یکشنبه, ۱۹ اسفند, ۱۴۰۳ / 9 March, 2025
روش های تربیت دینی
یكی از گسترهها در «تربیت دینی» استفاده از روش (Method) هایی است كه نه تنها شایسته، بلكه بایسته است كه در تربیتدینی مربیان و فراگیران - بویژه نوجوانان، جوانان، دانشآموزان و دانشجویان - به كار گرفته شود و استفاده از روشهایتربیتی صحیح، از اصول و مبانی مهمی است كه همه دست اندركاران مسایلتربیتی نوجوانان و جوانان باید به آن توجهی وافر كنند، زیرا «دنیای امروز، دنیای به كارگیری روشها و بهرهگیری از راه كارهاست.»
امام رضاعلیه السلام در این زمینه میفرماید: «هر كس در پی كاری، از همان راه و روش آن رود، هرگز نلغزد و اگر بلغزد، راهكار رهاییاش را نیز بیابد.» (۱)
به هر ترتیب شایسته است تا دو نكته مهم را فراروی خویش داشته باشیم:
۱. در این نگاشته، ما روشهای تربیتی را از آموزههای وحیانی و اندیشههای ولایی برگرفتهایم. به همین جهت، در فهرست منابع چیزی از دیگران ارایه نكردهایم .
۲. به جهت رعایت اختصار، بیشتر به جنبههای تئوریك موضوع پرداختهایم، اگر چه به جنبههای كاربردی آن نیز توجه داشتهایم. از اینرو، حتی ازآوردن متن آیات و روایات و غالبا از ذكرمثال، تجربهها و نمونههای عملی، پرهیختهایم و به تعبیر مولانا«بحر در كوزه» كردهایم، اما:
گر بریزی بحر را در كوزهای چند گنجد؟ قسمتیك روزهای
اكنون به تبیین برخی از روشهای تربیت دینی - بویژه برای نوجوانان، جوانان، دانشآموزان و دانشجویان - میپردازیم كه عبارتند از:
۱. روش تربیت تقلیدی
تقلید بر چهار نوع است:
الف. تقلید آگاهانه و سودمند (مانند تقلید در كارهای مثبت).
ب. تقلید آگاهانه و زیانمند (مانند تقلید در كارهای منفی).
ج. تقلید ناآگاهانه و سودمند (مانند تقلید كودك در یادگیری سخن گفتن).
د. تقلید ناآگاهانه و زیانمند (مانند تقلید كودك در به كارگیری سخنان زشت).
نوع اول و دوم از تقلید، همان الگوبرداری مثبت، یا منفی از دیگران است كه در «روش تربیتی الگویی» به آن خواهیم پرداخت.
در قرآن كریم و در داستان هابیل و قابیل به نوع اول از تقلید اشاره شده است. «پس، خدا زاغی را برانگیخت كه زمین را میكاوید، تا به قابیل نشان دهد چگونه جسد برادرش هابیل را پنهان كند. (۲)
به نوع چهارم از تقلید نیز در قرآن مجید و در مورد كافران نیز اشاره شده است. «چون به آنان گفته میشود از آنچه خداوند فرو فرستاده است پیروی كنید، گویند: نه، بلكه از چیزی كه پدران خود را بر آن یافتهایم پیروی میكنیم. آیا هر چند پدرانشان چیزی را درك نمیكرده و به صواب نمیرفتند شایسته تقلیدند». (۳)
پس، این گونه تقلیدهای كوركورانه و بدون دلیلهای خردمندانه كاملا نكوهیده است و باید درباره این نوع تقلیدها گفت:
خلق راتقلیدشان بر باد داد
ای دو صد لعنتبر این تقلید باد
در این جا لازم است تا به دو نكته مهم اشاره كنیم:
الف: استفاده مثبت از روش تقلیدی در تعلیم و تربیت، شایسته و گاه بایسته است، ولی استفاده منفی از آن شایسته نیست.
ب: با توجه به تقلیدورزی شدید فرزندان و دانشآموزان، باید همه ما كاملا مواظب گفتار و رفتار خود باشیم. برای نمونه، یكی ازمربیان ورزش به علت زانو درد به هنگام ورزش كردن، زانوبندی را به پای چپ خود میبندد. پس از سپری شدن چند جلسه آموزشی و تمرین ورزشی، متوجه میشود كه برخی از شاگردان وی بدون داشتن هیچ گونه زانو دردی هنگام ورزش كردن، زانوبندی را به پای چپ خویش و حتی پای راستشان هم میبندند، و این مساله نشان میدهد كه رفتارمربیان، حتی به طور ناخواسته، تا چه میزانی میتواند مورد تقلید متربیان و فراگیران قرار بگیرد و بر آنان تاثیر بگذارد.
