسیقی ایران را دارند ، نه آنقدر از خلاقیت و آفرینش مضامین نو و کیفیت در مختصات فنی و هنری بهره برده اند که برای یک هنرجوی موسیقی ، قابل تعمق باشند . نه محتوای فکری آثارش ، شنوندگان جدی موسیقی را جذب می کنند و نه ترانه هایش ، باب دندان عوام می شوند تا آنگونه که شایسته است زمزمه اش کنند .

این سخن برتولت برشت را نیز به یاد داشته باشیم . "هنر را نمی توان با سفارش پدید آورد . تنها چکمه را می شود سفارش داد" . حالا بماند که چکمه های آقای افتخاری ، درین چند سال ، چقدر هم بدقواره شده اند .

http://delawaz.blogfa.com

کاوه