هدفمندسازی یارانه ها و سیاست خارجی ما

هدف آن نیست که درباره پیشینه یارانه ها و این که از کجا وارد اقتصاد ایران شده و به چه دلیل دارد حذف می شود و یا به عبارت فنی تر بخشی از آن از این پس به صورت مستقیم به مردم داده می شود سخن بگویم بلکه هدف این نوشتار این است که سیاست های حاکم بر توزیع درآمدهای دولت پس از هدفمندسازی یارانه ها در زمینه های سیاست خارجی بررسی شود

هدف آن نیست که درباره پیشینه یارانه ها و این که از کجا وارد اقتصاد ایران شده و به چه دلیل دارد حذف می شود و یا به عبارت فنی تر بخشی از آن از این پس به صورت مستقیم به مردم داده می شود سخن بگویم بلکه هدف این نوشتار این است که سیاست های حاکم بر توزیع درآمدهای دولت پس از هدفمندسازی یارانه ها در زمینه های سیاست خارجی بررسی شود. شاید در وهله اول فکر کنید که هدفمندسازی یارانه ها و یک مقوله اقتصاد ملی تا چه اندازه با حوزه سیاست خارجی ارتباط دارد.

ولی وقتی بپذیریم وزنه اقتصادی و قدرت سیاسی کشورها دو روی یک سکه اند قضیه فرق می کند.سوال این است که افزایش درآمدهای دولت پس از هدفمندسازی یارانه ها چه تاثیری بر سیاست خارجی کشورمان خواهد داشت؟وافزایش توان چانه زنی دولت در روابط بین الملل تغییری در تعریف کشورمان از دوستان و دشمنان ایجاد می کند؟یا این که به طور دقیق سلسله مراتبی از منافع ملی ج.ا.ایران پس از گذشت سی ودو سال از انقلاب اسلامی قابل ارایه بوده و مورد اجماع قرار می گیرد؟ مفروض ما این است که پس از انقلاب اسلامی منافع ملی و ایدئولژی بیشتر به عنوان دو عامل موازی در سیاست خارجی ایران مطرح بوده اند و تا حدود زیادی یکدیگر را خنثی کرده اند و درباره تقدم یا تاخر هر یک نسبت به دیگری در بین نخبگان فکری و مدیران ارشد ، اجماع ملی وجود نداشته است.

اصولاً پس از انقلاب اسلامی ، ما با سه دسته از تصمیم گیران در ایران مواجه هستیم که به ترتیب مسوولیت شکل گیری ، حفظ و توسعه انقلاب را به عهده داشته اند:

۱) پدیدآورندگان انقلاب که مسوولیت شکل گیری انقلاب و دوره بسط محوری پس از آن تا سال های میانی جنگ برعهده آنان بوده و بیشتر به توسعه پایگاه بین المللی انقلاب اهتمام جدی داشته اند.

۲) حفظ کنندگان انقلاب با اندیشه هایی که در دوره حفظ محوری انقلاب ما شاهد آن بوده ایم.این عده تا پایان جنگ ایران و عراق صرفاً به حفظ و حراست از کیان کشور می اندیشیده اند.

۳) توسعه دهندگان انقلاب که با وقوع شرایط جدید پس از دفاع مقدس و دوره رشد محوری در محیط داخلی و تغییرات عظیم در محیط نظام بین المللی حضورشان در چارچوب برنامه های توسعه ملی درصحنه های سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و نظامی کشور دیده می شود.

البته ، آنچه در این میان حائز اهمیت بوده این است که در کشور مرز روشنی بین پدیدآورندگان ، تثبیت کنندگان و توسعه دهندگان انقلاب وجود ندارد.

شاید ، یکی از دلایل اصلی این است که پس از انقلاب اسلامی در ایران وجه غالب در تصمیم گیری ها اتکا به ایدئولوژی بوده است.عامل ایدئولوژی که ناشی از هویت دینی نظام جمهوری اسلامی ایران است باعث شده که محیط داخلی نظام سیاسی به شدت ارزش گرا باشد.گرچه تفاوت زیادی ازاین حیث بین پدیدآورندگان ، حفظ کنندگان و توسعه دهندگان انقلاب اسلامی مشاهده نمی شود ، ولی با این حال هریک از آنان قرائت های خاص خود را دارند.نمونه بارز آن ، اختلاف در فهم نخبگان فکری و اجرایی کشور از مسائل درونی و پیرامونی در جهان است.

