زنان, سیگار و مرگ

شعار امسال سازمان بهداشت جهانی به مناسبت ۳۱ مه مصادف با ۱۰ خرداد, كه روز جهانی بدون دخانیات نامگذاری شده است, دربردارندهٔ تأكید بر كشنده بودن دخانیات در هر نوع سیگار, پیپ, قلیان و شكلی ملایم, میوه ای, عطری است این سازمان از دولت ها می خواهد كه قوانین محكمی برای مصرف تمام محصولات دخانی اعمال كنند

ترافیك یكی از بزرگراه‌های پررفت‌وآمد تهران سنگین است. زنجیرهٔ به‌هم‌فشردهٔ اتومبیل‌ها از كنار بیلبورد سیاهی رد می‌شود كه روی آن، یك نخ سیگار به شكل اسلحه درآمده و به سوی هدف نشانه رفته است: «سیگار می‌كُشد!» لحظه‌ای هدفش راننده‌ای خسته و عصبی است كه پُك محكمی به سیگارش می‌زند و دودش را با ولع می‌بلعد. هدف بعدی زنی جوان است كه سیگار باریك و بلندی را بین انگشتان ظریفش جابه‌جا می‌كند و خاكسترها را در جاسیگاری اتومبیل می‌تكاند. هدف‌ها یكی‌یكی عبور می‌كنند. كسی به تصویر سیگار و اسلحه توجهی ندارد. سیگار همچنان می‌كُشد.

بر طبق آخرین تحقیقات سازمان بهداشت جهانی، از هر ۸ نفر در جهان، یك نفر جان خود را به علت استعمال دخانیات از دست می‌دهد. به عبارت دیگر، سیگار سالانه باعث مرگ نزدیك به ۵ میلیون انسان در جهان می‌شود. همچنین پیش‌بینی شده است كه در صورت استمرار الگوی فعلی مصرف دخانیات، این رقم تا سال ۲۰۲۰ به ۱۰ میلیون نفر خواهد رسید. متأسفانه، ۷۰ درصد از قربانیان سیگار در كشورهای درحال‌توسعه به‌سر می‌برند.

شركت‌های تولیدكنندهٔ دخانیات، با درج عناوینی نظیر سبك، ملایم، با قطران كم، میوه‌ای و عطری بر روی محصولات خود، به تبلیغ غیرمستقیم آنها می‌پردازند و به مصرف‌كنندگان اطمینان می‌دهند كه محصولات جدید بی‌خطرند. حال آنكه قوانین دولتی باید به‌گونه‌ای باشند كه شركت‌های تولیدكننده را به ارائهٔ اطلاعات صحیح دربارهٔ محصولاتشان موظف كنند.

درحال‌حاضر، اعتیاد به دخانیات یك همه‌گیری جهانی است. در حدود ۳/۱ میلیارد سیگاری در جهان زندگی می‌كنند كه نیمی از آنها بر اثر ابتلا به بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات دچار مرگ زودرس خواهند شد. در سیگار ۴ هزار مادهٔ سمی و حدود ۴۰ عنصر سرطان‌زا وجود دارد. احتمال ابتلای سیگاری‌ها به سرطان ریه در حدود ۲۲ برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری است. خطری كه سیگار برای انسان‌ها دارد فقط به همین جمعیت محدود نمی‌شود: ۷۰۰ میلیون كودك و نوجوان در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار والدینشان هستند و به موازات آن، سن شروع مصرف دخانیات روبه ‌كاهش است. به استناد آمارهای سازمان بهداشت جهانی، سن شروع استعمال دخانیات در دنیا ۱۳ تا ۱۵ سالگی تخمین زده شده است.

●استعمال دخانیات در ایران

متأسفانه آمارهای موجود در ایران در مورد تعداد سیگاری‌ها و تلفات سیگار چندان به‌روز نیستند. طبق آمارهای سال ۱۳۷۸ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، در حدود ۷/۱۱ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۹ سالهٔ كشور سیگاری هستند. همچنین دوسوم این جمعیت اولین سیگار خود را در ۱۳ سالگی كشیده‌اند. به گفتهٔ دكتر سیدمؤید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، در هر ۵/۲ دقیقه یك نفر بر اثر مصرف سیگار و عوارض آن در ایران فوت می‌كند.

