کما با مرگ مغزی فرق دارد

دکتر حسین پورمحمودیان متخصص مغز و اعصاب می گوید در کما احتمال بازگشت به زندگی وجود دارداما در مرگ مغزی, نه

تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از بیماران کشور در فهرست انتظار دریافت عضو پیوندی هستند. متاسفانه خیلی از آنها به علت عدم دریافت عضو، جان خود را از دست می‌دهند. کشورهای اروپایی فعالیت‌های زیادی درمورد اهدای اعضا انجام داده‌اند و تدابیر ویژه‌ای در این‌خصوص اندیشیده‌اند...

آمارهای جهانی نشان می‌دهد میزان اهدای عضو در ایران هر چند افزایش ناچیزی داشته است اما هنوز با شاخص‌های مطلوب جهانی فاصله چشمگیری دارد. سراغ دکتر حسین پورمحمودیان، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران رفتیم تا ما را بیشتر با مرگ مغزی و سرنوشت مبتلایان به آن آشنا کنند.

▪ آقای دکتر! چرا برخی از افراد به کما (اغما) می‌روند؟

- کما حالتی از بیهوشی و اختلال کارکرد مغز و علامتی از بیماری است که در اثر حادثه اتفاق می‌افتد. تصادفات، ضربه به سر، سکته مغزی، مسمومیت‌ها و عفونت‌های مغزی (مننژیت و ‌آنسفالیت) باعث ایجاد شوک عصبی و کما می‌شوند. در کما (اغما) احتمال برگشت هوشیاری وجود دارد و شخص ممکن است برای مدت طولانی زنده بماند.

▪ در حالت کما چه اتفاقی می‌افتد؟

- در حالت کما بیمار هوشیاری خود را از دست می‌دهد و به تحریکات پیرامونش پاسخ نمی‌دهد. درجات کما با توجه به هوشیاری شخص نسبت به محرک‌های خارجی تعیین می‌شوند. در مواردی از کما ممکن است شخص حرکت‌های جزیی از خود نشان دهد ولی در کمای عمیق هیچ واکنشی نسبت به محیط اطراف خود ندارد. ما در حالت کما به حرکات دست و پا و سر و حرکات چشم و حرف زدن بیمار توجه می‌کنیم. گاهی بیماران قادر به باز کردن چشم و صحبت نیستند. در علم پزشکی مراحل آسیب به (۳ تا ۱۵) درجه تقسیم می‌شود و هر کدام نیز سه تا پنج علامت دارند.

▪ به چه علت برخی از بیماران بعد از چند سال از کما خارج می‌شوند؟

- ثابت شده است سلول‌های مغزی به تدریج ترمیم می‌شوند. در این بیماران، سلول‌های مغزی کاملا سالم هستند و در آینده می‌توانند فعالیت خود را از سر گیرند. سلول‌های مغزی به موادغذایی (قند و اکسیژن) نیاز دارند و تا زمانی که مواد مغذی دریافت ‌کنند، از بین نمی‌روند.

▪ کما چه تفاوتی با مرگ مغزی دارد؟

- کما موقتی است و احتمال برگشت وجود دارد ولی مرگ مغزی به معنای فقدان همه فعالیت‌های مغز است و شانسی برای بهبودی بعد از آن وجود ندارد.

مواردی از مسمومیت‌ها و افت حرارت بدن می‌تواند علایمی شبیه مرگ مغزی ایجاد کند و پزشکان سعی می‌کنند از این وضعیت مطمئن شوند. فرد دچار مرگ مغزی بدون کمک دستگاه نمی‌تواند نفس بکشد، مردمک‌ها به نور و به تحریکات دردناک عکس‌العمل نشان نمی‌دهند، دستگاه گیرنده امواج مغزی (الکتروانسفالوگرافی) هیچ موجی از مغز ثبت نمی‌کند و خط صاف رسم می‌کند. یکی از روش‌های دیگر تشخیص، داپلر است. این روش نشان می‌دهد جریان خون به سمت مغز وجود ندارد. لازم است چنین بیمارانی را تحت نظر بگیریم. با معاینات تکمیلی می‌توان به تشخیص قطعی رسید. کسی که دچار مرگ مغزی شده، دیگر قادر به ادامه حیات نیست و درواقع مرده است.

▪ آیا تا به حال موردی از بیمار مرگ مغزی بوده که به زندگی برگردد؟

- خیر، امکان بهبودی و بازگشت مرگ مغزی به هیچ وجه وجود ندارد مگر اینکه بیمار در کمای عمیق باشد و به مرور بهبود یابد. فردی که به زندگی برمی‌گردد، دچار مرگ مغزی نیست و لغت مرگ مغزی به اشتباه در مورد او استفاده شده است.

▪ آیا با اثبات مرگ مغزی کیفیت مراقبت‌های پزشکی تغییر خواهد کرد؟

- درست است مرگ مغزی پایان حیات بیمار محسوب می‌شود ولی ما پزشکان اجازه کوتاهی نداریم. ارزش بیمار مرگ مغزی تا زمانی که زنده است برابر با یک فرد سالم است. وقتی بیمار را از دستگاه جدا می‌کنیم که همراهان او اجازه دهند.

▪ این موقعیت حساسی برای خانواده‌هاست. چگونه می‌توان خانواده را توجیه کرد تا اعضای بیمار به نیازمندان دریافت عضو اهدا شود زیرا کشور ما همیشه با کمبود اعضای قابل پیوند مواجه است؟

- خانواده‌های بیماران با توجه به اطلاعاتی که پزشک از وضعیت بیمار می‌دهد و اطمینان دادن به آنها که بیمار دیگر جان دوباره نخواهد یافت، رضایت می‌دهند اعضای عزیز ازدست‌رفته‌شان به بیماران نیازمند اهدا شود. اخلاق حکم می‌کند به خانواده فرد دچار مرگ مغزی امکان انتخاب داده شود. این موقعیت فرصتی است برای خانواده بیمار مرگ مغزی تا جان فرد دیگری را نجات دهند. به علاوه چنین خانواده‌هایی از اینکه اعضای بدن عزیزشان به بدن دیگری پیوند زنده شود، احساس رضایت می‌کنند. از آنجا که مدت نگهداری فرد دچار مرگ مغزی محدود است در این مورد باید هرچه سریع‌تر تصمیم گرفته شود. خوشبختانه در مرکز امام‌خمینی(ره) تهران هر روز بر تعداد اهداکنندگان عضو افزوده می‌شود.

▪ چه کسی بعد از مرگ می‌تواند اهداکننده عضو باشد؟

- البته شرایط پزشکی از نظر سالم بودن اعضا و قابلیت اهدای عضو هم مهم خواهد بود. سن اهدای عضو معمولا زیر ۵۰ سال است افراد با سنین بالا اصولا اهداکنندگان مناسبی نیستند مثلا در سن ۸۰ سالگی عروق قلبی تخریب شده‌اند. قبل از اهدا آزمایش‌هایی انجام می‌شود تا تعیین شود کدام یک از اعضای بدن برای پیوند مناسب هستند.

▪ در پیوند اعضا از کدام اعضا بیشتر استفاده می‌شود؟

- تقریبا غیر از مغز می‌توان از همه اعضای بدن برای پیوند استفاده کرد اما قلب، کلیه، کبد و مغزاستخوان بیشترین اعضایی هستند که در بیمارستان پیوند زده می‌‌شوند.

پرنیان پناهی