انجمن های علمی در دور تسلسل باطل

انجمن های علمی از جمله نهادهای برجسته ای هستند که در ارتقای علمی و ترویج علم و دانش در دنیا نقش مهمی ایفا می کنند

انجمن‌های علمی ‌از جمله نهادهای برجسته‌ای هستند که در ارتقای علمی ‌و ترویج علم و دانش در دنیا نقش مهمی ‌ایفا می‌کنند. تاریخچه انجمن‌های علمی‌ به دوران پس از رنسانس در قرن شانزدهم در ایتالیا برمی‌گردد وپس از آن طی قرن هفدهم در اروپا، قرن هجدهم و نوزدهم درکشورهای آمریکایی و طی قرن بیستم درکشورهای آسیایی پایه‌گذاری شدند. در تعریف انجمن‌های علمی،‌ به سادگی می‌توان گفت که این انجمن‌ها مجموعه‌ای از افرادی هستند که در یک حیطه تخصصی اهداف مشترکی دارند. ماموریت انجمن‌های علمی‌به طور کلی ارتقای کیفی، پیشبرد و توسعه اهداف انجمن و خدمات سلامت از طریق آموزش، تحقیق، جلب حمایت و همکاری است. از جمله اهداف مهم انجمن‌ها موارد زیر را می‌توان برشمرد:

۱) تبادل اطلاعات و دانش میان اعضای انجمن

۲) تشویق و توسعه پژوهش‌های بالینی و پایه،

۳) ارایه وچاپ نتایج حاصل از پژوهش‌ها در منابع معتبر علمی ‌دنیا،

۴) برگزاری کنگره‌های علمی‌در سطح ملی و بین‌المللی و آموزش مداوم حضوری و غیرحضوری،

۵) تثبیت و ارتقای بالاترین استاندادرهای بالینی و اخلاقی،

۶) ایجاد هم‌گرایی و یک‌صدایی به منظور حفظ منافع بیماران و اعضا،

۷) مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها و سیاست‌گذاری‌های بهداشت و درمان کشور.

در کشور ما در حال حاضر قریب به یک‌صد و پنجاه انجمن علمی‌ گروه پزشکی فعالیت دارند. در گذشته مجوزفعالیت انجمن‌های علمی از سوی کمیسیون ماده ۱۰ احزاب وزارت کشور صادر می شد ولی حدود دو دهه قبل برمبنای مصوبه نشست دویست و شصت و دو شورای عالی انقلاب فرهنگی، صدور مجوز انجمن‌های علمی‌ در رشته‌های هنری به وزارت ارشاد،مجوز انجمن‌های علمی‌غیر پزشکی به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مجوز فعالیت انجمن‌های علمی‌گروه پزشکی به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی واگذار گردید. طبق آیین‌نامه‌های موجود، کمیسیون انجمن‌های علمی‌در معاونت آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مسوولیت صدور مجوز تاسیس انجمن‌ها، نظارت و تایید انتخابات و صدور پروانه فعالیت آنها را بر عهده دارد.

تا سال هفتاد و نه درخواست مجوز تاسیس انجمن‌های علمی‌فقط به متقاضیانی تعلق می‌گرفت که انجمن مورد درخواست آنها به صدور مدرک تحصیلی رسمی‌وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منجر می‌شد، ولی با توجه به نیازهای روزافزون و درک واقعیات موجود، با تایید وزیر وقت بهداشت ودرمان اولین انجمن چند حرفه‌ای با عنوان انجمن علمی‌اعتیاد شکل گرفت و پس از آن این روند ادامه یافته است. اغلب انجمن‌های علمی‌موجود در کشور، مشکلات متعددی در راه فعالیت خویش دارند که برخی از مهم‌ترین موارد آن به شرح زیر است:

الف) کم بودن تعداد اعضای پیوسته و وابسته انجمن که در مواردی کمتر از پنجاه درصد فارغ التحصیلان آن رشته را شامل می‌شود،

ب)مشارکت حداقلی و کم‌انگیزگی اعضا در برگزاری انتخابات انجمن به نحوی که تعیین هیـات مدیره قوی وبا کارایی بالا را مشکل می‌سازد،

ج) کم‌توجهی نهادهای رسمی‌ وزارت بهداشت به نظرات کارشناسی و تخصصی انجمن‌های علمی ‌و به حاشیه رانده شدن آنها،

د) مشارکت نداشتن انجمن‌های علمی ‌در روند سیاست‌گذاری کلان بهداشت و درمان، و

هـ) مشکلات مالی متعدد برای ادامه فعالیت انجمن‌ها به نحوی که با حق عضویت کم که آن هم فقط از سوی اقلیتی پرداخت می‌شود و بیشترانجمن‌ها قادر به تامین هزینه‌های یک ماه خود در سال هم نیستند.

