سناریوی صلح لبنان در دوحه

چرخش یک باره تحولات لبنان از درگیری و خشونت به فاز مذاکره یک اتفاق شگفت انگیز است این که چگونه نیروهایی که برای حفظ قدرت در دولت لبنان به روی مخالفان خویش اسلحه کشیده و ساعاتی پس از آن بر سر میز مذاکره حاضر شدند مهمترین مسئله ای است که در گرماگرم مذاکره آشتی لبنانی ها در دوحه ذهن ناظران را به خود مشغول کرد

چرخش یک باره تحولات لبنان از درگیری و خشونت به فاز مذاکره یک اتفاق شگفت انگیز است. این که چگونه نیروهایی که برای حفظ قدرت در دولت لبنان به روی مخالفان خویش اسلحه کشیده و ساعاتی پس از آن بر سر میز مذاکره حاضر شدند مهمترین مسئله ای است که در گرماگرم مذاکره آشتی لبنانی ها در دوحه ذهن ناظران را به خود مشغول کرد.

تشکیل نشست تفاهم دوحه بر خاکستر یک هفته درگیری زوایای پنهانی از تحولات پیچیده لبنان را آشکار کرد. از جمله این که لبنان دارای بافت سیاسی متفاوت از همه جوامع عرب است. و جنگ و صلح دراین سرزمین از قواعدی متفاوت از دیگر قلمروهای عربی پیروی می کند. اجلاس دوحه روشن ساخت که دشمنی ها و خصومت هایی که غائله اردیبهشت ماه را رقم زد ریشه در خواسته ها و منافع بازیگران خارج از صحنه لبنان دارد و درصورتی که فتیله مداخله خارجی پائین آید لبنانی ها به راحتی تن به گفت و گو و تفاهم می دهند.

اما واقعیتی که در شکل گیری اجلاس دوحه ناظران عربی چندان بر زبان نمی آورند این است که این اجلاس نتیجه ناکامی در رویارویی نظامی بود که نیروهای تحت حمایت آمریکا و عربستان در برابر جنبش مقاومت شروع کردند ونشانه بارز شکست این ناکامی عقب نشینی سنیوره از دو تصمیم بحران سازش بود.

به هر حال لبنانی ها نخستین مرحله از مذاکرات حساس خویش را با میانجیگری اتحادیه عرب و میزبانی شخص امیر قطر به انجام رساندند. با توجه به حجم مسائل مورد اختلاف بین طرف های بحران لبنان سقف زمانی برای این گفت وگوها تعیین نشده است و این گفت وگوها قرار است پس از دوحه در بیروت نیز تا حل اختلافات ادامه یابد.

اتفاق مثبت در شروع این گفت وگوها استقبال مردم لبنان است. به موازات گفت وگوهای طرف های بحران لبنان در دوحه، زندگی عادی به بیروت و بخصوص فرودگاه بین المللی این شهر بازگشت. در همین حال بسیاری از لبنانی ها ابراز امیدواری کردند گفت و گوهای قطر به بحران بین طرفداران و مخالفان دولت پایان دهد. آن گونه که منابع خبری گفته اند شماری از شهروندان لبنانی با تجمع در یکی از خیابان های بیروت بر پرهیز از توسل به خشونت تأکید کرده ا ند.

از نگاه بسیاری از کشورهای مدعی رهبری جهان عرب، دوحه ، در حد و اندازه میزبانی چنین نشستی نبود. رسم اعراب بر این بوده که این جلسات در ریاض یا قاهره برپا می شد اما این کشورها در جریانات اخیر لبنان اعتبارشان را ازدست دادند به نحوی که سعودیها و حتی اتحادیه عرب به طرفداری علنی از طرف های دعوا متهم شدند لذا با بی اعتمادی عمیقی که در تحولات اخیر نسبت به دو کشور مصر و عربستان بوجود آمد جبهه اعراب ناگزیرشدند پای میزبانی امیر قطر را برای این مذاکرات امضا کنند.

میزبانی قطر ی ها برای چنین اتفاق مهمی بویژه برای سعودی ها بسیار گران آمد. اول به دلیل رقابت سنتی که سعودی ها با قطر دارند و رودررویی الجزیره و العربیه نماد این خصومت است دوم این که ریاض از سال ۱۹۸۹ که با پیمان طائف نام خویش را به عنوان پایه گذار نظم نوین سیاسی لبنان ثبت کرد همواره تلاش کرده تا ابتکار طرح های صلح ومذاکره در منازعات اعراب را در دست داشته باشد اما این فرصت این بار به دلیل اشتباهات استراتژیک دیپلماسی این کشور از دست رفت و به همان اندازه که اعتبار رسانه العربیه نزد لبنانی ها زیر سؤال رفت بی طرفی سعودی ها نیز خدشه برداشت.

در هر حال قرائن سیاسی نیز حاکی از این است که سعودی ها و مصری ها و دیگر بازیگران صحنه تا به امروز بر گشودن باب گفت و گو میان لبنانی ها اجماع کرده اند.