با توجه به تقسیم بندی بالا ، گفتمان های انقلاب اسلامی در سه دسته قرار می گیرند:

▪ اول ، گفتمان ساختارگرایان که شامل جامعه روحانیت مبارز و تشکل های موسوم به اصول گرایان است.

▪ دوم ، گفتمان اصلاح گرایان که شامل مجمع روحانیون مبارز و تشکل هایی مانند آن است.

▪ سوم ، گفتمان عمل گرایان که شامل تشکل های موسوم به جریان سوم انقلاب اسلامی است که به نظر نویسنده رشد روزافزون خواهند داشت.

با توجه به گفتمان های مذکور در نظام داخلی ایران و رویکرد های کلان هر کدام ، به این مسئله پی می بریم که دیدگاه های کلان سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی در کشور از قرائت ها و طرزتلقی های متفاوتی برخوردارند و دستیابی به ادبیات مشترک و اجماع ملی در سطح نخبگان اجرایی و فکری برای جامعه ما همواره یک ضرورت اجتناب ناپذیر در فرایند برنامه ریزی های استراتژیک بوده است.

به عبارت دیگر باید گفت در کشور پیرامون عالی ترین هدف استراتژیک هنوز با نظرات متعددی روبرو هستیم.برخی رویکردها سیاست داخلی را هدف برمی شمارند و براساس آن ، هدف استراتژیک را تعریف می کنند و از این طریق سعی دارند دیدگاه های توسعه ملی را شکل دهند.دراین باره ، در دوره رشد محوری با دو دیدگاه اصلی مواجه بوده ایم.دیدگاه اول معتقد است مسائل اقتصادی مهمترین مسئله استراتژیک کشور است.ازاین رو، توسعه اقتصادی را به عنوان راه حل اساسی ارایه می کند.دیدگاه دوم ، با نگاه اجتماعی و سیاسی به اصالت جامعه مدنی و حقوق شهروندی ، توسعه سیاسی را اصلی ترین گزینه استراتژیک کشور معرفی می کند.یکی دیگر از رویکردهای اصلی ، سیاست خارجی را مبنای حرکت تئوریک خود قرار داده و از این دیدگاه به پیشرفت ج.ا.ایران نگاه می کند.این رویکرد نیز مبتنی بر دو دیدگاه عمده است:در دیدگاه اول ، عده ای بر مسائل سیاست علیا و حفظ امنیت ج.ا.ایران تاکید داشته و راه حل های نظامی را توصیه می کنند.

و دیدگاه دوم برپایه جهان وطنی اسلامی و دشمنی با آمریکا و اسرائیل به آرمان صدور انقلاب می پردازند و استقلال کشور را در گرو این هدف استراتژیک می دانند.از این رو، آنچه که مشخص است این است که برسر حدود و ثغور عالی ترین هدف استراتژیک در کشور میان نخبگان فکری و اجرایی اجماع کاملی وجود ندارد و برداشت ها و طرزتلقی های نخبگان جامعه متفاوت است. به طور کلی ، پس از انقلاب اسلامی در ایران دو نظریه غالب در کشور درباره منافع ملی وجود داشته که هرکدام برداشت و قرائت متفاوتی از حیطه و هویت ارایه می دهند.نظریه اول ، امت-محور است.حیطه منافع ملی در آن کل جهان اسلام و درنهایت با انقلاب جهانی حضرت مهدی(عج) سراسر پهنه گیتی را دربرمی گیرد و هویت آن مکتبی است.نظریه دوم ، دولت ملی را محور مطالعه می داند و حیطه را مرزهای جغرافیایی قرار می دهد و دراین راستا ، تنها برد منافع است که افزایش می یابد.هویت براین اساس توامان دینی و میهنی است.