نگارنده که خود عضو هیأت مدیره جامعه متخصصان داخلی کشور و نیز عضو هیأت مدیره انجمن متخصصان غدد درون‌ریز کشور است، می‌داند که برای برگزاری یک کنگره سالانه علمی ‌به ارقام چند ده ویا حتی چند صد میلیون تومانی نیاز است که ازطریق دریافت حق عضویت اعضا به هیچ عنوان مقدور نیست. بسیاری از انجمن‌ها حتی از داشتن یک دفتر کوچک استیجاری نیز محروم‌اند. با عنایت به مشکلات گفته شده، چگونه می‌توان یک انجمن علمی‌را سرپا نگاه داشت؟ از سویی به دلیل استقبال نکردن اعضا از حضور موثر در انجمن‌های علمی، ‌این نهاد‌ها نمی‌توانند سخنگوی واقعی رشته تخصصی خود باشند و از سوی دیگر نیز بهای کافی از سوی نهادهای رسمی‌کشور به آنها داده نمی‌شود. بنابراین یک دور تسلسل معیوب شکل گرفته است که به تضعیف بیشتر انجمن‌های علمی منجر ‌شده است.

برای حل مشکلات موجود در راه فعالیت موثر و موفق انجمن‌های علمی‌ می‌توان راهکارهای زیر را مطرح ساخت:

۱) مجوز تاسیس انجمن‌های موازی در یک رشته با هدف برقراری رقابت سالم: به منظورترغیب بیشتر فارغ‌التحصیلان رشته‌های گوناگون مجوز تاسیس انجمن‌های موازی می‌تواند یک راهکار تلقی شود. البته این مهم باید با در نظر گرفتن مجموعه شرایط فرهنگی واجتماعی کشورمان صورت پذیرد و برای مثال، به شرطی می‌توان فعالیت انجمن‌های موازی در یک رشته تخصصی را مجاز شمرد که انجمن جدید حداقل یک سوم تا یک دوم متخصصان آن رشته راتحت پوشش قرار دهد و بتواند این شرایط راحفظ کند، در غیر این صورت، فعالیت بدون حساب و کتاب انجمن‌های موازی سبب برقراری شرایط رقابت سالم به منظورارتقای فعالیت انجمن‌ها نخواهد شد.

۲) همکاری مشترک انجمن‌های علمی‌علوم پایه و بالینی در فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی و حتی برگزاری کنگره‌های مشترک علمی،

۳) کسب اعتبارهای مالی لازم از طریق نهادهای خیریه و یا شرکت‌های دارویی داخل و خارج کشور (که مبالغ زیادی را برای برگزاری کنگره‌ها به انجمن‌های گوناگون اختصاص می‌دهند) به منظور تاسیس مجتمع انجمن‌های علمی ‌تا فضای فیزیکی و دفاتر مناسب را در اختیار انجمن‌های گوناگون قرار دهند. حتی می‌توان برای ساخت یک «سالن همایش» مناسب با شأن کشور و انجمن‌های علمی ‌اقدام کرد تا همایش‌های بزرگ بین‌المللی داخلی در آنجا برگزار شود و در هزینه برگزاری کنگره‌ها صرفه‌جویی قابل ملاحظه‌ای برای انجمن‌های علمی ‌را به دنبال داشته باشد،

۴) تشکیل اتحادیه انجمن‌های علمی‌ ایران

(Iran Medical Society Association) به منظور ارتقای فعالیت و وحدت رویه انجمن‌های علمی ‌با ساز و کار علمی ‌و قانونی،

۵) از آنجا که انجمن‌های علمی‌نهادهای غیردولتی محسوب می‌شوند، برای جلوگیری از وابستگی به دولت باید بتوانند با ساز و کارهای مناسب اقتصادی از طریق فروش تولیدات علمی‌ و پژوهشی خود به کسب درآمد بپردازند و آیین‌نامه‌های حمایتی نیز در این رابطه تدوین شوند. البته با انجام تبلیغات مناسب می‌توان مبالغی نیز از طریق نهادهای خیریه به فعالیت این انجمن‌ها اختصاص داد و یا حتی بخشی از مالیات پزشکان به انجمن‌های علمی ‌مربوطه پرداخت شود، و

۶) مشارکت دسته جمعی و برنامه‌ریزی شده انجمن‌های علمی‌در تدوین دستورالعمل‌های کشوری در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان نظام پزشکی.

البته موارد فوق فقط بخشی از راهکارهاست که در کوتاه سخن می‌توان به آن اشاره کرد. از آنجا که یکی از معیارهای توسعه یافتگی جوامع امروزی نقش نهادهای مدنی در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های کشوری است، تا زمانی که حضور انجمن‌های علمی‌ در کشور از سوی مسوولان به معنای واقعی باور نشود و به این اعتقاد نرسیده باشیم که انجمن‌های علمی ‌از مهم‌ترین ثروت‌های کشور محسوب می‌شوند، نمی‌توان دور تسلسل باطل ایجاد شده را از بین برد. مردم سالاری واقعی به معنای توجه وحمایت از تشکل‌های مردمی‌ و مدنی است و توجه به انجمن‌ها از نمونه‌های بارز توجه به تشکل‌های مردمی‌ و مردم‌سالاری است.