پیشگیری در امر نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشکی

هزینه اموال بیمارستان بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از مجموع هزینه های بیمارستان را تشکیل می دهد از این رو نگهداری مناسب از تجهیزات و محدود کردن هزینه های مربوط در تعدیل هزینه های بیمارستان اثر بالقوه و چشمگیری دارد

هزینه اموال بیمارستان بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از مجموع هزینه‌های بیمارستان را تشکیل می‌دهد. از این رو نگهداری مناسب از تجهیزات و محدود کردن هزینه‌های مربوط در تعدیل هزینه‌های بیمارستان اثر بالقوه و چشمگیری دارد. تعمیر و نگهداری مناسب تجهیزات، اسباب و لوازم بیمارستان نه تنها باعث می‌شود در مواقع نیاز به آنها، به سهولت در دسترس باشد، بلکه موجب افزایش دوام و طول عمر آنها شده و بازدهی وسایل مذکور را افزایش می‌دهد. این امر هزینه‌های مواد و وسایل را نیز کاهش می‌دهد. از جمله موارد مهمی که در زمینه نگهداری تجهیزات پزشکی باید مدنظر داشت مساله پیشگیری در امر نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشکی است.که در این مقاله سعی خواهد شد تا به بررسی بیشتر این مقوله پرداخته شود.‏

● اهمیت نگهداری توام با پیشگیری تجهیزات پزشکی

تاپهام در مقاله‌ای تحت عنوان پیشگیری در امر نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشکی که در کتاب اصول و عملیات مهندسی پزشکی منتشرشده است می‌گوید:‏

‏"نگهداری توام با پیشگیری و تعمیر، در موفقیت برنامه‌های مهندسی پزشکی، اهمیت فراوانی دارد، زیرا هدف واحد نگهداری و مهندسی پزشکی وجود تجهیزات پزشکی موثر و ایمن، جهت ارایه بهترین مراقبت بهداشتی و درمانی است. نگهداری توام با پیشگیری اولین فعالیتی است که عملکرد صحیح دستگاه‌های پزشکی را تضمین می‌کند."‏

برنامه نگهداری توام با پیشگیری، تعمیرات عمده و مهم را کاهش می‌دهد و از عملکرد نامناسب و نادرست تجهیزات پزشکی و اسقاط شدن آنها جلوگیری می‌کند. برنامه نگهداری توام با پیشگیری در بسیاری از صنایع وجود دارد و قبلا" در بیمارستانها فقط برای سیستم‌های گرمایی و تهویه استفاده می‌شد، ولی اخیرا" این برنامه برای تجهیزات پزشکی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعمیر و نگهداری توام با پیشگیری، مهمترین فعالیت جهت نگهداری موثر دستگاه‌های پزشکی است و عوامل مهم دیگری مانند "برنامه کنترل تجهیزات پزشکی" و " انتخاب تجهیزات پزشکی مناسب" به پیاده‌سازی برنامه نگهداری بهینه کمک خواهند کرد. نگهداری توام با پیشگیری کمک می‌کند که آسیب‌های وارده به دستگاه‌های پزشکی قبل از اینکه پیشرفت کند یا جدی شوند، رفع شود. برخی از آسیب‌هایی که به‌طور ناگهانی در زمان کار با تجهیزات پزشکی به‌وجود آید غیرقابل پیش بینی است و حتی به وسیله فرآیند نگهداری هم نمی‌توان آنها را از قبل مشخص یا از آنها جلوگیری کرد، ولی در هر صورت استفاده از فرآیند نگهداری توام با پیشگیری، از زوال و استهلاک دستگاه‌ها یا از عملکرد نادرست تجهیزات پزشکی جلوگیری می‌کند و طول عمر تجهیزات پزشکی را (به‌وسیله روغن‌کاری، تعمیر قسمت‌های از کار افتاده و تمیز کردن مناسب قطعات دستگاه‌ها) افزایش می‌دهد و دستگاههای پزشکی در وضعیت مطلوب نگهداری خواهند شد و در نتیجه سریعا" دچار زوال نمی‌شوند.