نمود این دیدگاه ها از طریق مقایسه برنامه های پنج ساله توسعه ملی قابل بررسی است.در دوره رشد محوری ما درجهت انطباق خود با واقعیت های محیط داخلی و نظام بین المللی از رویکرد امت محور به رویکرد دولت محور گرایش پیدا کرده ایم و سعی داشتیم اهداف جهانی اسلام و جهان گرایی اسلامی را در اهداف بلندمدت خود جستجو کنیم و در اهداف میان مدت و کوتاه مدت بیشتر به جنبه های فوری و حیاتی و بااهمیت تر منافع ملی توجه کنیم.این درحالی است که دولت های نهم و دهم درحال حاضر بررویکرد امت محور با تحقق عدالت جهانی تاکید بیشتری دارند.نویسنده از پرداختن به نقدهایی که این روزها درباره دولت های دوران جنگ ، برهه سازندگی و زمان اصلاحات در بین نخبگان امروز وجود دارد و نشانه های بارزی از عدم اجماع بر سر مفاهیم ملی و بویژه سیاست خارجی است با توجه به روشنی و وضوح آن صرف نظر می کند.

به نظر نویسنده ، این همه تنوع آرا و نظریه ها درباره سیاست خارجی پیش از هدفمندسازی یارانه ها به اجماع ملی نیاز دارد.تعریف دوستان و دشمنان صرفاً براساس مزیت های سیاسی در دنیای امروز کارساز نیست و مزیت های اقتصادی و تکنولژیک باید در اولویت بیشتری قرار گیرند.

برای مثال ، شاید در آن صورت سرمایه گذاری در بخش مسکن ونزوئلا به دلیل منافع مشترک در حوزه نفت و گاز که بیش از آن را می توانیم با کشورهای حاشیه خلیج فارس گرچه هم پیمانان آمریکا هستند در منطقه حساس خودمان داشته باشیم و بهتر است به خاطر جنبه های اقتصادی ، در این گونه روابط صرفاً سیاسی بازنگری کنیم و از افزایش برد منافع ملی بدون محاسبه دقیق امکانات و قدرت ملی بپرهیزیم.

نفوذ در حیات خلوت آمریکایی ها با وجود محدودیت ها و اولویت های سیاست داخلی و حتی منافع تامین نشده کشورمان در دو ژئوپلتیک شمالی و جنوبی از درجه اهمیت به مراتب کمتری برخوردار است. ایران باید در بازی قدرت های بزرگی مانند روسیه و چین بتواند با استفاده از موازنه قدرت و وجود رقابت های فزاینده در بین بازیگران روابط بین الملل با دیپلماسی موثر از اتلاف سرمایه های ملی جلوگیری کند.

ملت ایران ، ملت نجیب و صبوری است با این که در دفاع مقدس بیش از هزار میلیارد دلار خسارت دیده و برای بازسازی و توسعه کشور به پول آن غرامت نیاز داشته و دارد اما مطالبه آن را از طریق نهادهای حقوقی بین المللی تاحدودی به خاطر فلاکت مردم عراق و بیشتر به دلیل پاره ای از محافظه کاری ها و دیدگاه های متفاوت مسوولان در بیست سال گذشته پیگیری نکرده که در حال حاضر ، با توجه به تشکیل دولت قانونی در عراق پیگیری آن دیگر ضروری تر از هر ضرورتی به نظر می رسد.یا در تاریخ آورده اند که کوروش در فتح سرزمین بابل تمامی اسرای آنان را آزاد کرد و بخشید و این یکی از اثرات همان منشور تاریخی و ملی ایرانی هاست که این روزها همه به آن می بالند.

با این توضیح ،هدفمندسازی یارانه ها و اجرای سیاست های ریاضتی درباره ملتی این چنین صبور و بخشنده که مدتی است در دستور کار دولتمردان کشورمان قرار گرفته به نظر نویسنده در بعد سیاست خارجی نیازمند توجه فوق العاده به یک موضوع اساسی است.پس از انقلاب اسلامی ارایه کمک های خارجی بلاعوض و همبستگی با سایر ملل آزادی خواه و بویژه مسلمان از اهمیت خاصی برخوردار بوده و برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی از آن بهره برداری شده و به شکل ها و شیوه های متفاوت تا امروز نیز کم و بیش ادامه داشته است اما حذف یارانه ها و پرداخت بخشی از آن به طور مستقیم به ملت به افزایش درآمدهای دولت خواهد انجامید و بدیهی است در صورتی که تورم از کنترل خارج نشود باید این پول چه در داخل و چه در خارج از کشور برای ملت سرمایه گذاری شود و از سیاست داخلی به نفع سیاست خارجی بیشتر از این هزینه نشود.

