خدمت و خیانت داروهای لاغری

سال ها است كه انواع و اقسام داروهای لاغری وارد بازار شده است ولی با این حال هنوز هیچ تحقیق دقیق پزشكی روی آنها انجام نشده و عوارض مصرف آنها در طولانی مدت مبهم است

در جهان ۳۰۰ میلیون انسان از چاقی رنج می‌برند و ۸۰۰ میلیون نفر از اضافه وزن می‌نالند و همگی به دنبال میان‌‌برهایی هستند تا وزنشان را به میزان دلخواه برسانند. سال‌ها است كه انواع و اقسام داروهای لاغری وارد بازار شده است ولی با این حال هنوز هیچ تحقیق دقیق پزشكی روی آنها انجام نشده و عوارض مصرف آنها در طولانی مدت مبهم است.

دانشمندان كانادایی در تحقیقی كه در مجله پزشكی انگلیسی زبان "لانست" به چاپ رسید، ادعا كردند هنوز بی‌خطر بودن این گونه داروها اثبات نشده است و برای آنكه پزشكان بتوانند بدون دغدغه این داروها را برای بیماران خود تجویز كنند، باید ابتدا فهمید فواید این داروها بیشتر است یا مضرات آنها.

● داروهای لاغركننده

اصولا داروهای لاغری به سه دسته تقسیم می‌شوند:

▪‌ دسته اول داروهای كم كننده اشتها است، مثل سیبوترامین. این دسته از داروها با تحریك تولید هورمون‌های سروتونین و سایر كاتكول آمین‌ها و تاثیر آنها بر مركز اشتها در مغز، موجب كاهش اشتها می‌شوند. البته در كنار مصرف این داروها، گرفتن رژیم مناسب و انجام حركات ورزشی ضروری است.

▪ دسته دوم داروهایی هستند كه مانع جذب چربی از دستگاه گوارش می‌شوند مثل زینكال. این گروه از داروها جزو داروهای چربی‌سوز نیستند و تاثیری بر جذب انواع كربوهیدرات‌ها مثل شیرینی و شكلات و... ندارند و تنها ۳۰ درصد جذب چربی‌های موجود به وسیله این دسته از داروها مهار می‌شوند، آن هم در كنار گرفتن رژیم غذایی مناسب و به صورت تدریجی و در درازمدت (یك كیلو در هر ماه.)

▪ دسته سوم داروهایی هستند كه به عنوان حجم دهنده سیستم گوارشی به ویژه معده عمل می‌كنند، مثل آگارآگار. این كپسول‌ها مانند یك بالون قبل از هر وعده غذایی وارد معده شده و با اشغال حجمی از آن مانع احساس گرسنگی می‌شوند.

زینكال یا همان اورلیستات اولین داروی لاغری بود كه در سال ۱۹۹۸ وارد بازار اروپا شد. در اثر مصرف این دارو ۳۰ درصد چربی‌ها، بدون آنكه به وسیله دیواره‌های دستگاه گوارش جذب شوند، از طریق مدفوع دفع می‌شوند. نتایج به دست آمده در اثر مصرف زینكال جالب بود اما معجزه نبود. نتایج پنج تحقیق در رابطه با آثار مصرف این دارو در میزان عادی ۱۲۰ میلی‌گرم (سه بار در روز) نشان داد كه ۲۰ درصد افراد چاق، توانستند كمتر از ۱۰ درصد وزن خود را طی یك دوره مصرف یك ساله كم كنند. البته این افراد یك رژیم كاهش كالری نیز گرفته بودند.

این دارو تاثیرات سوئی نیز دارد كه از جمله مهم‌ترین آنها بروز ناراحتی‌های گوارشی است. در ۱۵ تا ۳۰ درصد موارد اسهال چرب و در ۷ درصد موارد دفع غیرارادی مدفوع و از دست دادن ویتامین‌های حلال در چربی به ویژه A،D، K و E را به همراه دارد. بیشتر مصرف‌كنندگان آن نیز از خروج گاز شكمی همراه با ترشحات روده‌ای ناراحت‌‌اند. در ضمن در صورتی كه پس از مصرف مداوم ۱۲ هفتگی زینكال به همراه یك رژیم كاهش كالری، كاهش وزن از پنج درصد نگذرد، مصرف دارو باید قطع شود زیرا ادامه دادن آن فایده‌ای نخواهد داشت. و در عوض میوه‌، سبزی‌ها و ویتامین را در برنامه غذایی خود بگنجانند. مصرف این دارو برای كودكان، زنان باردار و زنان شیرده ممنوع است. سیبوترامین در ابتدا به عنوان یك داروی ضدافسردگی شناخته شد و در سال ۱۹۹۷ به عنوان داروی لاغری با نام مریدیا وارد بازار آمریكا و با نام (ردیوكتیل) وارد بازار اروپا شد.

این دارو تراكم نورآدرنالین و سروتونین مغزی را تصحیح و به این ترتیب اشتها را كم می‌كند و موجب كاهش وزن ۲ تا ۱۰ كیلوگرم می‌شود ولی این دارو اثرات سوئی همچون ناراحتی‌های خواب، تهوع، یبوست، افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب، اضطراب و در نهایت در صورت مصرف بی‌رویه سكته‌های قلبی یا مغزی را به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل برای بیماران قلبی و كسانی كه سابقه سكته دارند، مناسب نیست.

لازم به ذكر است كه تجویز این دارو در سال ۲۰۰۲ در پی مرگ دو نفر و مبتلا شدن پنج نفر به اثرات سوء آن، در ایتالیا ممنوع اعلام شد.

در حال حاضر داروی زینكال و سركیسیل (آمریكایی) به عنوان داروهای لاغركننده در بازار ایران موجود است. از جمله عوارض سیركیسیل نیز می‌توان به ناراحتی‌های معده اشاره كرد. داروی كینوئید سابقا در بازار ایران موجود بود ولی توزیع آن به دلیل عوارض مغزی ممنوع اعلام شد.

● آیا ملین‌ها لاغركننده‌اند؟

ملین‌ها به دو دسته گیاهی و شیمیایی تقسیم می‌شوند. از ملین‌های گیاهی معروف می‌توان به آلوبخارا، روغن زیتون، روغن كرچك و اسفرزه اشاره كرد. نمونه‌ای از ملین‌های شیمیایی نیز داروی بیزاكودیل است. ملین‌ها روده را پاك كرده و به تخلیه مواد داخل آن كمك می‌كنند. گفته می‌شود استفاده از ملین‌ها سبب بهتر شدن رنگ پوست و شادابی موها می‌شود.

گرچه ملین‌ها در كاهش وزن موثرند اما فراموش نكنید كه آنها نه تنها سموم و كالری را دفع می‌كنند بلكه آب و املاح مورد نیاز بدن را هم دفع می‌كنند و استفاده سرخود از آنها می‌تواند موجب بروز كم‌آبی در بدن شود. از سوی دیگر در صورت مصرف طولانی مدت از ملین‌ها، بدن به آنها عادت می‌كند و در نتیجه هر بار باید دوز آنها را بالا برد. از طرفی، این مواد برای كسانی كه ناراحتی‌های رود‌ه‌ای یا سرطان دارند مناسب نیست.

● رژیم یا دارو، كدام راه را برمی‌گزینید؟

هیچ راه جادویی كه به شما اجازه بدهد هرچه، هر كجا و هر وقت می‌خواهید بخورید و وزن كم كنید وجود ندارد. داروها تا حدی به شما كمك می‌كنند ولی این احتمال را در نظر بگیرید كه گاهی داروها سبب مسمومیت می‌شوند و در ضمن قیمت آنها بسیار بالاست. قیمت یك بسته از این داروها برای مصرف ۲۰ تا ۳۰ روز در ایران بنا به نوع و كیفیت آن از ۱۰ هزار تومان به بالاست. با این وجود این داروها بازار گرمی دارند. در سال ۲۰۰۰ فروش این داروها نیم میلیارد دلار برآورد شد و این بازار احتمالا تا سال ۲۰۱۰، سه برابر خواهد شد.

