بازار داغ

سمفونی یك فرم موسیقیایی برخاسته از فرهنگ موسیقی كلاسیك غرب است كه در غالب موارد, بی كلام و به ندرت با كلام ساخته می شود سرآمد سمفونی سازان جهان, لود و یك وان بتهوون آهنگساز آلمانی است و تاكنون كسی نتوانسته است همپای او به خلق سمفونی دست یابد

پرسش اصلی مقاله حاضر این است كه سمفونی هایی كه از سوی برخی از نهادها و نیز افراد، درباره مناسبت های خاص، بخصوص مناسبت های مذهبی ساخته می شوند، تا چه اندازه ملهم از فرهنگ موسیقیایی ایرانی است و آیا استفاده از فرم و محتوای خارج از فرهنگ خودی می تواند، چنین موضوعاتی را برتابد و دست اندركاران و افراد را به منظور و هدفی كه از سفارش دادن چنین كارهایی دارند، برساند. همشهری آماده انعكاس دیدگاه های دیگر در این زمینه است.

با اعلام سال جاری به عنوان سال پیامبر اعظم(ص)، هر چند گاه با عناوین مختلف، خبرهایی مبنی بر ساخت سمفونی به مناسبت سال پیامبر اعظم(ص) می شنویم. این كه سمفونی چیست و ما چه نیازی به آن داریم و اساساً چه ارتباطی به فرهنگ دینی و ملی ما دارد، بحثی است كه به اجمال پی می گیریم.

سمفونی یك فرم موسیقیایی برخاسته از فرهنگ موسیقی كلاسیك غرب است كه در غالب موارد، بی كلام و به ندرت با كلام ساخته می شود. سرآمد سمفونی سازان جهان، لود و یك وان بتهوون آهنگساز آلمانی است و تاكنون كسی نتوانسته است همپای او به خلق سمفونی دست یابد. این فرم آهنگسازی در زادگاه خودش دارای ارزش و اعتبار والایی است. در كشورهای غیرغربی هم توجهی به آن می شود و نمونه های زیادی تاكنون ساخته شده است كه معمولاً در رده های سوم و چهارم و پنجم قرار می گیرند. به عبارتی این هنر غیر از خاستگاه خودش، هیچگاه درخششی نداشته است.از آنجا كه سمفونی غالباً بی كلام ساخته می شود، انتساب آن به یك موضوع، همیشه محل انتزاع است. یعنی كسی نمی تواند بگوید این موسیقی به موضوع مورد نظر ربطی دارد یا نه. در مواردی خاص وقتی نوعی از موسیقی سمفونیك با تصویر همراه می شود، این نزاع به پایان می رسد. درست مانند موسیقی متن فیلم سینمایی محمد رسول الله(ص) كه به هنگام شنیدار، مسلمانان به طور ناخودآگاه شخص رسول اكرم(ص) را به خاطر می آورند. روشن است اگر همین موسیقی زیبا بر روی فیلم یاد شده قرار نگرفته بود، هیچگاه چنین تصوری به وجود نمی آمد.حال اگر قرار باشد قطعه آهنگی با ویژگی سمفونی بسازیم و آن را به پیامبر گرامی اسلام نسبت دهیم، به همین سیاق می توانیم آهنگ مورد نظر را به شخص دیگری نسبت دهیم. آیا كسی می تواند ثابت كند اولی درست است و دومی نادرست؟ یا دومی درست است و اولی نادرست؟ از سوی دیگر اگر كلام بر روی آهنگ بگذاریم تا از محل نزاع دور شویم، توفیق نسبی ما مدیون صراحت كلام خواهد بود و نه موسیقی. وانگهی اگر بخواهیم كلامی را در نعت بزرگان دینی با موسیقی همراه كنیم، پرسش اساسی و زیربنایی پیش رویمان قرار می گیرد كه با كدام موسیقی؟

آنچه كه هم اینك به عنوان سمفونی پیامبر اعظم(ص) یا اپرای مذهبی ساخته می شود و یا قرار است ساخته شود، متأسفانه هیچ ارتباطی نه با فرهنگ موسیقی ما و نه دین مبین اسلام دارد. موسیقی سمفونیك هم از جهت ابزار و ادوات و هم از نظر ساختار فواصل موسیقیایی، با موسیقی اصیل ایرانی و همین طور موسیقی عربی رایج در جهان اسلام بیگانه است. از پیدایش دین اسلام تاكنون، هیچگاه موسیقی اروپایی به درستی توصیف كننده زیبایی های دین اسلام نبوده و نیست.

مولودی خوانی، هنری است كه بیشتر در مناطق كردستان، هرمزگان، شرق خراسان و گلستان با تنوع حیرت انگیزی در ملودی، ریتم و كلام جاری و ساری است. منقبت خوانی تقریباً در همه جای ایران وجود دارد. در تربت جام، هنری به نام وفات نامه خوانی داریم كه ویژه رسول اكرم(ص) است و با آواز تنها اجرا می شود. علاوه بر لالایی های كودكانه، گونه ای از قصه ها و ترانه های آهنگین با مضامین مذهبی در برخی نقاط ایران وجود دارد كه بزرگترها به كودكان می آموزند دست كم آنها را پیش از خواب بخوانند یا بشنوند. با این كه عزاداری سالروز وفات پیامبر اكرم(ص) همانند عزاداری روز عاشورا مفصل نیست، در برخی نقاط ایران، آیین عزاداری ویژه ای برای این روز برپا می شود و نوحه مخصوص به خود دارد.علاوه بر اینها، هر ساله در حدود دو میلیون نفر مسلمان برای انجام حج واجب به خانه خدا مشرف می شوند كه دارای ملیت، نژاد و زبان متفاوتی هستند و طبعاً هركس به زبان خویش، صفت حمد خدا و پیامبر می گوید. دوستداران پیامبر گرامی اسلام در حوزه فرهنگ و هنر ایران می توانند یك گروه پژوهشی را به این بزرگترین گردهمایی اسلامی بفرستند تا از دریای بی كران فرهنگ و هنر ملل مسلمان بهره ببرند. مطمئناً نغمه ها و نجواهای جالب توجهی كشف خواهند كرد.

و دست آخر این كه مدیران محترم فرهنگی! اگر فكر می كنید با صرف بودجه های كلان می توان سمفونی مذهبی ساخت و چشمان دنیا را خیره كرد، به یاد بیاورید ۱۵ سال پیش یك هنرمند روستایی با آواز و دوتارش چشم فرانسوی ها را خیره كرد. امسال او و حتی قوی تر از او در ایران بسیارند، كریم كریمی در تربت جام هنوز پایش به هیچ جشنواره و استودیویی باز نشده است. دوتار و آوازی كه وی در نعت پیامبر اكرم(ص) اجرا می كند در سه دهه اخیر تالی ندارد. با یك صدم پول سمفونی ها می توانید او را به دیدگان ایران و جهان بنشانید.

هوشنگ سامانی