انجام برنامه نگهداری توام با پیشگیری کارایی و اثربخشی تجهیزات پزشکی را زیاد می‌کند و برای کسانی که با دستگاه کار می‌کنند، اطمینان خاطر به بار می‌آورد. از طرف دیگر عملکرد دستگاه‌های پزشکی با اشکال کمتری روبرو خواهد شد و مدت کمتری غیر فعال می‌شود. در نگهداری پیشگیرانه اندازه گیری ها و سنجش‌های دستگاه دقیق بوده و با توجه به قابل اعتماد بودن دستگاه‌های پزشکی می‌توان از مراقبت‌های درمانی نتیجه بهتری گرفت. در حالی‌که مزایای بسیاری برای برنامه فعال نگهداری توام با پیشگیری متصور است، شاید بزرگترین مزیت آن تایید عملکرد مطلوب و دقیق بودن تجهیزات پزشکی باشد.‏

● مشکلات استفاده از برنامه نگهداری توام با پیشگیری

برنامه مطلوب نگهداری توام با پیشگیری نیاز به همکاری وحمایت همه جانبه کارکنان بیمارستان دارد. درک کارکنان بیمارستان از نگهداری به عنوان یک نیاز اساسی برای سازمان، بسیار مهم است.‏

متاسفانه در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که کارکنان بیمارستان فاقد این نگرش در زمینه تجهیزات پزشکی هستند. کارکنان بیمارستان باید این واقعیت را بپذیرند که نگهداری، از عملکرد نادرست تجهیزات پزشکی جلوگیری می‌کند و تعداد دستگاه‌های پزشکی غیر فعال را کاهش می‌دهد. وقتی کارکنان بیمارستان و اپراتورهای تجهیزات پزشکی از اهمیت نگهداری دستگاه‌ها آگاه شدند، بایستی فرآیند برنامه برای آنها توضیح داده شود به‌طوری که اپراتورهای تجهیزات پزشکی این برنامه را جزیی از کارهای روزمره خود بدانند.

یکی دیگری از مشکلات استفاده از برنامه نگهداری توام با پیشگیری، تعیین انواع تجهیزات پزشکی که نیازمند فرآیند نگهداری هستند، است. استفاده از برنامه نگهداری توام با پیشگیری برای دستگاه‌هایی که دایماً برای معالجه و درمان بیماران حاد و اورژانس استفاده می‌شود، ضروری است. مشکل وقفه در امر مراقبت‌های پزشکی که در حین فرآیند نگهداری ممکن است ایجاد شود را می‌توان با در نظر گرفتن یک دستگاه جانشین اضافی با همان عملکرد و کارایی، حل نمود.‏

مشکل دیگر فرآیند نگهداری پیشگیرانه (به‌خصوص در بیمارستان‌های بزرگ) جابجایی تجهیزات پزشکی از یک بخش به بخش دیگر است. تغییر محل دستگاه‌های پزشکی که بنا به ضرورت به کرات اتفاق می‌افتد باعث سردرگمی در پیدا کردن تجهیزات پزشکی شده و انجام بازرسی (طبق جدول تنظیم شده) را امری مشکل و طاقت فرسا خواهد نمود، برای حل این مشکل باید از برنامه کنترل تجهیزات پزشکی استفاده کرد. مشکل دیگری که در رابطه با فرآیند نگهداری پیشگیرانه می‌توان به آن اشاره کرد، تعیین زمان انجام بازرسی‌های بعدی است. ‏

● جدول بازرسی

جدول بازرسی مهمترین بخش برنامه نگهداری با پیشگیری است. برای تنظیم این برنامه می‌توان از توصیه‌های زیر استفاده کرد. برای مشخص کردن دوره زمانی بازرسی‌ها می‌توان از دستور‌العمل آموزشی تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی استفاده کرد یا از موسسات درمانی که دستگاه‌های مشابه دارد و فرآیند نگهداری پیشگیرانه را انجام می‌دهد، الگوبرداری نمود.‏

در ابتدا جدول بازرسی اولیه‌ای تهیه می‌شود که‌این جدول ممکن است به واسطه تجربیاتی که در حین اجرای برنامه به‌ دست می‌آید، تغییر کند. درصورتی‌که فاصله زمانی بازرسی تجهیزات پزشکی خیلی طولانی شود، برنامه موثر نخواهد بود و تلاش‌ها بی‌نتیجه خواهند ماند. ‏

