ترجمه آثار فرنگی، ارمغان تحصیل اعتمادالسلطنه در غرب

اعتمادالسلطنه، محمد حسن‌خان (۱۳۱۳ ـ ۱۲۵۹ قمری) پسر حاجی علی‌خان مقدم مراغه‌ای، از دولتمردان و دانشمندان عهد ناصری سال ۱۲۶۸ قمری به تحصیل در دارالفنون و فراگرفتن زبان فرانسه و آموزش‌های پیاده‌نظام پرداخت و سال ۱۲۷۵ قمری به ریاست قشون خوزستان و لرستان و نیابت حکومت آن سامان رسید.

اعتمادالسلطنه، محمد حسن‌خان (۱۳۱۳ ـ ۱۲۵۹ قمری) پسر حاجی علی‌خان مقدم مراغه‌ای، از دولتمردان و دانشمندان عهد ناصری سال ۱۲۶۸ قمری به تحصیل در دارالفنون و فراگرفتن زبان فرانسه و آموزش‌های پیاده‌نظام پرداخت و سال ۱۲۷۵ قمری به ریاست قشون خوزستان و لرستان و نیابت حکومت آن سامان رسید.

سال ۱۲۷۸ قمری جنرال آجودان شاه شد و سال ۱۲۸۰ قمری که امیر نظام گروسی وزیر مختار ایران در فرانسه بود، به سمت وابسته نظامی سفارت ایران تعیین شد و ۳.۵ سال در آن کشور به خدمت و تکمیل تحصیلات خود پرداخت.

سال ۱۲۸۴ قمری که به ایران بازگشت به سمت پیشخدمت و مترجم حضور ناصرالدین شاه تعیین شد. سه سال بعد اداره روزنامه ها و سال بعد ریاست دارالطباعه و دارالترجمه دولت به او واگذار شد و لقب صنیع الدوله یافت. سال ۱۲۹۸ اداره تالیفات نامه دانشوران به او سپرده شد. سال های ۱۳۰۳ و ۱۳۰۶ قمری به عضویت انجمن آسیایی پاریس و لندن برگزیده شد و سال ۱۳۰۴ قمری لقب اعتمادالسلطنه گرفت.

پیکر وی را پس از مرگش به نجف اشرف بردند و در آنجا به خاک سپردند. اعتمادالسلطنه در مدتی که پیشخدمت خاص ناصرالدین شاه بود جراید اروپایی را ترجمه و هنگامی که شاه به صرف ناهار می پرداخت، متون ترجمه ای را برای او می خواند.

وی این وظیفه را در سه سفر شاه به اروپا نیز به عهده داشت. وی در زمره اشخاص تحصیلکرده فرنگی بود که با سفر به اروپا، ترجمه متون و آثار فرنگی را در ایران باب کرد و به این امور پرداخت و علاوه بر ترجمه متون و جراید اروپایی برای شخص شاه، کتب بسیاری را نیز ترجمه کرد و در اختیار ایرانیان قرار داد و مردم آن زمان را با علوم و دستاوردهای غربی آشنا ساخت.

اعتمادالسلطنه مردی عفیف و مؤدب، اما در بیان عقاید خویش صریح و بی پروا بوده است. وی به زبان فرانسه چندان تسلط داشت که می توانست روزنامه های فرانسه را به دست گرفته و بی لکنت زبان و تاخیر ترجمه کند، اما در زبان فارسی مهارت چندانی نداشت و آموختن زبان عربی را در اواخر عمر آغاز کرده بود. از اعتمادالسلطنه آثار فراوانی از ترجمه و تالیفات باقی مانده که بیشتر آنها وقتی هنوز زنده بود به چاپ رسید. برخی پژوهشگران او را به انتحال آثار دیگران متهم کرده اند و گفته اند که این آثار را دیگران نوشته اند و او که ریاست دارالطباعه دولتی را داشت، آنها را به نام خود منتشر کرده است.

ندا فراهانی