۲. روش تربیت تلقینی
از روشهای دیگری كه میتوان در تربیتبه كار گرفت، تلقین مثبتبه خود و دیگران است. امروزه نیز یكی از روشهای درمان برخی از بیماریها، مانند افسردگی، منفینگری، ناامیدی و وسواس، روش تلقین درمانی است.
بنابراین تكرار ۳۱ بار آیه «فبایآلا ربكما تكذبان» در سوره الرحمن، و ۱۰ بار آیه «ویل یومئذ المكذبین» در سوره مرسلات و ۸ بار آیه «فاتقوا الله و اطیعون» و ۵ بار آیه «و ما اسالكم علیه من اجر...» در سوره شعرا، نشان از اهمیتبه كارگیری «روش تلقینی» دارد حضرت امیر مؤمنان علیعلیه السلام نیز این روش را مورد توجه قرار داده و میفرماید:
«اگر بردبار نیستی، خود را همانند بردباران نما; زیرا بسیار اندكند كسانی كه خود را به گروهی همانند میكنند و یكی از آنان نمیشوند». (۴)
هم چنین حضرت امام خمینیقدس سره میفرمایند:
«یكی از چیزهایی كه برای انسان مفید است تلقین است... یك مطلبی كه باید در نفس انسان تاثیر بكند، با تلقینات و تكرارها بیشتر درنفس انسان نقش پیدا میكند.» (۵)
به همین جهت، اگر استفاده از روش تلقینی در تعلیم و تربیتبه صورت «منفی» و «تحمیل» نباشد، بلكه به صورت «مثبت» و «آگاهانه» و «آزادنه» انجام پذیرد، بسیار مطلوب و مؤثر خواهد بود.
۳.روش تربیت تدریجی
پزشك روانشناسی میگفت: «در تعلیم و تربیت، جذب كردن پیش از ساختن است» و جذب كردن دیگران، غالبا زمینه سازی میخواهد و به كارگیری «روش تدریجی» در تعلیم و تربیت و ساختن انسانها از لوازم مهم زمینهسازی پرورشی و آموزشی است. نزول آیات قرآن و ابلاغ آنها درمدت ۲۳ سال و به صورت تدریجی به مردم از سوی پیامبر اكرم علیها السلام كه مهمترین و بهترین آموزشها و روشهای تربیتی را در قوانین عملی اسلام برای مردم; هم چون روزه، زكات و جهاد پس از ۱۵ سال، تحریم تدریجی ربا در آیات ۳۹ سوره روم و ۱۶۱ سوره نساء و ۱۳۰ سوره آل عمران و ۲۷۵ تا ۲۷۹ سوره بقره، و تحریم تدریجی مشروبات الكلی در آیات ۲۱۹ سوره بقره و ۴۳ سوره نساء و ۹۰ و ۹۱ سوره مائده، ارزش و اهمیت استفاده از روش تدریجی در مسایل تربیتی و آموزشی را نشان میدهد و بر آن تاكید میورزد.
بنابراین اولا: توجه به روش تدریجی در تعلیم و تربیت، بدین معنی نیست كه در مراحل آغازین و سطوح پایینتر میتوان از آموزشها و استدلالهای غلط و یا مساوی تربیتی بی پایه و سست پایه، استفاده كرد. و ثانیا: به كارگیری روش تدریجی در تعلیم و تربیت، تنها در قلمرو استدلال برهانها نیست، بلكه در نوع مطالب و اعمال نیز صادق است. مثلا آیا آموزش مطلب عرفانی دقیق و فلسفی عمیق و واداشتن به انجام كارهای اخلاقی پسندیده مهم; مانند خواندن نماز شب، برای نوجوانانی كه به این حد از درك و عمل نرسیدهاند، رو است ؟
و ثالثا: در تعلیم و تربیت تدریجی حتما باید سطح فكر، قدرت فهم و شرایط علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی فراگیران و فرزندان را در نظر داشت; زیرا هماره نمیتوان برای بیماران مختلفی كه درد مشتركی نیز دارند، فقط یك نسخه درمانی ارایه كرد. شاید به همین دلیل بوده است كه معصومان ماعلیهم السلام به سؤال مشترك مانند «افضل الاعمال» برترین كارها، از سوی افراد گوناگون پاسخهای گوناگونی دادهاند.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست