فاصله از حرف تا عمل

پیوندهای دو سوی آتلا نتیک میان آمریکا و فرانسه نیز یک موضوع بسیار مهم حداقل از زمان جنگ عراق و پیروزی دموکرات ها در کنگره است از سخنان دولتمردان جدید فرانسه چنین برمی آید که هر تمایلی نسبت به این رابطه یا حداقل هر اظهارنظر آشکاری در فضای سیاسی تاثیر زیادی دارد و حساسیت های بسیاری را برمی انگیزد

سیاست خارجی فرانسه از سوی منتقدان همواره کم تحرک و تنبل تلقی شده است. صاحبنظران همواره دستگاه سیاست خارجی این کشور را متهم کرده اند که زیاد حرف می زند اما کم عمل می کند. موضع گیری ژاک شیراک نسبت به خاورمیانه به ویژه لبنان را باید صرفا یک استثنا بر این قاعده دانست. به نظر می رسد نیکلا سارکوزی نیز که دشمنی آشکار شیراک با آمریکا را دنبال نمی کند، همچنان به روال قدیم حرکت کند. او از زمان رسیدن به ریاست جمهوری و حتی قبل از آن، تصویر سیاست خارجی دولت خود را منحصر به اظهارنظرهای کلی و هرازگاهی درباره رابطه با ایالا ت متحده، حضور فرانسه در آفریقا و نقش آفرینی در خاورمیانه کرده است.

● سارکوزی و ترکیه

اظهارنظرهای نیکلا سارکوزی رئیس جمهور راست گرای فرانسه در طول تبلیغات انتخاباتی درباره ترکیه، این کشور مسلمان را در کانون سیاست خارجی فرانسه قرارداد و آن را به یکی از علا ئق عمده و برجسته اتحاد اروپایی تبدیل ساخت. هم افکار عمومی در ترکیه و هم نخبگان این کشور به شنیدن چنین موضع گیری هایی علیه عضویت این کشور در اتحادیه اروپا عادت کرده بودند. قبل از آن رهبران سیاسی اتریش نیز نظراتی از این دست داشتند. اما توجه وسواس گونه سارکوزی به ترکیه بیش از هر چیز خاستگاهی شخصی دارد تا ملا حظه ای سیاسی. از این رو بسیاری از ترک ها او را ترک ستیز بی رحمی می دانند. برخی از صاحبنظران با ملا حظه و تحلیل نظرات او در انتخابات چنین می پنداشتند که توجه دقیق تر به مسائل جایگزین ادبیات خصمانه مناسبات انتخاباتی خواهد شد. مضاف بر اینکه آنگلا مرکل که او نیز با عضویت کامل ترکیه در اتحادیه اروپا مخالف بود به تدریج دیدگاه خود را عوض کرد.

در انتخابات، پوپولیسم و جلب توجه عامه نقش مهمی در احساسات ضد ترکیه ای افکار عمومی در فرانسه ایفا می کرد، اما این واقعیت که موضع سارکوزی بعد از انتخابات نیز بدون تغییر باقی ماند نشان داد که این امر به واقع یک جهت گیری جدید سیاسی است. مخالفت گسترده در فرانسه با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا به مجموعه ای از علا ئق، دیدگاه ها و طرز تفکرها ربط پیدا می کند.

در وهله اول ناراحتی فرانسه از بزرگ شدن این اتحادیه به همراه پیامدهای فرهنگی و اقتصادی آن است. گسترش اتحادیه اروپا تهدیدی برای بازار کار داخلی و سرمایه گذاری در کنار انسجام و کارآمدی آن است. دوم اینکه فرانسه که بزرگ ترین اقلیت مسلمان را در اروپا در خود جای داده است از ادغام نسل دوم و حتی سوم مهاجران که در فرانسه به دنیا آمده اند احساس ناکامی و شکست می کند. ترک ها که کمتر از ۵ درصد ساکنان مسلمان فرانسه را تشکیل می دهند، بیگانگانی تلقی می شوند که دیواری از دشمنی و کینه میان فرهنگ آنها و ارزش های فرانسوی وجود دارد. عضویت ترکیه نیز که از این منظر پیامدهای وخیم فرهنگی و اجتماعی دارد به یکباره ۷۰ میلیون مسلمان را وارد اتحادیه اروپا می کند که اگر چه خواهان مهاجرت به اروپای غربی اند، اما همچنان در جامعه فرانسه غریب و بیگانه تلقی می شوند.

سومین عامل که به لحاظ سیاسی مهمترین عامل نیز هست اجماع نخبگان فرانسوی در مورد این موضوع است که ترکیه یک کشور اروپایی نبوده و به این قاره تعلق ندارد. از این چشم انداز رهبران قدیمی با سارکوزی کاملا موافق اند. از این رو منافع تجاری و سرمایه گذاری در ترکیه به رغم اقتصاد دیرپای دولتی که قوی هم هست، فراموش می شود. گشودن اقتصاد فرانسه به روی رقابت جهانی که سارکوزی ادعای انجام دادنش را دارد ممکن است از قضای روزگار بیم و هراس فرانسویان را نسبت به عضویت ترکیه کاهش دهد.

از سوی دیگر ترکیه نیز اخیرا علائم پیچیده ای را فرستاده که به محض کاهش نگرانی ها، بر آنها دامن می زنند. حزب اصلاح گرای عدالت و توسعه قول داده که مساله حجاب را در مدارس و اماکن عمومی حل کند، حتی به رغم این واقعیت که دادگاه اروپایی حقوق بشر، رای به ادامه موانع تجاری بدهد. بنابراین منازعه عمومی در ترکیه بر همه مسائلی از این دست شک فرانسویان را تقویت می کند که ترک ها از اروپایی ها تفاوت خواهند داشت. از طرف دیگر، فضای سیاسی فرانسه از جنگ جهانی دوم به این طرف فرق کرده است و از این رو نیاز ترکیه مبنی بر بسیج حمایت رسمی برای حفظ سکولاریسم دراین کشور، مبین این است که فضای فرهنگی مسلمانان ترک از ارزش های اروپایی چقدر فاصله دارد. تفاوت ترکیه زمانی بیشتر معلوم می شود که بدانیم ثابت قدم ترین سکولاریست های این کشور، ارتشیون این کشورند.

ناظران ترک اظهارنظر های سارکوزی را جواب منفی قاطعانه به عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی تعبیر می کنند. این دیدگاه ها توسط طرح سارکوزی برای نقش آفرینی ویژه ترکیه در اتحاد مدیترانه ای که به نظر می رسد بدون توجه مناسب و مقتضی به دلالت های سیاسی فعلا معلق و پا در هواست تقویت شده است.

سوال اینجاست که چشم انداز تیره و تار رابطه این دو در نهایت به کجا ختم می شود؟ اکنون تحولات جالبی در ترکیه دارد اتفاق می افتد. ملاقات آتی اردوغان با سارکوزی در نیویورک نشانه مثبتی در حل این موضوع به شیوه اروپایی است. در فرانسه سارکوزی در یک چرخش غیرمنتظره که اخیرا انجام داده گفته که فرانسه با گشودن فصل جدید مذاکرات الحاق ترکیه مخالف نیست; اگرچه در اظهارنظرهای شخصی خود درباره عضویت کامل ترکیه عقب نشینی هم نکرده است.

مساله مهم این است که فرانسه نباید انتظار داشته باشد که بتواند تصمیمات اتخاذ شده توسط شورای اروپایی را با توجه به شرایط و رویه های مربوط به عضویت ترکیه به عقب برگرداند. ترکیه نیز مجبور است تا مشکلات مربوط به دموکراسی در کشور را حل کند تا شرایط احراز عضویت در اتحادیه را داشته باشد.

● سارکوزی و لبنان و سوریه

در مورد لبنان قضیه کمی فرق می کند. با توجه به تاریخ این کشور به عنوان قلمرو تحت سیطره فرانسه در گذشته، واضح است انتصاب سارکوزی به عنوان رئیس جمهور فرانسه توسط همه سیاستمداران لبنانی تلاش برای کسب نفوذ در خاورمیانه تلقی شد.

حتی حزب الله لبنان از نتایج انتخابات استقبال کرد و از رئیس جمهور جدید خواست تا تصمیمات مناسب تری در جهت توازن قوا در لبنان اتخاذ کند.

سوریه نیز که همانند لبنان روزگاری تحت سیطره فرانسه بود، و از زمان ترور رفیق حریری رابطه خوبی با لبنان ندارد، از رئیس جمهوری سارکوزی استقبال کرده است. بشاراسد اظهار امیدواری کرد که روابط میان طرفین منجر به بهبود منافع سوریه - فرانسه شود. از نگاه سیاستمداران سوری، رئیس جمهور سابق فرانسه ژاک شیراک، آشکارا با بشار اسد و حامیان لبنانی او مانند حزب الله مخالفت می کرد. شیراک تبلیغات بین المللی وسیعی در حمایت از دولت لبنان به راه انداخت و کنفرانسی را به رهبری پاریس که اعطاکننده کمک به این کشور بود رهبری کرد. در این کنفرانس بیش از ۷ میلیارد دلا ر آمریکا کمک و هدیه برای لبنان جمع آوری شد. به علا وه، او نیروهای فرانسه را در مقام حافظ صلح به جنوب لبنان فرستاد تا ناظر بر آتش بس میان حزب الله و اسرائیل در این کشور باشند.

● رابطه فرانسه با آمریکا

پیوندهای دو سوی آتلا نتیک میان آمریکا و فرانسه نیز یک موضوع بسیار مهم - حداقل از زمان جنگ عراق و پیروزی دموکرات ها در کنگره - است. از سخنان دولتمردان جدید فرانسه چنین برمی آید که هر تمایلی نسبت به این رابطه یا حداقل هر اظهارنظر آشکاری در فضای سیاسی تاثیر زیادی دارد و حساسیت های بسیاری را برمی انگیزد. اگرچه سارکوزی اعتراف کرده که فرانسه کاملا در رابطه اش با آمریکا بی تقصیر نیست اما خطرات حمایت آشکار از بوش و اقداماتش در عراق را کاملا درک می کند. با این وجود، خاورمیانه محتملا راهی را به سوی نزدیک تر کردن فرانسه به آمریکا خواهد گشود. سیاست فرانسه نسبت به لبنان و سوریه برای آنهایی که می ترسیدند روش شیراک ممکن است متضمن حفظ منافع فرانسه نباشد و بیشتر مبین ابعاد فردی پیوندها میان شیراک و خاندان حریری باشد، تحول مثبتی است. لبنان تنها جایی نیست که فرانسه را به ایالا ت متحده نزدیک تر کرده است. از زمان عقب نشینی انگلیس از جنوب عراق، فرانسه در عراق نقش آفرینی پررنگ تری می کند. آخرین گزارشات از نصب مقامات ارشد وزارت خارجه مبین امیدهایی است مبنی بر این که پاریس به دنبال همکاری با واشنگتن است تا منازعه.

برنارد کوشنه وزیر امور خارجه جدید فرانسه و یکی از بنیانگذاران سازمان پزشکان بدون مرز، در زمره نادر فرانسویانی است که در سال ۲۰۰۳ سیاست شیراک مبنی بر مخالفت با جنگ عراق را به چالش کشید. کوشنه یکی از اولویت های خود را لبنان قرار داده است. او در اظهارنظری جدید اعلا م کرد لبنانی ها باید رئیس جمهوری را برگزینند که نماینده خواست های آنها باشد و خود را به لبنانی ها پاسخگو بداند. به نظر او، اولویت اول لبنان باید انسجام و وحدت ملی در این کشور باشد که برای فرایند دموکراسی اهمیت بسیاری دارد. بدون کوشش های لبنانی ها برای دستیابی به توافق و درک متقابل هیچ ابتکار عملی به دست نخواهد آمد. او همچنین گفته است که آمادگی دارد راه آشتی را به روی سوریه بگشاید اگر نیروهای این کشور دست اندازی در لبنان را متوقف کنند.

اما متاسفانه این عبارات زیبا متضمن برنامه عملی نیستند. مواردی که ذکر کردیم، شاهدی بر این مدعا بود که سیاست خارجی فرانسه بیشتر مبنی بر اظهارنظر است تا دست زدن به عمل. لبنان و سوریه اگرچه پرونده های مهمی در سیاست خارجی فرانسه هستند اما فرانسه به تنهایی و بدون کمک اعراب به ویژه سعودی ها راه به جایی نخواهد بود. در کوتاه مدت به نظر می رسد که فرانسه فقط درعمل به تحکیم رابطه با آمریکا بیندیشد تا بهبود واقعی در روابطش با لبنان و سوریه و در ملا حظاتش نسبت به ترکیه.

نویسنده : لیلا چمن خواه