تهدیدی به نام مکمل های غذایی غیراستاندارد

بازار در قبضه مکمل های غذایی تقلبی ای است که همگی داعیه دار خواص معجزه آسا هستند

بازار در قبضه مکمل های غذایی تقلبی ای است که همگی داعیه دار خواص معجزه آسا هستند. این مکمل ها قد را به اندازه دلخواه بلند، ویژگی ها و خواسته های ظاهری فرد را تأمین و در مقابل بیماری های خاص همچون دیابت و هموفیلی فرد را ایمن می سازند. در یک لحظه مشکل چاقی فرد را برطرف می کنند، طاسی سر را از بین می برند، فشار خون را کنترل می کنند و کلسترول را به اندازه طبیعی آن بازمی گردانند، هزاران خاصیت خارق العاده دیگر دارند که در هیچ کلینیک و درمانگاه دیگری یافت نمی شود.

فروشندگان این قبیل محصولات غیرمجاز، با بی اهمیت جلوه دادن ضرورت مجوز وزارت بهداشت، نه تنها سلامت جامعه را به خطر می افکنند، بلکه در نظام بهداشت و سلامت کشور نیز اخلال به وجود می آورند. اما چه کسی مسئول مقابله با اینگونه فرآورده ها است؟ کدام سازمان متولی برخورد با این قانون شکنی است؟

همانطور که می دانیم بی توجهی به تغذیه می تواند عوارض جبران ناپذیری برای جامعه به بار آورد و ارتقای سطح سواد تغذیه جامعه، امروزه به عنوان یکی از محوری ترین برنامه های سلامت موردتوجه همگان است.

شرایط جدید زندگی و تغییر عادت های غذایی مخاطرات جدیدی به وجود آورده است. شیوع روزافزون چاقی، چربی و قند خون، بی شک ارتباط مستقیمی با الگوی مصرف موادغذایی دارد.

اصطلاح رژیم درمانی یا درمان با رژیم (Diet-therapy) به معنای استفاده از رژیم غذایی نه فقط برای بیماران، بلکه برای افراد سالم نیز هست، به این معنی که افراد سالم نیز باید به نوبه خود از رژیم غذایی مناسب استفاده کنند تا به این وسیله از ابتلا به سوءتغذیه مصون بمانند و از سلامت کامل برخوردار شوند.

● مکمل های غذایی

یکی از موضوعاتی که در حوزه سواد تغذیه ای باید به آن اشاره کنیم، مکمل های غذایی است. مکمل یا supplement وقتی به کمک می آید که مواد غذایی نتواند در تأمین نیازهای یک فرد کامل عمل کند و کامل کننده نیازهای سلولی انسان به ویتامین ها یا املاح هستند.

در حقیقت پزشکان مکمل های غذایی را با توجه به جنبه های مختلف فرد، شامل وضعیت سلامت، رشد، سن و عوامل دیگر تجویز می کنند. به دلیل این که مواد موجود در مکمل ها اغلب از ویتامین ها و املاح هستند که در غذا معمولاً وجود دارند، به آنها مکمل غذایی گفته می شود. مشاهدات علمی نشان داده است مکمل های رژیمی، اثرات بسیار سودمندی بر سلامت فرد دارد.

در واقع مصرف مکمل های غذایی، تضمینی برای تأمین کامل مواد مغذی موردنیاز بدن است. به عنوان مثال کودکی که ۶ماه با شیر مادر تغذیه شده و از ذخایر آهن خود و مقدارآهن قابل جذب شیر مادر استفاده کرده، بعد از ۶ماهگی نیاز به مکمل آهن دارد، چون سرعت رشد او زیاد است و آهن موجود در غذا برای آن میزان رشد کافی نیست.

برای زنان باردار هم قرص آهن از پایان ۳ماهگی تا ۳ماه پس از زایمان تجویز می شود. چون نیاز به آهن در دوران بارداری نیز افزایش می یابد. همچنین در سطح جهان، پزشکان در کنار داروهای ژنریک برای درمان برخی بیماری ها، از مکمل های غذایی برای کاهش میزان مصرف داروهای ژنریک مربوطه و عوارض ناشی از آن استفاده می کنند.

قطعاً علت اصلی تولید مکمل ها، نیاز انسان هاست و بخش عظیمی از مکمل های غذایی با هدف کمک به ارتقای سلامت افراد تهیه می شود و از این نظر تولید این محصولات خود ارزش بالایی دارد.

با توجه به افزایش امید به زندگی، مکمل ها اگر درست مصرف شود، می تواند تا حد زیادی به توانمندی بهتر افراد در سال های بعدی زندگی کمک کند. برای مثال در بسیاری از کشورها مصرف مکمل کلسیم همراه با ویتامین دی، به صورت همگانی توصیه می شود.