مصرف داروها به تنهایی كافی نیستند. برای لاغر شدن باید برنامه غذایی خود را اصلاح كرده و بیش از پیش ورزش كنید. در ضمن داروهای لاغری صرفا برای كسانی تجویز می‌شوند كه از چاقی مفرط یا یك سری بیماری‌های مرتبط با چاقی رنج می‌برند. تاثیر داروهای گیاهی لاغر كننده كه امروزه تبلیغات وسیعی درباره آنها صورت می‌گیرد، قابل پیش‌بینی نیست. سازندگان این نوع داروها ادعا می‌كنند كه گیاهان دارویی ضدچاقی سوزاننده چربی‌اند ولیكن اشكال اینجا است كه این داروها نه تنها چربی‌های اضافه بدن را نمی‌سوزانند بلكه بعضا سلول‌های مفید همچون بافت‌های چربی اطراف قلب را می‌سوزانند. باقی محصولات لاغركننده (تنظیم‌كننده‌های اشتها، ملین‌ها، جایگزین‌های غذا و رژیم‌های پروتئینی و...) كمابیش در كم كردن وزن موثرند ولی برای مصرف طولانی مدت مناسب نیستند و تنها در كوتاه مدت جواب می‌دهند.

تمامی متدهای (جادویی) كم كننده وزن از یك قاعده ساده تبعیت می‌كنند: هر چه محدودكننده‌تر باشند، وزن بیشتری كم می‌كنند ولی پس از پایان مصرف آنها وزن از دست رفته به سرعت باز خواهد گشت زیرا ما عادات غذایی‌مان را از سر می‌گیریم و وزنمان دوباره بالا می‌رود. از جمله رژیم‌هایی كه در حال حاضر در سراسر جهان مد شده رژیم پروتئینی است كه بسیار سخت است. میزان كالری مصرفی در این رژیم ۸۰۰ كیلو كالری در روز است حال آنكه معمولا افراد روزانه بین ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ كالری مصرف می‌كنند. كم كردن وزن موضوع پیچیده‌ای نیست. كافی است میزان كالری‌های مصرفی روزانه را كم كنید. سختی كار آنجاست كه اجازه ندهید در طول زمان، وزن كم شده دوباره باز گردد.‌

● باكتری ها لاغر می كنند

باكتری‌های روده نقش‌ مهمی در هضم غذا ایفا می‌كنند. تحقیقات دانشمندان كه اخیرا در مجله نیچر به چاپ رسیده است نشان می‌دهد كه عمل باكتری‌ها در روده افراد چاق و لاغر با هم متفاوت است. باكتری‌های روده افراد چاق، قند موجود در مواد غذایی را بیشتر از باكتری‌های روده افراد لاغر استخراج می‌كنند كه این امر خود سبب اضافه وزن می‌شود. به طور كلی از میان میلیون‌ها باكتری موجود در روده انسان، دو گونه شناخته شده‌ترند: باكترویدت‌ها و فیرمیكوت‌ها. میزان باكترویدت‌ها در روده افراد لاغر بیشتر از روده افراد چاق است.

برای حصول اطمینان از تاثیر باكتری‌های روده در چاقی و لاغری افراد، دانشمندان تصمیم گرفتند باكتری‌های موجود در روده موش‌های چاق را وارد روده موش‌های لاغر كنند. طی این آزمایش‌، موش‌های لاغر، چاق شدند. پیش از این نیز تحقیقات دیگری نشان داده بود كه نوعی باكتری در روده موش‌ها وجود دارد كه اشتها را برای دریافت پلی ساكاریدها بالا می‌برد و سبب افزایش وزن می‌شود. این تحقیقات روشن كرد كه چرا افراد با داشتن تغذیه یكسان، وزن‌های متفاوتی دارند. در حال حاضر دانشمندان در پی كشف این موضوع هستند كه چگونه با استفاده از باكتری‌ها می‌توان چاقی را درمان كرد.

سمیه مقصودعلی