در جست وجوی هویتی مستقل

تلویزیون نسبت به سینما رسانه فراگیرتری است به همین خاطر یك فیلم تلویزیونی می تواند مخاطبی به مراتب گسترده تر از فیلمی كه روی پرده سینماها می رود, داشته باشد افزایش كمی تله فیلم های سیما در سال های اخیر, می تواند اتفاقی مثبت قلمداد شود به شرطی كه این مسأله, دغدغه كیفیت را هم به همراه داشته باشد

●مسأله كیفیت

تلویزیون نسبت به سینما رسانه فراگیرتری است. به همین خاطر یك فیلم تلویزیونی می تواند مخاطبی به مراتب گسترده تر از فیلمی كه روی پرده سینماها می رود، داشته باشد. افزایش كمی تله فیلم های سیما در سال های اخیر، می تواند اتفاقی مثبت قلمداد شود؛ به شرطی كه این مسأله، دغدغه كیفیت را هم به همراه داشته باشد. اینكه عده ای از تله فیلم به عنوان سكوی پرشی برای راهیابی به سینما بهره می گیرند، گریزناپذیر به نظر می رسد. مسأله اصلی، هویت بخشیدن به تله فیلم هاست. تولید تله فیلم به هیچ وجه كم اهمیت تر از یك سریال داستانی نیست؛ به خصوص اینكه در مواردی شاهد تله فیلم هایی بوده ایم كه به مراتب موفق تر از برخی سریال های پرهزینه بوده اند.

ساخت تله فیلم (فیلم تلویزیونی) سال هاست كه در بسیاری از كشورها رواج دارد اما تولید این گونه فیلم ها كه با هدف پخش از تلویزیون ساخته می شوند در دهه اخیر در كشور ما شكل جدی به خود گرفته است و فیلم های تلویزیونی موضوعی- به خصوص در مناسبت های مذهبی و اعیاد- به كرات از رسانه ملی پخش می شوند.

در حال حاضر صداوسیما با سیاست های تازه خود قصد دارد كارگردان های حرفه ای سینما را بیش از پیش به سمت رسانه ملی سوق دهد و كارگردانی و ساخت تله فیلم نیز در همین راستا قرار می گیرد.

●اما آیا ساخت فیلم های تلویزیونی به صورت حرفه ای انجام می گیرد؟

با توجه به اینكه رسانه تلویزیون بسیار فراگیرتر و پرمخاطب تر از سینماست آیا برای ساخت فیلم تلویزیونی نیز همانند فیلم های سینمایی وقت و بودجه صرف می شود؟ یا ساخت تله فیلم این روزها صرفاً راهی برای ورود به سینمای حرفه ای شده است؟ كارگردانان سینما و تلویزیون به این سؤالات پاسخ می دهند.

●تله فیلم مسیری برای آزمون و خطا نیست

عباس رافعی- كارگردان سینما و تلویزیون- در مورد ساخت تله فیلم معتقد است: نفس وجود تله فیلم ها كه با هدف پخش در روزهای تعطیل و مناسبت ها ساخته می شوند خوب است اما اگر قرار باشد این فیلم ها مسیری برای آزمون و خطا برای رسیدن به سینمای حرفه ای باشند، این ژانر، قطعاً نابود خواهد شد. در حال حاضر در معاونت سیما، برای شبكه های مختلف برنامه ریزی شده تا فیلم های سینمایی و ویدئویی تولید و پخش كنند چون مردم ما فیلم های ایرانی را به فیلم های خارجی ترجیح می دهند زیرا با موضوع و فضا و بازیگران، بهتر ارتباط برقرار می كنند. فایده دیگر این كار متوجه مسئولین این رسانه است تا در این فرصت، مضامینی را كه در پی ترویج آن در جامعه هستند، در فیلم ها گنجانده و گسترش دهند. نمایش آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی و ارائه راهكار برای آنها می تواند برآیند خوبی در این فیلم ها داشته باشد اما وقتی این فیلم های سینمایی ویدئویی به مرحله اجرا می رسند، به دلیل بی تجربگی مدیران میانی رسانه، كار توسط دستیارها كارگردانی می شود و توسط مدیران تداركات و مدیرتولید ها تهیه می شود و حتی از بازیگران نقش دو و سه سینما برای نقش های اصلی استفاده می شود كه این یعنی نابودی تله فیلم ها. این سه عامل دست به دست هم می دهند تا موجبات نابودی این فیلم ها را فراهم كنند. اگر مدیران رسانه، نگاهشان را نسبت به تولید و اجرای تله فیلم ها تغییر ندهند، این موقعیت محكوم به فناست. من پیشنهاد می كنم برای تثبیت یك موقعیت و باروری این نوزاد تازه متولدشده، آن را به دست متخصصین بسپاریم و از كارگردانان مجرب در عرصه سینما و تلویزیون برای ساخت فیلم های الگو دعوت كنیم.

این كارگردان معتقد است این الگوها می توانند سرمشقی برای نسل بعدی باشند و می گوید: اینكه برخی ساخت فیلم تلویزیونی را سكوی پرش به سینما می دانند متأسفانه از آنجا ناشی می شود كه ما از ابتدا گارد را باز كردیم و این فضا را در اختیار آنها گذاشتیم. البته اعتقاد من بر این است كه تله فیلم باید بر اساس دستور زبان تلویزیون ساخته شود چون رسانه تلویزیون و سینما به لحاظ فنی با هم متفاوتند و نباید از كارگردان سینما بخواهیم در تلویزیون فیلم سینمایی بسازد، با همان دكوپاژ و میزانسن و ابزار بلكه كارگردان سینمایی می بایست فیلم تلویزیونی را با همان معیارهای خاصش كارگردانی كند.

رافعی در ادامه در مورد تفاوت تله فیلم و فیلم سینمایی می گوید: مخاطب سینما، این رسانه را آگاهانه و به صورت ازپیش تعیین شده انتخاب می كند كه چه فیلمی ببیند. استفاده از نماهای لانگ شات و میزانسن های پیچیده و پلان های خاص و طراحی صحنه ای كه در پرده بزرگ به چشم بیاید و حتی نوع بازی در سینما و تلویزیون متفاوت است. عمق میدان در سینما بسیار بیشتر از قاب كوچك است. همگی این تفاوت ها تأثیرگذار و در حد تفاوت شنیدن موسیقی از روی نوار ریل و دیجیتال است.

حتی فیلمنامه سینمایی و تلویزیونی نیز متفاوت است؛ در تلویزیون ۶۰درصد از ذهن بیننده معطوف به قاب كوچك است یعنی در فیلمنامه تلویزیونی اتفاقات مدام به شكل های مختلف تكرار و روایت می شود و مضامین به گونه های مختلف منتقل می شود. بعضی، از نیمه با فیلم همراه می شوند. در مقابل، مخاطب تلویزیون بسیار بیشتر از سینماست. بیننده در سراسر كشور مخاطب یك فیلم تلویزیونی است و فیلم تلویزیونی مجبور است سطح انتقال مفاهیم را به سطح عمومی جامعه برساند و آن را عامه فهم بسازد. نویسنده فیلمنامه تلویزیونی نیز باید همه سلیقه ها را در نظر بگیرد. مدیوم های تلویزیون و سینما، حتی به لحاظ روانشناختی و جامعه شناختی نیز متفاوتند و سازندگان هر دو دسته این آثار باید این موارد را لحاظ كنند.

●تعجیل در تولید

ابراهیم شیبانی- كارگردان جوان سینما- كه به تازگی تله فیلم یك اشتباه ساده را كارگردانی كرده، اینكه ساخت تله فیلم، سكوی پرشی به سینمای حرفه ای است را تأیید نمی كند. او می گوید: من از ابتدا با ساخت فیلم سینمایی وارد این حرفه شدم و این اواخر یك تله فیلم كارگردانی كردم. به این دلیل كه كار را با سینما آغاز كردم، این تصور را ندارم. افرادی كه تله فیلم می سازند، خود را محك می زنند؛ می خواهند بدانند می توانند داستانی را در ۹۰ دقیقه روایت كرده و تماشاگر تلویزیون را به سمت آن جذب كنند. كار در تلویزیون به مراتب سخت تر از سینماست چون مخاطب عام دارد و دقت بیشتری برای حفظ تماشاگر لازم است. در حال حاضر وضعیت فیلمسازی سینمای ما بسیار خاص است و شرایط باید از هر لحاظ برای فیلمسازی مهیا باشد تا یك فیلم جلوی دوربین برود و صرفاً ساخت یك تله فیلم فضا را مهیا نمی كند. شیبانی معتقد است كه عوامل تله فیلم صرف نظر از سینمایی یا تلویزیونی بودن شان، باید حرفه ای باشند؛ من یك نوع فیلمسازی را یاد گرفتم كه عنوان حرفه ای دارد. حالا تهیه كننده های تلویزیونی گاهی می گویند چون فیلم تلویزیونی است، اهمیتی ندارد و حتی اگر عوامل، غیرحرفه ای باشند، مشكلی پیش نمی آید. متأسفانه همین تفكرات باعث شده تله فیلم های حرفه ای در تلویزیون ساخته نشود. نمی دانم چه اتفاقی در این رسانه می افتد! وقتی چند تله فیلم را با بودجه ای محدود به یك تهیه كننده می دهند كه كیفیت برایش چندان مهم نیست و می خواهند با بودجه و زمان محدود چند تله فیلم را روانه آنتن كنند، نتیجه، چیزی می شود كه می بییند. من به عنوان كارگردانی كه در سن كم، فیلم بلند ساختم، همیشه حرفه ای كار كردم و می توانستم تله فیلم یك اشتباه ساده راهم حرفه ای تر بسازم اما منتظر نظر بینندگان می مانم .

او می افزاید: به نظر من اگر تهیه كننده ها در درجه اول و سازمان صداوسیما در مرحله بعد كه ساخت تله فیلم ها را تأیید و تصویب می كنند به سراغ قصه ها و فیلمنامه های مناسب تری می رفتند، اتفاق فعلی رخ نمی داد و سلیقه مخاطب تا این حد پایین نمی آمد. صرف وقت بیشتر، اصلاً هزینه بر نیست و اگر عجله ای در كار نباشد، فیلمساز و تهیه كننده می توانند حاصل بهتری ارائه دهند؛ اما عجله در كار، باعث ضعف می شود. فیلمسازی زمان بر است و عجله ای نیست. مشكل اصلی دیگر در تله فیلم ها، فیلمنامه است. اگر ما كمی كار خود را جدی تر بگیریم و دقت و وقت بیشتری صرف كنیم، مشكلات تا حد زیادی مرتفع می شود. برخی تله فیلم ها، نه مناسبتی هستند و نه لزومی برای تولید آنها به چشم می خورد. گاهی فیلمنامه های نه چندان قوی با عوامل تقریباً حرفه ای تبدیل به كارهایی ضعیفی می شوند كه میلیون ها تومان هزینه برده اند، در حالی كه این هزینه ها می توانست با فیلمنامه ای قوی، آثاری ماندگار تولید كند.

الهام اناری

---