نخستین رؤسای بانک ها پس از انقلاب

در خردادماه ۱۳۵۸ احزاب با هر گرایش سیاسی فعالیت می کردند و آزادی بیان در گسترده ترین اندازه وجود داشت

در خردادماه ۱۳۵۸ احزاب با هر گرایش سیاسی فعالیت می‌کردند و آزادی بیان در گسترده‌ترین اندازه وجود داشت.

روزنامه اطلاعات مورخ ۲۰خرداد دیدگاه رهبران برخی احزاب را درباره اقدام ملی کردن بانک‌ها چاپ کرده بود.

جبهه دموکراتیک ملی با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرده بود: «نظام بانکی ایران یکی از محورهای اصلی اقتصاد اسارت‌آور آریامهری بود...این نظام در خدمت مافیای اقتصاد جهانی و سرمایه‌داری وابسته به دستگاه دولتی خودکامه و فساد‌انگیز بود... جبهه دموکراتیک ملی ایران، برانداختن سرمایه‌داری وابسته و طرد امپریالیسم از صحنه اقتصاد و جامعه را همواره خواستار بوده و ملی کردن بانک‌ها و صنایع را به عنوان ضروری‌ترین گام‌ها در این رابطه می‌داند... متاسفانه اعلامیه دولت در زمینه ملی کردن بانک‌ها مبهم است، در صورتی که این ابهام در جهت تایید هدف‌های یاد شده برطرف گردد، جبهه دموکراتیک ملی ایران از این اقدام دولت حمایت می‌کند ...»سازمان اسلامی شورا یکی از احزاب آن روزها نیز با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد: «... ضمن اعلام پشتیبانی از این عمل انقلابی دولت، یادآور می‌شویم، شرط بقا و استحکام عمل انقلابی ملی کردن بانک‌ها این است که موسسه‌‌های مالی بزرگ، شرکت‌های بیمه، صنایع بزرگ و وابسته، زمین و خانه‌سازی نیز ملی شود و در این صورت است که کاربرد فکر و تز ملی کردن بانک‌ها بیشتر خواهد شد. جنبش مسلمانان مبارز نیز در بیانیه خود نوشت: «... با ملی کردن بانک‌ها تا حدودی از توطئه و کارشکنی‌های ضد مردمی علیه اقتصاد کشور جلوگیری می‌شود... ما این اقدام را به عنوان گام نخستین در انجام تغییرات اساسی تلقی کرده و انتظار داریم اقدام‌های بعدی در جهت ملی کردن موسسات بزرگ صنعتی و تجاری که سرنوشت میلیاردها ثروت کشور و میلیون‌ها مصرف‌کننده و ده‌ها هزار کارگر را در اختیار دارند، با سرعت و قاطعیت بیشتری انجام گیرد. حزب پان ایرانیست نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «... ایجاد کارتلیسم و انحصارطلبی در بخش‌هایی از اقتصاد به خصوص بانکداری به کیفیتی که در ۱۵ سال گذشته شاهد آن بودیم، استثمار فرد از فرد بود... از این اقدام دولت حمایت می‌کنیم...». جنبش میقات نیز با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد: ... ملی کردن بانک‌ها، این رکن اصلی استثمار و دلال نظام سرمایه سالاری و واسطه سوداگری وابسته، مشروع‌ترین خواسته‌های خلق ایران است... عناصر جنبش میقات، ملی کردن بانک‌ها را اقدامی مثبت دانسته و ضمن ستایش این موضع ضد سوداگری خواستار اجرای کامل و دقیق مفهوم ملی کردن بانک‌ها تحت رهنمودهای قائد ضداستبداد و ضدامپریالیسم، امام خمینی است.

