از سرطان خون نترسید

ظاهرا اسمش از خودش نگران کننده تر است

درمان موفقیت‌آمیز سرطان‌خون در ۱۵-۱۰ سال اخیر از بزرگ‌ترین دستاوردهای علم پزشکی، به‌خصوص از جنبه سرطان‌‌شناسی است و در واقع یک انقلاب پزشکی محسوب می‌شود...

این پیشرفت نوین جان هزاران تن را نجات داده و تنها، خاطره‌ای از بیماری در ذهن بیماران می‌ماند.

سرطان‌خون، در اثر افزایش تعداد سلول‌های غیرطبیعی و اصطلاحا سلول‌های بلاست در مغزاستخوان اتفاق می‌افتد. مغزاستخوان برای اینکه بتواند سلول‌های طبیعی شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت و... را بسازد، از یک سلول اجدادی به نام «بلاست» آغاز به کار می‌کند. این سلول‌ قدرت زایش و تکثیر بالایی دارد و به سرعت تعداد زیادی سلول نارس می‌سازد. این سلول‌های نارس تحت‌تاثیر مواد رشد، کامل و به سلول‌های تخصص‌یافته خونی تبدیل می‌شوند. اگر در روند تبدیل سلول‌های نارس به رسیده وقفه ایجاد شود، سرطان‌خون پدید می‌آید.

● سرطان‌خون حاد

ترکیب خونی‌ بیمار طی ۶-۳ هفته کاملا به هم می‌خورد و علایم بالینی از جمله افت پلاکت، کاهش گلبول‌های قرمز یا افزایش گلبول‌های سفید، تب و نشانه‌های نارسایی مغزاستخوان سریع خود را نشان می‌دهد. پلاکت پایین، تنگی‌نفس، خونریزی، کاهش وزن و عفونت، بیمار را از کار و زندگی می‌اندازد و به پزشک مراجعه می‌کند. احتمال ابتلا به این بیماری، ۳ در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. سرطان‌خون حاد دو نوع میلوییدی (AML) و لنفوییدی (ALL) دارد و با توجه به نوع سلول سرطانی، درمان و نوع علایم آنها با هم متفاوت هستند. درمان اصلی شیمی‌درمانی است. باید از مغزاستخوان بیمار نمونه‌‌برداری و ظرف ۴۸ ساعت تصمیم‌گیری و شیمی‌درمانی شروع شود. پاسخ به درمان خیلی خوب است و بیماری کاملا از مغزاستخوان پاک می‌شود، از آنجا که بیماری در بیشتر بیماران بعد از تقریبا ۱ سال، به علت اینکه تعداد کمی از سلول‌‌ها به صورت خفته و نیم‌فعال در مغزاستخوان باقی می‌مانند و شیمی‌درمانی قادر به از بین بردن سلول‌های نیمه‌فعال نیست، عود می‌کند، اگر بیماران پیگیری نشوند و اقدام به موقع انجام نگیرد، متاسفانه در عود اول و دوم، از شیمی‌درمانی نتیجه نخواهیم‌گرفت.

● گام بعد از شیمی درمانی

بعد از شیمی‌درمانی سنگین، باید درمان پیشرفته‌تر پیوند سلول‌های بنیادی مغزاستخوان انجام شود و بعد از اینکه پلاکت و گلبول‌های سفید و قرمز طبیعی شدند (تقریبا ۲ ماه طول می‌کشد) و توانستیم مغز استخوان را کامل فلج کنیم، مرحله بعدی، پیوند مغزاستخوان است و از خواهر، برادر یا از پدر و مادر بیمار و طبق شرایط خاصی پیوند دریافت می‌شود. البته از دهندگان غریبه نیز به‌ندرت می‌توان مغزاستخوان سالم را گرفت و به بیماران تزریق کرد. به این ترتیب می‌توان از عود مجدد سرطان هم جلوگیری کرد. درمان سرطان‌خون حاد، ترکیبی از شیمی‌درمانی و پیوند مغزاستخوان است و اگر به خوبی و به موقع انجام شود، تقریبا ۷۰ درصد بیماران از بیماری جان سالم به‌در می‌برند.

● سرطان‌خون مزمن

برخلاف نوع حاد، سیر بیماری و بروز علایم بالینی در سرطان‌خون مزمن بسیار کند پیش می‌رود و ممکن‌است فرد مبتلا به سرطان مدت‌های طولانی از وجود سلول‌های سرطانی در بدنش بی‌اطلاع باشد. علایم نیز بسیار خفیف و جزئی است. ضعف، بی‌حالی و بزرگی طحال جزو نشانه‌های این بیماری است. گاهی بیماران به علت بزرگی طحال به پزشک مراجعه می‌کنند و بیماری سرطان‌خون تشیخص داده‌می‌شود. در بزرگسالان برعکس کودکان، سرطان‌خون مزمن شایع‌تر است. سرطان‌خون مزمن دو نوع میلوپرولیفراتیو (CML) و لنفوپرولیفراتیو (CLL) دارد.

● درمان

خوشبختانه سرطان‌خون مزمن نوع CML با دارویی که ۹-۸ سال است وارد ایران شده، درمان می‌شود. قرص باید طولانی‌مدت (حداقل ۵ سال) و روزی ۴ عدد مصرف شود و بیماران با این درمان دارویی زندگی طبیعی را از سر می‌گیرند. نوع CLL در افراد بالای ۴۰ سال دیده می‌شود و درمان آن پیچیده‌تر است. البته خیلی از بیماران بعد از کشف و تشخیص بیماری به درمان خاصی نیاز ندارند. CLL بیماری کم‌ضرری برای بدن محسوب می‌شود و بدن واکنش خاصی به آن نشان نمی‌دهد ولی به ندرت افزایش گلبول‌های سفید، کم‌خونی و ضعف در فرد مبتلا دیده می‌شود. گاه فقط لازم است بیمار ۶-۵ سال تحت‌نظر بماند و به درمان سریع نیاز نیست. فقط نام این نوع از سرطان خشن و نگران‌کننده است. اقدام پزشکی زمانی ضرورت می‌یابد که بیماری کمی فعال شود و علایم ژنتیکی خاص خود را نشان دهد.

دکتر بابک بهار

فوق‌تخصص خون و آنکولوژی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران