دوبله و رعایت اصول پرسپکتیو صدا

گفت وگو با نادر علیمردانی, طراح صدا

نادر علیمردانی متولد ۱۳۵۷ و فارغ‌التحصیل رشته تئاتر از دانشکده هنر و معماری است. او در کنار کار تئاتر و ساختن فیلم‌های کوتاه، عکاسی هم می‌کند و از سال ۷۵ به‌طور حرفه‌ای وارد کار صدا شده است. از سال ۸۰ به همکاری با مرکز صبا پرداخته و سال ۸۵ به اتفاق یکی از دوستانش به‌طور مستقل استودیویی راه‌اندازی کرده و در آن مشغول کار است.

در دوبله، طراح صدا به چه معناست و چه کارکردی دارد؟

اصولا طراحی صدا بحثی فراتر از دوبله است، یعنی صدابرداری دوبله بخشی از آن را شامل می‌شود. وقتی قرار می‌شود در یک پروژه به‌عنوان طراح فعالیت کنم، این کار شامل بخش‌هایی مانند صدابرداری دوبله، صداگذاری و میکس می‌شود و البته در این میان بعضا باید جلساتی هم با آهنگساز گذاشت و با او به یک فکر واحد رسید. هنگام دوبله، تفکیک صداها از یکدیگر و رعایت اصول پرسپکتیو صدا هنگام ضبط یکی از مواردی است که به عنوان طراح صدا باید مد نظر داشت.

یک طراح صدا چقدر در کیفیت و خروجی کار دوبله تاثیر دارد؟

هنگام صدابرداری، کار طراح صدا از دو منظر اخلاق، تخصص و توانمندی موثر است، چون تو به‌عنوان طراح صدا تحت هر شرایطی موظفی صدای سالمی را بگیری و موارد فنی را کاملا رعایت کنی. به اخلاق اشاره کردم، چون برقراری رابطه درست و به دور از تشنج بین صدابردار و گوینده عامل مهمی است که تجربه نشان داده است در کار بشدت تاثیر دارد. به اعتقاد من یک صداگذاری بد و میکس اشتباه می‌تواند تلاش تیم را برباد بدهد. آن‌گاه مخاطب از کیفیت کار انتقاد می‌کند و دیگر کاری ندارد که چه کسی اشتباه کرده است.

امروزه با پیشرفت مسائل فنی و گسترش دیجیتال چقدر کار ضبط صدا در بحث دوبله متحول شده است؟

می‌توانم بگویم صد درصد. الان حتی با ده سال پیش هم که کارها روی نوار بتاکم دوبله می‌شد قابل مقایسه نیست، چه در بحث سرعت و چه در بحث کیفیت. البته این تسریع آسیب‌هایی هم دارد.

یکی از آسیب‌ها این نیست که کار راحت‌تر شده و هرکس با چند ماه دستیاری در زمینه صدا برای خود طراح صدا شده است؟

متاسفانه همین‌طور است و این یکی از آسیب‌هایی است که اشاره کردم. من نمی‌گویم باید فضا محدود باشد و هیچ‌کس حق ورود به حیطه ما را ندارد. نه اتفاقا من بشدت موافق ورود نیروهای جوان و خلاق هستم، اما متاسفانه اکنون وضع به گونه‌ای شده که هرکس نرم‌افزاری فراگرفته، مدعی است طراحی صدا می‌کند. این افراد، هم قیمت‌ها را پایین می‌آورند و هم به کیفیت کار لطمه می‌زنند. در این میان همیشه هستند عده‌ای که نگاه سطحی دارند، به دنبال کمترین هزینه‌ها هستند و کیفیت برایشان اهمیتی ندارد.

تفاوت ابزار جدید با ابزارهای قدیمی ضبط صدا در چیست؟

به عقیده من در بخش صدا هم مانند سایر امور هنری دقت و توانایی فردی به مراتب از دستگاه مهم‌تر است و این نکته‌ای است که متاسفانه بعضی‌ها آن را فراموش کرده‌اند.

همیشه می‌گویند در دوبله مافیا وجود دارد، البته این شایعه در سینما رنگ و بوی قوی‌تری دارد. می‌خواهم بدانم این شایعه در کار شما هم هست؟

به هر حال تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها... لطفا بنویسید خندیدم که سوء‌تفاهم نشود! من معتقدم همه چیز به توانایی یک فرد بستگی دارد، به تخصص و تجربه و برخورد هنرمندانه با سوژه و عوامل دیگر.

آیا طراح صدایی که در استودیوهای شخصی و بیرون کار می‌کند، اجازه فعالیت در صداوسیما را هم دارد؟

این سوال شما را معکوس کنم بهتر است، چون دوستان و استادانی داریم که در صدا و سیما به‌عنوان رسمی یا قراردادی مشغول فعالیت هستند و بیرون هم کار می‌کنند. اما کسی که صدابردار مستقل است، به‌طور رسمی امکان فعالیت در صداوسیما را ندارد، مگر پروژه‌های تلویزیونی که خارج از سازمان انجام می‌شود که البته شکر خدا کم هم نیستند.

تجهیزات فنی صداوسیما مجهزتر است یا موسسات خصوصی؟

تجهیزات سرمایه می‌خواهد. خودتان ببینید کدامیک سرمایه بیشتری دارد.

اساسا یکی از مواردی که صدابرداران را در ایران از انجام کار حرفه‌ای دلسرد و مایوس می‌کند، خروجی کار هنگام پخش است که غالبا به شکل مونو و آنالوگ به گوش مخاطب می‌رسد. قبول دارید این موضوع انگیزه را از صدابردار می‌گیرد؟

صد درصد. اگرچه، هم من و هم خیلی از همکارانم به کیفیت پخش اهمیت نمی‌دهیم و در لحظه کار فقط به کار فکر می‌کنیم، اما خب قطعا این موضوع تاثیر خود را در ناخودآگاه ما طراحان صدا می‌گذارد.

آیا دستمزد یک طراح صدا مطلوب و کافی است؟

در قیاس با بسیاری از کشورها ابدا نه! این‌که می‌گویم در قیاس با خیلی از کشورها، منظورم آمریکا و کشورهای صاحب صنعت نیست، منظورم خیلی از کشورهای همجوار است. تازه در این میان وقتی طراحی صدای مجموعه‌ای را انجام می‌دهی، کار به مراتب بهتر از زمانی است که مثلا فقط صدابرداری یک مجموعه را کار می‌کنی. مقدار دستمزد حالت دوم که واقعا تاسف‌انگیز است. خیلی از کارشناسان معتقدند گوش یک طراح صدا در طول ماه حداقل باید چند روز استراحت کند، اما ما شکر خدا به دلیل هزینه‌های بالا و دستمزدهای پایین باید بیست و چهار ساعته در استودیوی خودمان صدا ضبط کنیم. باید کار کنیم تا درآمد داشته باشیم.

جشنواره‌ای در کشور برای دوبلورها وجود دارد و هر ساله برگزار می‌شود، اما خیلی از مردم از آن بی‌اطلاع هستند. به نظر شما علت این بی‌توجهی و نبود پوشش کافی چیست؟

این را باید از مسئولان پرسید. ناگفته نماند خود دوستان در سندیکا هم به تبلیغات کمتر اهمیت می‌دهند که البته این اواخر با ورود جوان‌ترها به پیکره اجرایی و روابط عمومی سندیکا، این وضع بهتر شده است.

شما سال گذشته در نخستین جشنواره تلویزیونی جام‌جم جایزه بهترین صداگذاری انیمیشن را گرفتید. این جوایز در ایجاد انگیزه چقدر تاثیر دارد؟

راستش فکر می‌کنم کمی پیر شده‌ام، اما گرفتن چنین جوایزی ضمن ایجاد انگیزه تاثیر دیگری نیز در من داشت و آن این بود که دیدم همه کارهایی که آدم انجام می‌دهد دیده می‌شود و چقدر خطرناک است آدمی کارهایی در پرونده‌اش داشته باشد که قابل دفاع نباشد. در اینجا از تمام دوستانی که کارهایم را دیده‌اند و مرا مورد لطف قرار داده‌اند، تشکر می‌کنم و در آخر امیدوارم با هر تجربه‌ای در زندگی بتوانیم انسان بودن را تجربه کنیم، هرچند کمی سخت است.

● دوبله خوب، محصول تعامل صداپیشه‌ها و طراحان صدا

ارتباط سرپرست گویندگان یک کار تلویزیونی با صدابردار و طراح صدا، تاثیر بسزایی در کیفیت نهایی اثر دارد. یکی از نکته‌های مهم در دوبله آثار، بحث پرسپکتیو صدا هنگام ضبط است. صداپیشه در زمانی که به جای نقشی صحبت می‌کند باید به فاصله‌اش نسبت به میکروفن و زوایای آن توجه داشته باشد، چرا که اینجا میکروفن از یک ابزار فراتر رفته و به عنوان گوش مخاطب، خود را نشان می‌دهد و همان‌طور که زاویه‌های خاصی برای صحبت کردن دو فرد با یکدیگر و چگونگی سخن گفتن و شنوایی مطرح می‌شود، اینجا نیز صدا باید در جایگاه منطقی خود، ضبط شود. گاه اجرای ایستاده مطلوب‌تر از اجرایی است که صداپیشه به‌طور نشسته مقابل میکروفن دارد و اینجا طراحی صدا، تعیین‌کننده می‌شود. نادر علیمردانی در این زمینه عقیده دارد که اصولا طراحی صدا بحثی فراتر از دوبله است. در هنگام دوبله تفکیک صداها از یکدیگر و رعایت اصول پرسپکتیو صدا هنگام ضبط یکی از مواردی است که به عنوان یک طراح صدا باید مد نظر داشت. او کیفیتی را که در نهایت مخاطب در مواجهه با یک اثر دوبله شده انتظار دارد، محصول کار گروهی همه صداپیشه‌ها و البته تعامل گروه دوبله با طراح صدا می‌داند.

محمدرضا لطفی