آموزش زبان دوم چرا, چه وقت, چگونه

دکتر رویا خویی می گوید ۶ تا ۷ سالگی بهترین سن برای شروع یادگیری زبان دوم است

بسیاری از والدین طی تماس‌های مکرر با هفته‌نامه سلامت، سوال‌هایی در مورد اینکه «بهترین سن برای آموزش زبان دوم به بچه‌ها چه سنی است؟» یا اینکه «بهترین روش‌های آموزش زبان دوم به بچه‌ها کدام روش‌ها هستند؟» مطرح کرده‌اند...

ما هم سراغ دکتر رویا خویی، مدرس دانشکده زبان‌های خارجی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال رفتیم تا پاسخ مناسبی برای این پرسش‌ها و پرسش‌های مشابهی که در ذهن خیلی از والدین در زمینه زبان‌آموزی وجود دارد، پیدا کنیم.

▪ خانم دکتر! برخی از والدین که تسلط خوبی بر زبان‌های دومی مانند زبان انگلیسی دارند، از بدو تولد فرزندشان، با او انگلیسی صحبت می‌کنند. آیا صحبت کردن یکی از والدین به زبان مادری و والد دیگر به زبان دوم، اختلالی در یادگیری کودک ایجاد نمی‌کند؟

نه، اگر یکی از والدین از روز اول تولد فرزند با او انگلیسی و والد دیگر فارسی صحبت کند، هیچ اختلال خاصی به وجود نمی‌آید؛ مگر اینکه پدر یا مادری که به زبان دوم صحبت می‌کند، به هیچ‌وجه با فرزندش فارسی حرف نزند که البته این کار ساده‌ای هم نیست. ناگفته نماند که این روش می‌تواند مشکلاتی هم برای کودک ایجاد کند.

▪ مثلا چه مشکلاتی؟

وقتی کودکانی که روحیه شکننده‌تری دارند، متوجه می‌شوند مادرشان مدام با آنها فارسی و پدرشان انگلیسی حرف می‌زند، ممکن‌است گمان کنند که پدر دارد تبعیضی قائل می‌شود بنابراین امکان دارد مدتی طول بکشد تا بتوانند تن به این موقعیت بدهند و زمانی که پدر با آنها به زبان دوم صحبت می‌کند،آنها هم با زبان دوم پاسخ او را بدهند. تحقیقات ثابت کرده‌اند که چنین کودکانی معنای کلمات را به خوبی یاد می‌گیرند و می‌فهمند ولی معمولا جواب را به زبان مادری می‌دهند. این بچه‌ها با رسیدن به سن ۵ تا ۶ سالگی، کم‌کم پاسخ‌های خود را هم به زبان دوم می‌دهند. ضمن اینکه اگر والدین انگلیسی را به خوبی بدانند، فرزند آنها هم انگلیسی را خوب و صحیح یاد می‌گیرد ولی اگر فردی که انگلیسی صحبت می‌کند، تلفظ خوبی نداشته یا خطاهایی در بیان زبان دوم داشته باشد، قطعا کودک هم با شکلی از زبان که دچار نقص است، مواجه خواهدشد. ناگفته نماند که چون مادر ساعت‌های طولانی‌تری را در کنار فرزند خود می‌گذراند، بهتر است در صورت امکان مسوولیت آموزش زبان انگلیسی را از بدو تولد کودک بر عهده بگیرد.

▪ برخی افراد معتقدند یادگیری همزمان ۲ زبان از بدو تولد، باعث هوش‌پروری می‌شود. آیا چنین باوری صحیح است؟

دانشمندی به نام گاردنر معتقد است ما حداقل ۸ نوع هوش متفاوت داریم و تمام این هوش‌ها قابل‌پرورش هستند و البته یکی از این هوش‌ها، هوش زبانی است. به‌طور حتم هرچقدر شما از بخشی از مغز که مسوول هوش زبانی است، کار بیشتری بکشید، آن قسمت قوی‌تر می‌شود. این کار، هوشمندتر شدن بچه در این زمینه را به دنبال دارد. از طرف دیگر، وقتی کودک با ۲ زبان مختلف سروکار دارد، اطلاعات مختلف را از دو راه متفاوت دریافت می‌کند و معمولا این گروه از بچه‌ها از نظر اطلاعات عمومی هم از همسالان خود که فقط یک زبان را می‌شناسند، قوی‌تر هستند.