مهندس خدیجه محصلی، مسئول دبیرخانهٔ كمیتهٔ كشوری كنترل دخانیات، نیز به مناسبت فرا رسیدن روز جهانی بدون دخانیات، به مرگ سالانه ۵۰ هزار ایرانی به علت مصرف انواع دخانیات اشاره می‌كند. به گفتهٔ وی، ۳ درصد نوجوانان ایرانی سیگار می‌كشند و ۱۴ درصد آنان از سایر انواع دخانیات و عمدتاً قلیان استفاده می‌كنند. سازمان بهداشت جهانی تبلیغات نادرست بازار را مبنی بر بی‌خطر بودن استعمال شكل‌های دیگر محصولات دخانی عامل گسترش مصرف این‌گونه محصولات می‌داند و خواستار وضع مقررات شدیدتری در مورد محصولات تنباكو شده است.

مهندس محصلی با تأكید بر شعار امسال روز جهانی بدون دخانیات می‌افزاید: «متأسفانه جوانان ایران با مضرات قلیان آشنا نیستند، درحالی‌كه زیان‌های آن به‌مراتب بیشتر از سیگار است. تا آنجا كه میزان دود ورودی از یك پك عمیق قلیان ۱۰۰ برابر یك پك سیگار تخمین زده شده است.»

آمارهای دیگر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی حاكی از آن است كه در حدود ۱۷ هزار و ۵۴۲ هكتار از اراضی كشور زیر كشت توتون و تنباكوست. بخش عمدهٔ این اراضی در استان‌های شمالی و شمال شرقی كشور واقع شده‌اند. بر طبق همین آمار، در كشور ما سالانه ۵۳ میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود. البته بسیاری از كارشناسان معتقدند این آمار واقعی نیست و میزان حقیقی به حدود ۹۳ میلیارد نخ می‌رسد. دود شدن این حجم سیگار سالانه ۱۲ هزار میلیارد تومان به كشور خسارت می‌زند. به گفتهٔ علی‌اصغر فرشاد، مدیرعامل انجمن زندگی بدون دخانیات، در مراسم هفتهٔ بدون دخانیات، یك درصد كاهش تعداد سیگاری‌ها مساوی است با ۲۱۰ میلیارد تومان نفع برای كشور.

مهندس محصلی در گفت‌وگو با خبرنگاران می‌گوید: «در ایران، روزانه نزدیك به ۳ میلیارد و سالانه هزار میلیارد تومان صرف خرید محصولات دخانی می‌شود. این در حالی است كه ۲ تا ۳ برابر این میزان برای تشخیص و درمان بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات هزینه می‌شود.»

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی ۶ تا ۱۲ خرداد امسال را هفتهٔ بدون دخانیات نامگذاری كرده بود و در این هفته برنامه‌های مختلفی را با هدف افزایش آگاهی مردم در زمینهٔ انواع مختلف محصولات دخانی و قوانین مربوط به دخانیات برگزار كرد. در این هفته جزئیات «طرح جامع كنترل و مبارزهٔ ملی با دخانیات» مورد رسیدگی نمایندگان مجلس قرار گرفت.

این طرح ۲۰ ماده و ۸ تبصره دارد و بر مبنای معاهدهٔ بین‌المللی كنترل دخانیات، كه روح كلی قوانین مصوب هر كشور است، تدوین شده است. براساس مادهٔ یك این طرح، ستاد كشوری كنترل و مبارزه با دخانیات با حضور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به‌عنوان رئیس و دبیر ستاد، وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و بازرگانی، فرمانده نیروی انتظامی، دو نفر از اعضای كمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی و رئیس سازمان صدا و سیما به‌عنوان ناظر، و نمایندهٔ یكی از سازمان‌های غیردولتی مرتبط با دخانیات تشكیل می‌شود. همچنین براساس مادهٔ سه این طرح، هر نوع تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیرمستقیم یا تحریك افراد به استعمال دخانیات ممنوع است.

●زنان و سیگار

براساس آمار سال ۲۰۰۵ سازمان بهداشت جهانی، تعداد زنان سیگاری در ۲۰ سال اخیر ۶۰ درصد افزایش یافته است. همچنین، تعداد زنانی كه روزانه بیشتر از یك پاكت سیگار می‌كشند ۳ برابر شده است.