برخی از تولید کنندگان تجهیزات پزشکی برای دستگاه خود، جدول بازرسی نگهداری توام با پیشگیری پیشنهاد می‌کند، تا نگهداری از دستگاه موثر واقع شود. در این جدول‌ها، تناوب بازرسی ها معمولا ۳ ماهه است. جدول‌های نگهداری تنظیم شده در پایان هر سال مرور می‌شود و اگر از دستگاههای پزشکی بیش از ظرفیت مجاز روزانه آنها استفاده می‌شود، باید فاصله زمانی بازرسی ها را کاهش و اگر کمتر از ظرفیت مجاز کار می‌کند، باید فاصله زمانی بازرسی ها را افزایش داد.‏

● فرآیند نگهداری توام با پیشگیری

اگر کلیه مراحل فرآیند اجرا نشود، برنامه اثربخشی خود را از دست می‌دهد. تمام مراحل فرآیند نگهداری از تجهیزات باید با توجه به توصیه‌های تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی و با درنظرگرفتن تجربه متخصصان فن طراحی شود. توجه بیش از حد به جزییات باعث طولانی‌تر شدن برنامه و صرف هزینه و زمان اضافه می‌شود. همچنین اگر فرآیند نگهداری سطحی و ظاهری باشد، نگهداری مطلوب و کافی انجام نخواهد شد. نگهداری توام با پیشگیری دو سطح دارد و این دو سطح عبارتند از: فرآیند کلی و فرآیند جزیی.

فرآیند کلی به نوع تجهیزات پزشکی بستگی دارد و در واقع یک بازرسی کلی است که سالیانه یا هر شش ماه یک‌بار انجام می‌شود. فرآیند جزیی معمولا به‌صورت فصلی برنامه ریزی می‌شود و برای برخی از تجهیزات می‌تواند به‌صورت ماهیانه یا هفتگی نیز باشد. به‌طور کلی فرآیند نگهداری توام با پیشگیری ( کلی یا جزیی) چهار مرحله دارد:‏

الف) بازرسی مشاهده‌ای،

ب) تمیز کردن،

ج) آزمون عملکرد و ‏

د) آزمون ایمنی. ‏

هریک از این مراحل به نوبه خود اهمیت دارند و باید در هر بازرسی مورد توجه قرار گیرد.

● بازرسی مشاهده‌ای ‏

در این بازرسی برای تعیین مشکلات موجود در دستگاه‌های پزشکی از روش مشاهده مستقیم استفاده می‌شود. این امر با دیدن و معاینه ظاهری قسمت‌های داخلی و خارجی دستگاه‌های پزشکی انجام می‌شود. در هنگام بازرسی مشاهده‌ای باید به موارد زیر توجه کرد: فرورفتگی‌ها، برآمدگی‌ها، علامت‌های کاهش جریان الکتریکی، نشت مایع، ‌سیم‌های فرسوده، پلاک‌های شکسته، نصب نادرست تجهیزات پزشکی، فیلترهای کثیف و کلیه اشکالاتی که موجب عملکرد بد دستگاه می‌شود.‏

● تمیز کردن

بعد از بازرسی مشاهده‌ای باید بعضی از قسمت‌های تجهیزات پزشکی تمیز شود که برای انجام این مرحله باید کلیه دستورالعملهای تمیزکردن قطعات رعایت شود و تنها از محلولهایی می‌توان برای انجام این کار استفاده کرد که شرکت تولیدکننده دستگاه استفاده از آنها را مجاز دانسته است. روغن یا محلول‌های مصرفی انباشته شده در قسمت‌های خارجی دستگاه باید تمیز و خشک شود. برای تمیز کردن قسمت‌های داخلی دستگاه‌های پزشکی به‌خصوص اجزای الکتریکی و الکترونیکی، از هوای فشرده یا دستگا‌ه‌های مکنده استفاده می‌شود.‏

‏ فیلترها باید تمیز یا تعویض شود و اگر خون، نمک یا دیگر بقایا روی قسمت‌های خارجی یا داخلی دستگاه پزشکی وجود دارد، باید برداشته و لوله‌های رابط تمیز شود.‏