آمار نشان می دهد حداقل ۴۰درصد مردم جهان، روزانه از مکمل های غذایی و قرص ها و کپسول های حاوی ویتامین و موادمعدنی استفاده می کنند. البته نباید فراموش کنیم که تغذیه مناسب اصل است، ولی اگر به دلایلی تغذیه نتواند نیازهای ما را تأمین کند، مصرف مکمل ها ضروری و حیاتی است.

اما سوداگران در این میان بیکار ننشسته اند و از این موضوع کمال استفاده و بهره را برای افزایش درآمدهای غیرمشروع خود برده اند. ورود مکمل های غذایی قاچاق به کشور، به رغم تلاش های سازمان های مختلف، کماکان قربانیان خود را به مسلخ تندرستی می کشاند.

این موضوع ریشه در پایین بودن سواد تغذیه ای جامعه دارد. وجود سایت های بدون هویت و اصالت در اینترنت که به ارائه مشاوره های پزشکی و تغذیه ای می پردازد، یکی از ساده ترین نمونه هایی است که امروزه در جامعه ما گسترش یافته است.

ادعای وجود یک مکمل غذایی رژیمی خارق العاده و کمیاب که درمان قطعی، سریع و برگشت ناپذیر همه مشکلات فیزیکی و روحی، روانی فرد و حتی ناهنجاری های شخصیتی با مصرف آن سهل الوصول است، بسیاری از جوانان ما را فریفته خود ساخته است.

درحال حاضر بیش از ۲۵شرکت تولیدکننده و ۹۰شرکت واردکننده مکمل های غذایی و رژیمی در کشور با مجوز وزارت بهداشت مشغول به فعالیت هستند که محصولات آنها فقط در داروخانه ها توزیع و عرضه می شود و تبلیغات هیچ کدام از آنها در عرصه ماهواره میسر نیست.

درج آگهی هایی ازقبیل:

- مرکز مشاوره و پخش مکمل های غذایی

- بزرگ ترین فروشگاه اینترنتی ویتامین ها و مکمل های غذایی

- معرفی جدیدترین مکمل های غذایی، ورزشی، بهترین مشاور شما در زیبایی و تناسب اندام عرضه همه ویتامین ها و مواد معدنی و مکمل های غذایی و دارویی از کشورهای اروپایی و آمریکایی

- حراج آنلاین مکمل های غذایی و رژیمی

برای هیچ کدام از شرکت های معتبری که با مجوز وزارت بهداشت به تهیه و واردات مکمل های غذایی اقدام می کنند، در اینترنت و ماهواره مقدور نیست.

● انواع مکمل های غذایی تقلبی

۱) مکمل هایی که بدون هیچ گونه اصالت و هویتی و با نام ها و عناوین مجهول عرضه می شود. این فرآورده ها براساس عدم شناخت مصرف کنندگان به شرکت های تولیدکننده واقعی و معتبر، در داخل یا خارج از کشور با نام های جعلی تهیه و بسته بندی می شود و از طریق سوداگرانی که در واقع فروشندگان رویای سلامت هستند، در مراکز غیرمجاز عرضه می شود.

این موضوع زمانی خود را نشان می دهد که قربانی این سوداگران پس از مشاهده عوارض آنها در جستجوی شرکت تولیدکننده، همه نام های روی برچسب یا پاکت را جستجو می کند، ولی به هیچ نشانی یا آدرس صحیحی دست نمی یابد. اینجاست که مصرف کننده پی می برد چنین شرکتی با این عنوان وجود خارجی ندارد.

۲) مکمل هایی که دقیقا از روی نمونه اصلی و اورژینال بسته بندی شده اند. معمولا این گونه محصولات به جای مواد اصلی، محتوی شیر خشک، آرد گندم و برنج، آرد ماکارونی و... هستند. این گونه فرآورده ها که با جعل عناوین معروف و معتبر توزیع می شوند، معمولا از سوی تولیدکنندگان داخلی تهیه شده و در مراکز غیرمجاز یا از طریق درج آگهی در روزنامه ها به فروش می رسند.

۳) مکمل هایی که تاریخ گذشته هستند و قاچاقچیان با تغییر بسته بندی آنها، تاریخ جعلی و غیرواقعی را روی آنها چاپ یا حک می کنند و از طریق تبلیغات ماهواره ای یا در سایت های اینترنتی به فروش آنها اقدام می کنند.