عوارض زیان‌بار استعمال سیگار برای همه بارها مورد تأكید مراجع علمی قرار گرفته است، اما واقعیت آن است كه زنان ـ چه مستقیم و چه غیرمستقیم ـ از رواج استعمال سیگار در جوامع بیش از مردان آسیب می‌بینند. در سنین ۶۰ تا ۸۰ سالگی، بیشترین سرطان تهدیدكنندهٔ زنان سیگاری سرطان ریه است. این در حالی است كه عموم مردم تصور می‌كنند سرطان ریه فقط شایع‌ترین علت مرگ در مردان است.

سیگار عامل اصلی مستعدكنندهٔ تكثیر ویروس سرطان دهانهٔ رحم ـ پاپیلوما ویروس ـ شناخته شده است. در نتیجه، زنان سیگاری بیشتر قربانی این بیماری هستند. همچنین احتمال بروز سرطان آندومتر (لایهٔ غیرعضلانی رحم) در مصرف‌كنندگان سیگاری قرص‌های ضدبارداری تا ۱۰ برابر و احتمال ابتلا به سرطان سینه تا ۲ برابر افزایش می‌یابد. به علاوه، سیگار بر عملكرد قرص‌های هورمون‌درمانی جایگزین نیز اثر می‌گذارد و از قابلیت آنها در كاهش علائم آزاردهندهٔ یائسگی نظیر گرگرفتگی و خشكی واژن می‌كاهد. براساس شواهد بالینی، زنان سیگاری به‌طور متوسط زودتر از همسالان خود یائسه می‌شوند و در نتیجه، احتمال بروز پوكی استخوان و متعاقب آن شكستگی‌های استخوانی در آنان افزایش می‌یابد. استخوان زنان سیگاری تراكم خود را از دست می‌دهد و به‌راحتی می‌شكند. به علاوه، زمان جوش خوردن آنها پس از شكستگی نیز تا ۸۰ درصد افزایش پیدا می‌كند.

نكتهٔ بعدی افزایش خطر تولد نوزاد با وزن كم، هوش پایین و مبتلا به ناهنجاری‌های مادرزادی در زنان سیگاری است. سقط جنین نیز در مادران سیگاری ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌یابد. هر سال مادران سیگاری در جهان ۶ هزار نوزاد مرده به دنیا می‌آورند. میزان اكسیژن خون جنین مادران سیگاری ۳۳ درصد كمتر از اكسیژن موجود در خون جنین مادران غیرسیگاری است.

افزون بر اینها، ۴۰ درصد بارداری‌ها در زنان سیگاری در خارج رحم رخ می‌دهد. احتمال باروری در زنان سیگاری بالاتر از ۳۰ سال نیز تا ۷۵ درصد كاهش می‌یابد. میل جنسی در زنان سیگاری در مقایسه با زنان غیرسیگاری كاهش قابل توجهی پیدا می‌كند. به علاوه، به‌دلیل تغییرات هورمونی ویژه‌ای كه در زنان سیگاری ایجاد می‌شود، كاهش میل جنسی در زنان سیگاری در مقایسه با مردان سیگاری بیشتر است.

سیگار شبكهٔ پروتئینی ساختمانی و انعطاف‌دهندهٔ پوست را از بین می‌برد. همچنین خون‌رسانی به پوست را مختل می‌كند. بنابراین، پوست زنان سیگاری به‌مراتب زودتر از سایر زنان پیر می‌شود. نكتهٔ دیگر آنكه زنان سیگاری ۵ برابر بیشتر از سایر زنان در معرض خطر از دست دادن زودرس دندان‌ها قرار دارند. همهٔ این عوامل باعث می‌شود كه آنان زودتر از همسالان خود ظاهری پیر و خموده پیدا كنند.

بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی ناشی از استعمال دخانیات سالانه جان بیش از ۶۰۰ هزار نفر را در كشورهای توسعه‌یافته می‌گیرد. زنان نیز در این میان مستثنا نیستند. زنان سیگاری ۵ سال زودتر از سایر زنان دچار سكتهٔ قلبی می‌شوند.

برای مقابله با مرگ‌ومیر زودرس ناشی از مصرف سیگار، برنامه‌های مختلفی پیشنهاد شده است. در این میان، افزایش آگاهی زنان در زمینهٔ عوارض مرگبار استعمال دخانیات و آثار آن بر كودكانشان، تا حد زیادی از ترویج فرهنگ استفاده از سیگار به‌عنوان یكی از مظاهر تجددگرایی و رفاه در میان زنان جلوگیری خواهد كرد.

دکتر سید بردیا حسینی