نوشداروی مبهم حذف کنکور

قرار است شیشه عمر کنکور در سال ۹۳ بشکند, اما هنوز هم جایگزین منطقی برای این ماراتن نفسگیر وجود ندارد

● حیات کنکور، از کودکی تا ۴۰ سالگی

برای خیلی‌ها کابوسی طولانی بود؛ یک سال آزگار مهمانی و تفریح و حتی تماشای تلویزیون هم تعطیل می‌شد؛ موهای ژولیده، استرس‌های هر روزه و درس خواندن‌های نیمه شب، تنها یک سکانس از زندگی پرچالش آن دسته از دانش‌آموزانی بود که گذشتن از سد کنکور را تنها راه رسیدن به موفقیت می‌دانستند.

آن روزها از کرور کرور دانشگاه‌های غیردولتی در سراسر شهرهای ایران هم خبری نبود. اغلب دانشگاه‌های کشور، دولتی بود و برای قبولی در کنکور باید با صدها هزار درسخوان درست و حسابی رقابت می‌کردید؛ گرچه تعداد سیاهی لشکرهای کنکور هم کم نبود.

اما از معایب پرشمار این آزمون پرتنش، همین بس که سرنوشت یک دانش‌آموز طی مدت زمانی حدود ۴ ساعت امتحان تئوری تعیین می‌شد و اگر دانش‌آموز به هر دلیلی نمی‌توانست در این آزمون حضور یابد یا فنون تست زنی را نمی‌آموخت، باید یک سال دیگر پشت دروازه‌های کنکور به انتظار دانشجو شدن می‌نشست.

اما حالا اوضاع کمی عوض شده است. با گسترش دانشگاه‌های آزاد اسلامی، پیام نور، غیرانتفاعی، علمی ـ کاربردی، فنی و حرفه‌ای و... دیگر کنکور از آن تب و تاب اولیه افتاده؛ به گونه‌ای که حالا به گفته وزیر علوم، بالغ بر ۲۵۰هزار کرسی از دانشگاه‌های کشور خالی مانده است.

گرچه هنوز هم سرنوشت تحصیلی دانش‌آموزان به یک آزمون چند ساعته وابسته است، اما به‌دلیل افزایش راه‌های ورود به دانشگاه، حالا دیگر شاید کمتر کسی را پیدا کنید که به‌خاطر قبول نشدن در کنکور خودکشی کند!

● داستان حذف کنکور

کنکور سراسری دانشگاه‌ها بیش از ۴۰ سال عمر دارد و اولین کنکور سراسری در سال ۱۳۴۸ برگزار شد؛ اما عمر طولانی این آزمون به هیچ وجه دلیل موجه و منطقی بر درست بودن اجرای این آزمون نبوده و نیست.

در کنکور سراسری تنها به یک دسته محفوظات ذهنی دانش‌آموز کفایت می‌شود و هیچ تحلیل و تفسیر کاربردی هم از متقاضی پرسیده نمی‌شود؛ همچنین در این سیستم گزینش دانشجو، سوابق تحصیلی دانش‌آموز نادیده انگاشته می‌شود.

در کل با وجود تمام چالش‌ها و موانع نام برده، دیگر تقریبا کمتر مسوول و کارشناس آموزشی پیدا می‌شود که با کلیات حذف کنکور مخالف باشد.

اولین اقدام جدی برای حذف کنکور در سال ۱۳۸۵ اتفاق افتاد؛ در این سال کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس وقت با کلیات حذف کنکور موافقت کرد و قرار شد این آزمون سراسری در سال ۱۳۹۰ به طور کلی حذف شود و به جای آن، سوابق تحصیلی دانش‌آموز جایگزین کنکور شود. اما سال ۹۰ هم که از راه رسید،‌ باز بساط کنکور پهن شد و دوباره سرنوشت قافله‌ای طالب دانش به نتایج این آزمون گره خورد. این‌بار قرار شد که کنکور در سال ۹۲ یا ۹۳ حذف شود؛ قراری که این بار هم معلوم نیست دقیقا چه زمانی جامه عمل به خود بپوشد.