هدفمندسازی یارانه ها در عرصه های مختلف سیاست خارجی یعنی این که از این پس روابط بین المللی کشورمان ، بیشتر براساس مزیت های اقتصادی و تکنولژیک ملت ها و نه صرفاً مزیت های سیاسی دولت ها بازنگری و بازمهندسی شود.بهترین نمایندگان ملت در عرصه های راهبردی سیاست داخلی و سیاست خارجی کشورمان کسانی اند که به افق های دوردستی مانند ایران ۱۹۰۰می اندیشند وشهروند ایرانی با تراز جهانی را در برنامه ریزی ها و سیاست های ملی مدنظر قرار می دهند و به دیپلماسی قوی و اصل جذب و بازگشت سرمایه به کشور اعتقاد راسخ دارند و آن را در برنامه های راهبردی به صورت حرفه ای پیگیری می کنند.

علیرضا سعیدآبادی

کارشناس ارشد روابط بین الملل و کارشناس حوزه فرهنگ

خلاصه اهم سوابق تحصیلی و اداری آقای علیرضا سعیدآبادی

اخذ رتبه ممتاز در رشته کارشناسی ارشد روابط بین الملل از دانشگاه شهید بهشتی در سال۱۳۸۰( رونوشت پیوست )

پشنهاددهنده ایده طرح تشکیل سازمان نیمه متمرکز نظام مهندسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (سوابق پیوست)

مشمول آیین نامه جذب و نگهداری نیروی انسانی نخبه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ( رونوشت پیوست )

اخذ امتیاز عالی از پایان نامه کارشناسی ارشد با موضوع « بررسی استراتژی جمهوری اسلامی ایران پس از جنگ سرد » ( رونوشت پیوست )

کارشناس مسوول وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطابق حکم کارگزینی امور اداری ازسال ۱۳۸۴ تاکنون( رونوشت پیوست )

مدیر روابط عمومی موسسه آموزش از راه دور وزارت آموزش و پرورش تا اواخر سال ۱۳۸۴ (رونوشت پیوست )

کارشناس برگزیده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سطح ملی در چشنواره شهید رجایی در سال ۱۳۸۶ و تقدیر از سوی وزیر محترم ( رونوشت پیوست )

برگزیده روابط عمومی های دولت در روز ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۸۶ و تقدیر در سالن اجلاس سران( تقدیر نامه پیوست )

پیشنهاد و تدوین « طرح جامع نحوه فعالیت روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی » و طی مراحل تصویب و ابلاغ توسط وزیر محترم به تمامی معاونت ها ، سازمان ها ، ادارات کل ستادی و استانی ( رونوشت پیوست )

طراحی« نظام ساماندهی و نصب تمثال حضرت امام خمینی ( ره ) و مقام معظم رهبری در دولت » که به صورت بخشنامه با امضا وزیر محترم به تمامی دستگاه های اجرایی ابلاغ شد ۰ ( رونوشت پیوست )

پیشنهاد « طراحی و ایجاد بانک اطلاعاتی از هنرمندان حرفه ای و شرکت های معتبر در عرصه تبلیغات کشور » به شورای محترم اطلاع رسانی دولت که در سال ۱۳۸۶ به تایید رسیده است۰( پیوست )

مدیر مسوول نشریه پیام بانوان در سال ۷۵-۱۳۷۴و تالیف مقالات متعدد در این نشریه ( رونوشت پیوست )

مدیر مسوول نشریه آموزش از راه دور وزارت آموزش و پرورش تا سال ۱۳۸۴و تالیف مقالات متعدد در این نشریه ( رونوشت پیوست )

مدیر مسوول نشریه وفا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درسال۱۳۸۶و تالیف مقالات در این نشریه ( رونوشت پیوست )

تدوین ۶ جلد گزارش پژوهشی مرتبط با رشته روابط بین الملل برای پژوهشکده مطالعات راهبردی وابسته به وزارت علوم و تحقیقات و فناوری ( پیوست )

تدوین ۲ جلد گزارش پژوهشی مرتبط با روابط بین الملل برای خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (پیوست )

انتشار صدها یادداشت و مقاله راهبردی و فرهنگی و مطلب آموزشی در روزنامه های کثیرالانتشار ، نشریات ، خبرگزاری ها و سایت های مرجع کشور(رونوشت پیوست)

مسوول امور پژوهشی مرکز جامع علمی کاربردی شماره ۵ ( تاییدیه پیوست )

ایثارگر دفاع مقدس ( رزمنده – جانباز )