● آزمون عملکرد

انجام این آزمون‌ها، موثر و منظم بودن و دقت عمل دستگاه‌های پزشکی را تضمین می‌کند. آزمون‌های عملکرد هفتگی باید به صورت انجام می‌شود تا مطمئن شویم که عملکرد تجهیزات پزشکی مطلوب است.‏

● آزمون ایمنی

قبل از هرگونه استفاده از دستگاه باید از ایمنی آن هم برای بیمار و هم برای اپراتورها (افرادی که با دستگاهها کار می‌کنند) اطمینان حاصل شود. آزمون ایمنی تجهیزات پزشکی، معمولا مربوط به قسمتهای الکتریکی دستگاه است و جریانهای نشتی دستگاه و میزان عایق بودن کف زمین را امتحان می‌کند؛ سایر آزمون‌های ایمنی که ممکن است برای دستگاه‌های پزشکی انجام گیرند عبارت است: ‏

‏۱) کنترل فشار دریچه‌های کوچک،

‏۲) کنترل دریچه‌های باز و بسته شو که فشار متوسط دارد،

‏۳) کنترل خروجی‌های اضطراری و قطع کننده‌های گاز طبی (به‌خصوصاً در دستگاه‌های هوشبری)،

۴) کنترل پوشش‌های حفاظتی دربرابر اشعه‌ ایکس،

‏۵) کنترل نور سرد در چراغ‌های اتاق عمل (چراغ سیالکتیک) و ‏

‏۶) کنترل دستگاه برای پیشگیری از بروز سوختگی در بیمار به هنگام استفاده از دستگاه‌های الکتروکوتر.‏

تمام تمهیدات ایمنی و هشدار دهنده‌های موجود در دستگاه‌های پزشکی باید به‌طور منظم کنترل شود و به اپراتور‌های دستگاه درباره لزوم توجه به مسایل ایمنی توضیحات کافی داده شود.‏

● بحث و نتیجه‌گیری

نگهداری توام با پیشگیری نقش بسیار مهمی در کاهش تعمیرات اساسی تجهیزات پزشکی دارد و از اسقاط شدن آنها جلوگیری می‌کند. همچنین باعث شناسایی آسیب‌های وارد شده به دستگاه‌های پزشکی قبل از پیشرفت یا جدی شدن آنها می‌شود.‏

امروزه استفاده از این برنامه از سیستم‌های گرمایی و تهویه بیمارستان به سایر تجهیزات بیمارستان گسترش یافته است. پیاده سازی صحیح این برنامه نیاز به همکاری کلیه پرسنل دارد و به همین دلیل باید برای تغییر نگرش کارکنان اقدامات موثری انجام گیرد، به طوری که کارکنان بیمارستان این واقعیت را بپذیرند که نگهداری موثر، از عملکرد نادرست تجهیزات پزشکی جلوگیری می‌کند و درنهایت نگهداری توام با پیشگیری را به عنوان یک فلسفه سازمانی بپذیرند.‏

‏ سمیه نوری حکمت

منابع:‏

‎]‎‏۱‏‎[‎‏ محمدی نژاد، قربانعلی. بررسی وضعیت نگهداری بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، دانشکده مدیریت، دانشگاه علوم پزشکی ایران، ۱۳۷۲.

‏‎]‎‏۲‏‎ [‎صدقیانی، ابراهیم. سازمان و مدیریت بیمارستان، تهران: جهان رایانه،۱۳۷۸.‏

‎]‎‏۳‏‎[‎‏ عبادی فرد آذر، فربد. اصول مدیریت و برنامه ریزی بیمارستان.تهران،سماط،۱۳۷۸.‏

‎]‎‏۴‏‎[‎‏ فرانسیس، سی ام. مدیریت بیمارستان.ترجمه علی کبریایی.تهران:موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، ۱۳۷۸.‏

‎[۵] Tophman ,Sanford. Preventive maintenance and repair. Clinical engineering principle and practice. USA. ۱۹۸۹.‎‏ ‏

‎[۶] World Health organization. Maintenance and Repair of laboratory, diagnostic, imaging and hospital equipment.Geneva.switzerland,۱۹۹۴‎