در همین زمینه، محمدحسین سرورالدین، رئیس سازمان سنجش در حاشیه بازدید از حوزه امتحانی کنکور سراسری سال۹۰ در جمع خبرنگاران با قاطعیت گفت: آخرین تصمیم کارگروه ماده۴ حذف کنکور، این است که حذف کنکور تا سال ۹۳ محقق شود و سال ۹۲ آخرین کنکور باشد، اما بررسی این موضوع زمانبر است، زیرا قرار است یک شیوه ۴۰ساله به شیوه‌ای دیگر تغییر کند.

کارگروه ماده ۴ حذف کنکور که رئیس سازمان سنجش از آن نام برده است، ‌متشکل از وزرای علوم و آموزش و پرورش، رئیس سازمان سنجش، نمایندگان دانشگاه آزاد و وزارت بهداشت و رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس است که موظف هستند با ارائه راهکارهای علمی و عملی، مسیری را فراهم کنند که در آن، گزینش دانشجو از طریق کنکور به گزینشی بر مبنای سوابق تحصیلی دانش‌آموز تغییر یابد.

● بدقولی دوباره ممنوع!

شکی نیست که کشتن یک غول ۴۰ ساله به همین راحتی‌ها هم نیست. موانع و چالش‌های پیش‌روی این حذف ضروری، به حدی زیاد است که خیلی‌ها معتقدند سیستم آموزشی کشور نمی‌تواند کنکور را تا سال ۹۳ حذف کند و در واقع این عده بر این باورند که با توجه به حجم مشکلاتی که فراروی حذف کنکور قرار دارد، این بار هم مسوولان ذی‌ربط، بدقول می‌شوند و به وعده‌های خود عمل نخواهند کرد.

در همین زمینه، یکی از پرسرو صداترین اظهار نظرهای هفته‌های اخیر را معاون آموزش و پرورش استان همدان ابراز داشت که در بسیاری از سایت‌های خبری نیز انعکاس وسیعی پیدا کرد.

دقیقا یک هفته بعد از آن که وزیر علوم از حذف قطعی کنکور در سال ۹۳ خبر داد، محمود نقوی، معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش استان همدان با اشاره به مصایب عملی شدن این وعده تاکید کرد: اولین خروجی‌های سال ششم ابتدایی در زمان فارغ‌التحصیلی بدون کنکور وارد دانشگاه می‌شوند. آزمون کنکور سراسری همچنان برای دانش‌آموزان تا ۶ سال آینده برقرار است و سند تحول بنیادین بتدریج اجرا می‌شود، بنابراین اولین خروجی سال ششم ابتدایی دیگر از طریق کنکور سراسری وارد دانشگاه نمی‌شود!

این سخن ناامیدکننده به این معنا بود که به گفته این مسوول، قطار بی‌رمق حذف کنکور در سال ۹۷ به ایستگاه آخر می‌رسد.

در هر حال، ۳ بار خلف وعده مسوولان، این شبهه را قوت داد که نکند باز هم پروسه حذف کنکور به ۶ یا ۷ سال دیگر ختم شود، اما این بار حسین توکلی، مشاور عالی سازمان سنجش که خیلی‌ها او را به عنوان پیشکسوت کنکور کشور می‌شناسند، در گفت و گو با خبرنگار جام‌جم این خبر را تکذیب کرد و گفت: ما بشدت این‌گونه اظهارنظرها درخصوص تعویق دوباره مراحل حذف کنکور را رد می‌کنیم؛ کارگروه حذف کنکور تصمیم قطعی‌اش را گرفته است و قطعا کنکور تا سال ۱۳۹۳ حذف خواهد شد.