● در اجلاس دوحه چه گذشت

اجلاس دوحه که نخستین مرحله از مذاکرات سیاسی لبنانی ها بود از ابتدا با یک دستور کار روشن فعالیت خویش را آغاز کرد. این دستور کار همان طرحی بود که طرف میزبان و تیم های میانجی عربی آماده کرده بودند. دستورکار دوحه یک طرح پلکانی و مرحله ای را برای پایان دادن به بحران یک سال ونیم لبنان پیش بینی می کند.

دراین طرح سه مرحله پیش بینی شده است.

۱) ترکیب دولت ائتلافی

۲) اصلاح قانون انتخابات پارلمانی

۳) انتخاب رئیس جمهور

البته بسیاری از اعضای جناح اکثریت از ابتدای اجلاس تلاش کردند تا موضوع سلاح مقاومت را نیز در این مذاکرات بگنجانند. اما جبهه مقاومت که با سه چهره شاخص خویش؛ الرعد ، فنیش و حاج حسن خلیل دراین مذاکرات حاضر شده بود از همان ابتدا اعلام کرد که در این مذاکرات نیز خطوط قرمز خویش را حفظ خواهد کرد. سخنگویان حزب الله دراین اجلاس بر همان ایده نصرالله تکیه کردند که سلاح مقاومت آخرین موضوعی است که پس از ساماندهی دولت و حکومت لبنان بحث می شود. براین اساس امیر قطر نیز این موضوع را به مذاکرات بعدی بیروت موکول کرد و قرار شد تسلیحات موجود در دست شبه نظامیان آخرین محور گفت وگوهای طرف های درگیر لبنانی باشد واما آنچه در باره سه محور کلیدی تاکنون روی میز مذاکره دوحه مطرح شده است:

۱) چنان که پیداست دراین اجلاس مسئله اصلی تشکیل دولت وحدت ملی بود. یکی از فرمول های مطرح شده این است که هیأت دولت به سه بخش تقسیم شود به طوری که یکی از این گروه ها هوادار دولت باشد، گروه دیگر هوادار مخالفان دولت باشد و بخش سوم را ژنرال میشل سلیمان رئیس جمهور آتی لبنان تعیین کند.

بر اساس گزارش الجزیره به نظر می رسد در این گفت و گوها پذیرفته شده که طرف های لبنانی می توانند درباره قائل شدن حق وتو برای جریان مخالف دولت در خصوص همه تصمیمات اتخاذ شده در هیأت دولت به توافق برسند. مذاکره کنندگان دوحه در تصمیم گیری خویش برای تعیین حق وتو در دولت آینده نگاهی به تجربه حوادث اخیر بیروت داشتند که پس از یک هفته درگیری، دولت لبنان تصمیم خود را بر ضد شبکه مخابرات حزب الله و اخراج رئیس اداره امنیتی فرودگاه بیروت ملغی کرد. مخالفان دولت عملاً نشان دادند که اگر با تصمیمی مخالف باشند می توانند مانع اجرایی شدن آن در صحنه عمل شوند.

به هر حال آنچه در اجلاس دوحه در باره ترکیب دولت آینده مطرح شده بسیار به دیدگاه مخالفان نزدیک است که خواهان یک سوم کرسی های دولت و شکستن انحصار جناح حاکم بودند.

۲) اجلاس دوحه اولین توفیق را در زمینه اصلاح قانون انتخابات پارلمانی به دست آورد. بر پایه گزارش ناظران، تدوین قوانین جدید مربوط به انتخابات پارلمانی زمان زیادی را در گفت وگوها و مذاکرات طرفهای لبنانی در دوحه به خود اختصاص داد. این قوانین مشخص خواهد کرد که چگونه اکثریت در پارلمان آتی لبنان شکل خواهد گرفت.

در این اجلاس طرفین توانستند درباره تدوین قوانین جدید انتخاباتی در لبنان پیش از انتخابات پارلمانی در ماه ژوئن به توافق برسند. تا حدی که برای بحث درباره قانون انتخابات کمیته هایی تشکیل شد. به گفته سخنگویان قطری توافق درباره تشکیل کمیته ای درباره قانون انتخابات نهایی شده است و با این دستاورد گفت وگوها درباره کمیته تعیین اعضای دولت در دو روز آینده ادامه خواهد داشت. وی اضافه می کند که فضای حاکم بر گفت وگوهای امروز خوش بینی محتاطانه بود.

۳) موضوع ریاست جمهوری به بعد از حل مسئله ترکیب دولت و اصلاح قانون انتخابات موکول شده است و این نیز جزو خواسته های مخالفان بود . به نظر می آید که مسئله انتخاب رئیس جمهور جدید لبنان چنان که دو محور نخست حل شود چندان دشوار نخواهد بود زیرا احتمالاً میشل سلیمان فرمانده ارتش لبنان به صورت رسمی این سمت را عهده دار خواهد شد.

● نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای

در سال هایی که لبنان در بن بست جدی بر سر انتخاب رئیس جمهور به سر می برد سعودی ها و عمرو موسی دبیر کل اتحادیه عرب بیشتر میانجیگری ها را در گفت و گوهای گروه های لبنانی برعهده داشت . در حال حاضر، شاهد آن هستیم که قطر این نقش را برعهده گرفته است و هدایت کننده این گفت وگوهاست.

قطری ها سعی کردند از دو ابزار بیشترین بهره را برای ایفای این نقش خویش ببرند اول نقش مثبتی که الجزیره در بحران اخیر لبنان ایفا کرد و به همان اندازه که العربیه با تحریف واقعیت های لبنان مخاطبان عربی را از خویش دور کرد این رسانه سعی کرد اعتباری تازه دراین وادی برای خویش کسب کند ودر وهله دوم قطری ها بر نارضایتی مردم لبنان از وضع موجود و آثار خستگی که در جامعه لبنان پس از یک سال ونیم بن بست ظهور کرده است تکیه کردند لذا است که همه تصویرهای مذاکره سران لبنانی در دوحه با پس زمینه ای از اظهارات شهروندان لبنانی همراهی می شد که می خواستند به مناقشه یک سال و نیمه ای پایان داده شود؛ مناقشه ای که مردم لبنان و اقتصاد آن را فلج کرده است. حتی مقام قطری نیز در مهم ترین نطق خویش برای اجلاس گفت: مردم لبنان امیدوارند این گفت وگوها نتیجه بخش باشد و خواستار آن هستند که سران لبنان به این بحران هرچه سریعتر پایان بدهند.مردم لبنان با خود می گویند اگر سران گروه های مختلف یک هفته پیش این کار را می کردند دست کم جان ۱۰۰ نفر نجات می یافت.

از میان طرف های عربی موضع ۳کشور مصر، عربستان سعودی و سوریه برای این اجلاس مهم بود . مصر و عربستان چنان که در ابتدا ذکر شد به عنوان بازندگان حوادث اخیر در برابر یک تصمیم انجام شده قرار گرفتند آنها بعد از شکست نیروهای هوادار خویش چاره ای جز تأیید این گفت و گوها نداشتند لذا اعلام کردند با حداکثرامکانات خود از گفت و گوهای دوحه حمایت می کنند. الجزیره نیز در بخش های مختلف خویش اعلام کرد اگر عربستان سعودی و مصر بخواهند می توانند گفت و گوهای دوحه را تضعیف کنند اما اعلام کرده اند از این رایزنی ها حمایت می کنند. این وضع نشانه ای بر آن است که شاید بتوان دراین گفت و گوها به نتیجه ای مثبت رسید.

پاسخ اتحادیه عرب نیز این بود که گفت و گوهای دوحه در بیروت ادامه پیدا کند. ضمن آن که عمرو موسی که چندین دور میانجیگری اش در بیروت بی نتیجه ماند پذیرفت که نقشه صلح دوحه پیش رود.

وزیر امور خارجه سوریه بر حمایت دمشق از تلاش های قطر و هیأت اتحادیه عرب در بحران لبنان تأکید کرد.

از طرفی ولید المعلم گفت: سوریه از تلاش های این هیأت برای رسیدن به توافقی بین گروه های لبنانی بر اساس طرح پیشنهادی اتحادیه عرب حمایت می کند. المعلم همچنین در تماس تلفنی با حمد بن جاسم بن جبر آل ثانی نخست وزیر قطر ابراز امیدواری کرده است گفت و گوها بین گروه های لبنانی در دوحه به توافقی برای اجرای طرح پیشنهادی اتحادیه عرب منتهی شود.

البته از ناحیه آمریکا در این اجلاس مواضع ضد ونقیض نمایان شد، دریک مرحله آمریکا با میانجی های عرب در گفت و گوها بین سران گروه های لبنان در دوحه به ویژه شیخ حمد بن جاسم آل ثانی نخست وزیر قطر تماس گرفت و حتی یک مقام بلندپایه وزارت امور خارجه آمریکا تأکید کرد؛ آمریکا در این تماس ها از تلاش های میانجی های عرب بین گروه حاکم و مخالفان در لبنان حمایت کرده است. او ادعا کرد که واشنگتن خواهان کمک به این تلاش هاست اما در این مورد مداخله نخواهد کرد.

در مرحله دیگر رسانه های آمریکا از قول سخنگویان این کشور مطالبی را عنوان کردند که نشانه مداخلات واشنگتن بود از جمله این که آنها عنوان کردند آمریکا در لبنان به دو موضوع مهم یعنی سلاح حزب الله لبنان و خارج کردن این کشور از حوزه نفوذ سوریه اهمیت می دهد.

بدون شک چنان که یک ناظر الجزیره گفته است هدف مخالفت های آمریکا آن است که گروه اکثریت (پارلمانی) کاملاً سقوط نکند و بتواند در شرایط بهتری مذاکره کند از همین رو واشنگتن نمی خواهد اوضاع در لبنان کاملاً تحت سیطره آمریکایی ها درآید.

محمد بخشنده