● روسای جدید بانک‌ها

پس از آنکه بانک‌ها ملی شدند، از طرف دولت موقت سرپرست تازه‌ای برای هر کدام از آنها تعیین شد. به نوشته روزنامه اطلاعات پرویز گرجستانی سرپرست بانک بازرگانی ایران، دکتر علی رشیدی رییس بانک پارس، دکتر غلامرضا مقدم سرپرست بانک توسعه و صنعتی و معدنی ایران، مجتبی عرب‌زاده سرپرست بانک اعتبارات صنعتی، ایرج آزرم سرپرست بانک توسعه و سرمایه‌گذاری، حسین سرپرست بانک ساختمان، حسن ملکی سرپرست بانک عمران، بهمن صدر هاشمی سرپرست بانک ایران و ژاپن، محی‌الدین نبوی سرپرست بانک اعتبارات ایران، سید تقی شهرستانی‌ سرپرست بانک ایران و هلند، اسماعیل افجه‌ای سرپرست بانک اعتبارت تعاونی، سرپرست بانک تجارت خارجی ایران، ابوالقاسم گلشن بزرگ سرپرست بانک صنایع ایران، پرویز عقیلی سرپرست بانک ایران و خاورمیانه، دکتر منوچهر خسروانی سرپرست بانک ایران و انگلیس، علی اصغر کرباسی سرپرست بانک کار، ابراهیم کریم‌آبادی بانک ایرانیان، هوشنگ ایازی بانک داریوش، اسدالله کریمی بانک بین‌المللی، همایون مشایخی بانک ایران و عرب، عطاءالله فریدیان بانک بیمه ایران، علی اکبر آموخته بانک شهریار، هادی قاضی عسگر بانک گسترش خزر، عباس زارع بانک گسترش آذربایجان، حسن میلانی بانک گسترش خوزستان، علی افغان بانک صادرات ایران شدند. همچنین محمد صفایی سرپرست شرکت پس‌انداز پاسارگاد، جلال‌الدین صادقی شرکت پس‌انداز اکباتان، پرویز پارسا سرپرست شرکت پس‌انداز کوروش، هدایت‌الله صدقیانی شرکت پس‌انداز گیلان، حسین علی رسولی سرپرست شرکت پس‌انداز مازندران، عبدالله مداحیان سرپرست شرکت سرمایه‌گذاری گرگان، رضا آصفی شرکت سمنان و ... شدند.

● دیدگاه شورای انقلاب

روزنامه جمهوری اسلامی که در اوایل خرداد ماه متولد شده بود از ملی کردن بانک‌ها توسط شورای انقلاب به عنوان «اولین گام در راه تحقق جامعه توحیدی» نام برده و همین را تیتر نخست خود در ۱۹ خرداد ماه کرده بود. این روزنامه در گفت‌و‌گوی تلفنی با برخی از اعضای شورای انقلاب نظر آن‌ها را پرسیده و درج کرده بود. ابوالحسن بنی‌صدر که در گفت‌و‌گو با روزنامه اطلاعات تاکید کرده بود اندیشه‌ ملی کردن بانک‌ها را نخستین بار او مطرح کرده است به خبرنگار روزنامه جمهوری اسلامی نیز گفت: «نظر من این است که این اقدام باید ۴ ماه زودتر انجام می‌شد، دلیلش هم این است که وقتی یک انقلابی صورت می‌گیرد و یک رژیمی می‌رود، ابزارهای رژیم سابق را نمی‌شود به حال خود رها کرد و باید بلافاصله رژیم جدید ابزارهای رژیم قبلی را خلع ید کامل می‌کرد. قبلا دولت موقت بر این باور نبود و حالا این اقدامی را که کرده است، یک اقدام مهم و اساسی صورت گرفته و این خودش می‌گوید واقعیت‌ها راه‌حل‌های خودشان را تحمیل می‌کنند.» مطلب دوم اینکه با این همه ملی شدن هیچ واقعیتی را بازگو نمی‌کند. مگر اینکه اداره آن‌ها ملی شود، یعنی کاملا منطبق باشد با مصالح ملت مسلمان. اثر ملی کردن بانک‌ها در کوتاه‌مدت این است که بانک‌ها دیگر همان رفتارهای ۴ ماه اخیر را انجام نمی‌دهند و حالا دولت دستش باز است و می‌تواند با مشکلات اقتصادی با اقتدار کامل عمل کند.در کوتاه مدت هیچ مشکلی ایجاد نخواهد شد؛ چراکه در واقع این بانک‌ها در گذشته هم با پول دولت می‌چرخیدند.

عباس شیبانی یکی دیگر از رهبران در ماه‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز گفت: «... ملی شدن بانک‌ها جلوگیری از ضرر اضافی است زیرا بانک‌ها مقدار زیادی سرمایه‌هایشان را منتقل کردند و بانک ورشکسته بر گردن مردم می‌ماند و این کار در اوایل تشکیل دولت موقت باید انجام می‌شد. دامنه ملی شدن بانک‌ها باید تا حدی باشد که منافع طبقه پایین حفظ شود و در ضمن به حدود شرعی افراد تجاوز نشود. آیت‌الله موسوی اردبیلی نیز گفت: «...این کار یک عمل بنیادی و مطابق با موازین شرع است و لزوم آن از مدت‌ها پیش احساس می‌شد.»