● جایگزین کنکور چیست؟

حذف کنکور باید دیر یا زود انجام شود، در آن شکی نیست اما آیا واقعا بعد از کنکور، سیستم گزینش دانشجو عادلانه‌تر از قبل می‌شود؟ آیا این شیوه جدید، مدرسه و دانشگاه را به سمت و سوی بالندگی و تولیدات علمی بیشتر سوق می‌دهد؟

درواقع، سخن اینجاست که باید چه سیستم کارآمد و عملی به جای کنکور جایگزین شود تا هم متقاضی از این شیوه گزینش راضی باشد و هم سیستم آموزش عالی بتواند دانش‌آموزان شایسته را به دقت و سهولت انتخاب کند؟

در همین راستا، دکتر کامران صداقت، کارشناس جامعه‌شناسی درخصوص مشکلات پیش روی حذف کنکور به جام‌جم می‌گوید: ما در حال حاضر نابرابری‌های آموزشی زیادی در کل کشور داریم، وجود مناطق یک و ۲ و ۳ در آزمون کنکور بخوبی موید این نابرابری است. یعنی به دلیل این که هنوز هم بسترهای حذف کنکور در کشور آماده نیست، حذف کنکور در شرایط فعلی، نه ‌عاقلانه و نه‌ ممکن است.

صداقت در خصوص راه‌ها و شیوه‌های جایگزین برای آزمون کنکور عنوان می‌کند: برای حذف کنکور، ما باید پذیرش بومی را جدی‌تر بگیریم، برای کنکور قطب‌های مختلفی در کشور ایجاد کنیم و پذیرش دانشجو از جنبه کشوری به جنبه منطقه‌ای تبدیل شود. همچنین برای محقق شدن پروسه حذف کنکور، ‌باید دانش‌آموز براساس معدل وارد دانشگاه شود؛ البته نباید برای انجام این کار، فقط معدل کتبی سال سوم دبیرستان محاسبه شود، بلکه باید معدل کتبی پایه اول دبیرستان تا پیش‌دانشگاهی منظور گردد. وی می‌افزاید: متاسفانه در حال حاضر تنها در یک پایه تحصیلی دبیرستان (سوم متوسطه)، آزمون نهایی برگزار می‌شود که این خود یک تقلیل ناصواب است.

این کارشناس جامعه‌شناسی با بیان این‌که باید رقابت برای پذیرش دانشجو براساس ویژگی‌های همان منطقه تعریف شده باشد و در واقع نباید یک دانش‌آموز آذربایجانی با یک دانش‌آموز اصفهانی رقابت کند، ادامه می‌دهد: در کشورهایی مثل انگلیس، سوئیس و فرانسه، مشکلی به نام کنکور وجود ندارد و حتی برخی ظرفیت‌های دانشجویان دانشگاه‌ها را از دانشجویان خارج از کشور پر می‌کنند، اما در کشور ما به‌دلیل نابرابری‌های آموزشی، برگزار نشدن امتحانات کشوری و سراسری در کلیه مقاطع دبیرستان، فعالیت‌های گسترده آموزشگاه‌های متعدد کنکور و... ممکن نیست که کنکور تا سال ۹۳ حذف شود.

وی در پایان تاکید می‌کند: شما ببینید که حتی جلسات ستاد حذف کنکور هم به طور مرتب برگزار نمی‌شود و ۲ سال است که ما خروجی این ستاد را ندیده‌ایم؛ در کل با وجود تمام موانعی که نام برده شد، گمان می‌کنم حذف کنکور حداقل تا ۵ سال دیگر هم محقق نخواهد شد.

به هر حال، شاید برای قضاوت نهایی در این خصوص، باید ۲ سال دیگر نیز منتظر بمانیم و ببینیم که آیا در نهایت، پس از گذشت ۲ سال، غول کنکور از صحنه آموزش کشور حذف خواهد شد یا این که سال ۹۳ هم از راه می‌رسد ولی دوباره پرونده حذف کنکور به سال و سالیانی دیگر موکول می‌شود.

● حذف کنکور به شرط انصاف و آرامش

اضطراب، بخش جدایی‌ناپذیر هر آزمونی است، از یک آزمون ساده گرفته تا آزمون‌هایی که سرنوشت‌ساز محسوب می‌شود. البته هر چه سختی آزمون و حساس بودن آن زیاد باشد، به همان نسبت استرس و اضطراب آن آزمون بیشتر خواهد بود.

کنکور سراسری دانشگاه‌های کشور نیز از آنجایی که به غلط یا درست در چند دهه اخیر سرنوشت‌سازترین آزمون کشور شده است، دست و دل هر داوطلبی را می‌لرزاند.

علل و عوامل اضطراب امتحان در افراد، مختلف و متفاوت است، اما در روان‌شناسی این مساله را به شکل کلی در ۳ بخش مورد بررسی قرار می‌دهند.

عوامل فردی و شخصیتی مانند اضطراب عمومی، پایین بودن اعتماد به نفس، هوش، تمرکز و بویژه روش‌های نادرست مطالعه و انتظارات نادرست از خود از این علل محسوب می‌شود.

عوامل آموزشگاهی و اجتماعی همچون انتظارات معلمان، رقابت، سیستم آموزشی حاکم بر مدارس، نوع درس و مدرک‌گرایی و عوامل خانوادگی چون شیوه تربیتی والدین، انتظارات سطح بالای والدین، جو عاطفی حاکم بر خانواده، ویژگی‌های شخصیتی والدین و طبقه اقتصادی و اجتماعی آنها نیز در استرس و اضطراب افراد در آزمون‌های مهم نقش اساسی دارد.

اما کنکور سراسری از نگاه کارشناسان از آن دسته آزمون‌هایی محسوب می‌شود که همه عوامل شخصی، اجتماعی و خانوادگی را برای داشتن اضطراب فراهم می‌کند. در خانواده‌ها و مدارس معمولا از آموزش مهارت‌های زندگی که برای کنترل خشم، استرس و سختی‌های زندگی کاربرد دارد، خبری نیست. سیستم نظام آموزش در مدارس و خصوصا آموزشگاه‌های کنکور کاملا بر محور رقابت، نمره‌گرایی و توجه به رشته و مدرک تحصیلی خاص می‌چرخد و در خانواده‌ها نیز باورهای غلطی تعریف شده که موفقیت فرزندانشان را کاملا بر اساس شاخص رتبه و قبولی در دانشگاه تعریف می‌کنند.

با این تفاسیر از داوطلبان کنکور جز گذراندن این آزمون با تجربه‌ای سخت از ترس و اضطراب انتظاری نمی‌توان داشت.

● روزهای شلوغ اورژانس

گزارش‌های اورژانس سراسر کشور در روزهای برگزاری کنکور در هر سال نشان می‌دهد که تعداد مراجعه‌کنندگان در این روزها افزایش می‌یابد. افزایش مراجعات پزشکی با ناراحتی‌های جسمانی نظیر سندرم روده تحریک‌پذیر، تهوع و استفراع، دل پیچه، تشدید حملات آسمی، ‌افسردگی و متعاقب آن کاهش تمرکز و اختلالات خواب از علل مراجعه به اورژانس است که علت همه آنان چیزی جز اضطراب کنکور نیست.

ناگفته نماند که از نگاه روان‌شناسان وجود اندکی اضطراب برای افزایش کیفیت مطالعه الزامی است، اما اضطراب شدید با علائم جسمانی باعث اختلال در تمرکز و کاهش توانایی ذهنی شده و مانعی برای مطالعه و در نتیجه کاهش کیفیت پاسخگویی در آزمون می‌شود.

اما علاوه بر این مشکلات جسمی، مشکلات روحی پیشتر از روزهای آزمون، در تمام ماه‌های درس خواندن همراه داوطلبان است. استرس و اضطراب ناشی از این آزمون رقابتی نه تنها داوطلبان که حتی خانواده‌های آنها را نیز درگیر موضوع می‌کند. از این رو خیلی از کارشناسان معتقدند حذف یا تغییر کنکور به عنوان آزمون ورودی دانشگاه‌ها می‌تواند به جمعیت زیادی از جامعه شامل داوطلبان و خانواده‌هایشان کمک کند.