۴) مکمل هایی که از سوی قاچاقچیان از راه غیرمجاز وارد کشور می شوند و ملاحظات حمل و نقل بویژه در ارتباط با میزان رطوبت، گرمای محیط، تابش نور آفتاب درباره آنها رعایت نمی شود و امکان فاسد شدن آنها بسیار منطقی به نظر می رسد.

۵) مکمل هایی که از سوی مدعیان دارای خواص معجزه آسا و خارق العاده هستند. هرچند خواص این فرآورده ها دارای هیچ گونه سند علمی نیست، ولی به دلیل تبلیغات قوی و شدید فروشندگان آنها، با ایجاد فضای تلقینی و ترغیبی شدید، دارای فروش زیادی در جامعه است.

گفتنی است؛ هرچند به صورت کلی اصل بر آن است که افراد بنا به ضرورت و موقعیتی که از لحاظ سلامتی قرار دارند و براساس دانسته های علمی خود، خودشان نسبت به تهیه مکمل های غذایی اقدام کنند، ولی دست کم در حال حاضر با توجه به فقر سواد تغذیه ای که در کشور شاهد آن هستیم به هیچ عنوان نمی توان بدون مشاوره با پزشک و متخصص مربوط، نسبت به تهیه و مصرف این قبیل فرآورده ها اقدام کرد و توصیه پزشک، گام نخست در انتخاب مکمل صحیح است.

درست است راز سلامت و نشاط در تغذیه کامل نهفته است و تامین کافی ویتامین ها و ریزمغذی ها و مواد معدنی، کلید تندرستی و شادابی بشر است، اما باید به این نکته توجه داشت این تشخیص پزشک است که تعیین می کند بدن فرد به کدام مکمل غذایی و به چه مقدار و با چه درصدی نیاز دارد. کدام مکمل با برنامه غذایی یا برنامه دارویی فرد تداخل دارد یا مصرف کدام مکمل ها همراه با هم ممکن است خطرآفرین باشد.

از سوی دیگر، نحوه تهیه و تامین این مکمل هاست که حتما باید از طریق مجاری مجاز، تایید شده و تحت نظارت صورت گیرد. متاسفانه چندی است شاهد بروز پدیده قاچاق مکمل ها در کشور هستیم و این موضوع سبب بی اعتمادی گسترده ای در میان پزشکان و همچنین عموم مردم شده است. به منظور اطمینان از صحت و سلامت و اصالت مکمل های غذایی، این فرآورده ها را باید از داروخانه تهیه کرد.

دکتر حسینی- مدیرکل نظارت بر مواد غذایی آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی وزارت بهداشت- با بیان این که عرضه و فروش مکمل های غذایی در مراکزی غیر از داروخانه ها تخلف و غیرقانونی به شمار می رود، داروخانه ها را امن ترین محل برای عرضه این قبیل محصولات می دانند. ایشان علت محدودیت عرضه این محصولات را در داروخانه، نظارت بهتر بر توزیع و فروش مکمل ها برشمرده و معتقدند: داروخانه ها دارای مسئولان فنی(دکتر داروساز) هستند که می توانند نظارت بهتری طبق ضوابط بر شرایط نگهداری تولید، عرضه و واردات مکمل داشته باشند.

در واقع مکمل های غذایی دارای مجوز، از یک سو هنگام ورود از سوی متخصصان امر در وزارت بهداشت، تحت کنترل و نظارت قرار می گیرد و کشور تولیدکننده، تاریخ تولید و میزان مواد موثر آنها نیز مشخص است و از سوی دیگر تحت برنامه نمونه برداری مستمر وزارت در حقیقت مکمل یاری یعنی جبران کمبود یک ماده مغذی که بدن به آن نیاز دارد و غذاهای موجود به هر دلیلی نمی توانند آن را تامین کنند. از زمان های بسیار قدیم این روش در طب سنتی وجود داشته است و اینک به صورت مدرن و براساس اطلاعات و تحقیقات علمی صورت می گیرد ولی شرط موفقیت آن در تامین سلامت جامعه در این نکته است که فرهنگ کاربری آن نیز به صورت صحیح و علمی در کشور پایه ریزی شود البته در این ارتباط شاهد تلاش های بی وقفه وزارت بهداشت بوده ایم که منجر به دستاوردهای بزرگی در کشور شده است، لیکن راه رسیدن به توسعه سلامت در کشور همچنان طولانی است و این موضوع مستلزم تلاش بیشتر، سرمایه گذاری هدفمند و سیاستگذاری دقیق برای افزایش سطح آگاهی عموم جامعه از مولفه های موثر بر سلامت بخصوص در حوزه سواد تغذیه ای است.

سعید اویس