▪ چرا؟

چون زبان یک وسیله فرهنگی است. وقتی ما با ۲ زبان کار می‌کنیم، یعنی به ۲ فرهنگ مختلف دسترسی داریم، بنابراین افرادی که به نظریه گاردنر اعتقاد دارند، این موضوع را که بچه با یادگیری ۲ زبان می‌تواند دارای هوش بیشتری شود هم می‌پذیرند.

▪ آیا استفاده از سی‌دی‌های آموزشی یا کارتون‌های زبان اصلی برای آموزش زبان دوم به بچه‌ها مفید است؟

اگر این سی‌دی‌‌ها فقط صدا باشند که تاثیری ندارند؛ چون بچه فقط صدا را می‌شنود و زبان را نمی‌شنود. این صدا،‌ صدایی است که با معنا عجین نشده، اما زمانی که بچه‌ها کارتون یا فیلم‌هایی را به زبان دوم می‌بینند و متوجه می‌شوند که با استفاده از زبان تغییرات و فعالیت‌هایی انجام و عکس‌العمل‌هایی نشان داده می‌شوند، به‌طور طبیعی زبان را به کارهای انجام شده ربط می‌دهند. در این صورت گوش بچه‌ها به صداهای زبان بیگانه عادت می‌کند بنابراین زمانی که بچه شروع به صحبت کردن کلمه‌به‌کلمه می‌کند و همزمان در معرض زبان دوم هم قرار می‌گیرد (با دیدن فیلم و کارتون)، گوشش به صداها عادت می‌کند و کلمات زبان دوم را هم تک‌به‌تک یاد می‌گیرد. البته این کار برای آموزش زبان به بچه‌ها کافی نیست. یعنی اگر این داده‌ها با تدریس معلم، رفتن به کلاس یا آموزش از طریق والدین هم همراه باشد، می‌تواند توانایی بچه را در زبان‌آموزی تقویت کند.

▪ به نظر شما بهترین سن برای آموزش زبان دوم به بچه‌ها چه سنی است؟

اگر از نظر زمانی و مالی امکان اینکه بچه بتواند ۳ روز در هفته به کلاس برود وجود داشته باشد، بهتر است از زمانی که خواندن و نوشتن را به زبان مادری یاد می‌گیرد، یادگیری زبان دوم را هم شروع کند؛ یعنی از ۶ یا ۷ سالگی که بچه قدرت کنترل مداد در دست و نوشتن را دارد، اما اگر قرار است بچه‌هایی در این سن، فقط یک روز به کلاس بروند، حتما در این مدت کوتاه چیز مفیدی یاد نخواهند‌گرفت، بنابراین بهتر است والدین آنها آموزش زبان را به ۱۲ سالگی موکول کنند؛ یعنی سنی که شناخت بچه کامل‌تر شده و حتی اگر داده و برخورد کمتری با زبان داشته باشد، بتواند از طریق تفکر خلاقانه براساس آن داده کمتر، فرضیات زبانی بسازد و زبان را بهتر یاد بگیرد. ۳ تا ۴ سالگی برای فرستادن بچه‌ها به کلاس زبان خیلی زود است. ممکن است آنها در این سن کمی زبان دوم هم یاد بگیرند، اما آن مقدار از زبان دومی که بچه‌ها از ۳ تا ۶ سالگی یاد می‌گیرند، می‌توانند ظرف مدت ۶ ماه و حتی کمتر، از ۶ سالگی به بعد بیاموزند، پس می‌توان این کار را نوعی صرف هزینه بیهوده دانست؛ مگر اینکه تماس کودک با زبان دوم خیلی زیاد باشد.

▪ خانم دکتر! تکلیف والدین بچه‌هایی که به زبان انگلیسی یا زبان‌های دوم علاقه‌ای ندارند چیست؟

اگر بچه‌ها نخواهند، چیزی یاد نمی‌گیرند. کودکان باید برای یادگیری زبان دوم انگیزه و علاقه داشته باشند. آنها باید با اعلام آمادگی خود به کلاس زبان بروند و برای یادگیری بهتر، کلاس و درس و معلمشان را دوست داشته باشند. حساسیت خاصی که این روزها در بین والدین برای آموزش زبان از سنین پایین به بچه‌ها به وجود آمده، حساسیت اشتباهی است. شما می‌توانید بچه‌ها را با گفتن اینکه «یادگیری زبان می‌تواند به تو در دیدن و فهمیدن فیلم و کارتون یا انجام بازی‌های رایانه‌ای کمک بیشتری بکند»، به یادگیری زبان تشویق کنید، اما باید این را هم بدانید که اجبار در آموزش زبان می‌تواند بچه را برای همیشه از این آموزش و یادگیری زبان متنفر کند.

ندا احمدلو