● همه روش‌های برگزاری کنکور

تاریخچه کنکور از برگزاری اولین آزمون آن تاکنون نشان می‌دهد که این آزمون روش‌های مختلفی را به خود دیده است. زمانی برای ورود به دانشگاه، آزمون‌های اختصاصی و عمومی به شکل جداگانه برگزار می‌شد.

در دوره‌ای تاثیر معدل امتحانات نهایی، شاخص ورود به دانشگاه بود تا جایی که در برخی سال‌ها معدل ضریب ۵ داشت. گاهی اوقات براساس گروه‌های آموزشی و آزمایشی این کار انجام می‌شد؛ زمانی هم در گروه‌های آزمایشی، زیرگروه‌های آزمایشی لحاظ می‌شد.

در واقع از ابتدای تاسیس دانشگاه‌ها در ایران تا سال ۱۳۴۲ هر دانشگاهی برای پذیرش دانشجو مستقل عمل می‌کرد و دانشکده‌ها با گرفتن امتحانات ورودی خاص خود، دانشجویان را برمی‌گزیدند. از اوایل دهه ۱۳۴۰ دانشگاه‌های زیادی همچون صنعتی آریامهر، پلی‌تکنیک، ملی، فردوسی و جندی‌شاپور ساخته شد.

از این زمان حجم متقاضیان ورود به دانشگاه زیاد شد و مدیران آموزش عالی آن زمان را وادار کرد راه حلی به نام کنکور برای گزینش ورود به دانشگاه انتخاب کنند.

● چه روشی استرس کمتری دارد؟

هنوز کسی نمی‌داند کدام روش می‌تواند آثار روانی کنکور را کمتر کند، چرا که روش‌های مختلف برگزاری کنکور تاکنون، معایب خاص خودشان را داشته‌اند و هیچ روش بدون نقصی وجود نداشته است.

مثلا در آن سال‌ها که پذیرش توسط خود دانشگاه‌ها انجام می‌شد و به عبارتی می‌توان گفت که دانشگاه‌ها آزادی عمل بیشتری داشتند باز هم ایراداتی مطرح می‌شد، از جمله این که هر داوطلب می‌توانست در یک دانشگاه ثبت‌نام کند، پس دانشگاه‌ها باید فهرست‌ها را، چند بار برای تکمیل ظرفیت اعلام می‌کردند. عیب دیگر آن سلیقه‌ای شدن بود، زیرا افرادی با وجود داشتن شرایط پذیرفته شدن در دانشگاه، به دلایلی خاص جذب دانشگاه مورد نظر نمی‌شدند.

روش معدلی شدن نیز مشکلات خاص خودش را دارد، چرا که بر اساس اعلام سازمان سنجش احتمال خطا در نمره‌دهی نیز زیاد است. بر اساس اعلام این سازمان به طور نمونه یک برگ امتحان تشریحی به ۵ ممتحن داده شده و ۵ نمره مختلف به دست آمده و این نشان می‌دهد که ممکن است در این زمینه اشکالات و سوءاستفاده‌هایی صورت گیرد. به این صورت که ممکن است اعمال سوابق تحصیلی و تصحیح برگه‌های امتحانات نهایی که به صورت منطقه‌ای انجام می‌گیرد، مورد سوءاستفاده و اعمال سلیقه قرار گیرد.

با این تفاسیر بهترین روشی که می‌تواند جایگزین حذف کنکور باشد روشی خواهد بود که هم انصاف و اعتدال در نحوه گزینش داوطلبان در آن به دقت اعمال شود و هم این‌که بتواند تبعات روانی و روحی کنکور را به حداقل برساند.

مستوره برادران نصیری

امین جلالوند