گفتگویی با بابک کریمی

جشنواره فجر از لحاظ کیفی انتظارات را برآورده نکرد

بابک کریمی تدوینگر ایرانی مقیم رم چندی پیش برای بررسی فیلم‌های جشنواره فجر و انتخاب آنها برای جشنواره ونیز به ایران سفر کرده بود. کریمی از سال ۲۰۰۵ به صورت رسمی انتخاب فیلم از ایران برای جشنواره ونیز را بر عهده داشته است. البته او سال‌هاست که به صورت غیررسمی این کار را برای این جشنواره و دیگر جشنواره‌های سینمایی ایتالیا انجام می‌‌دهد. کریمی در گپی با «عصر شنبه» از فیلم‌های امسال جشنواره فجر و وضعیت سینمای ایران سخن گفته است.

▪ دویچه وله: چندی پیش برای دیدن فیلم‌های جشنواره فجر به ایران سفر کردی، ارزیابی‌ات از فیلم‌ها از لحاظ کمی و کیفی چه بود؟

ـ بابک کریمی: میزان فیلم‌های جشنواره فجر خیلی بالا بود ولی متاسفانه از لحاظ کیفی آن انتظاری را که همه ما داشتیم برآورده نکرد. خیلی از فیلم‌ها با وجودی که خرج زیادی برایشان شده بود ولی خیلی با سرعت ساخته شده بودند ، مثل آنکه امروزکسی یک ایده‌ای داشته باشد، طرحش را بنویسد و فردا برود پول تهیه کند و پس فردا فیلم بسازد. فقط آن طرح اولیه برایشان مهم بود هیچ نوع کار سینمایی در این آثار دیده نمی‌‌شد. بنابراین معدل کیفیت فیلم‌های امسال را پایین آورد. ولی به هر حال بودند فیلم‌هایی که کارشان خیلی خوب بود و در حال حاضر در حال بررسی آنها برای جشنواره‌های خارج از کشورهستیم.

▪ دویچه وله: فکر می‌‌کنی به چه دلیل کیفیت فیلم‌ها تا این حد افت کرده است؟

ـ بابک کریمی: راستش این سوال برای خودم هم مطرح بود. چرا که بعد از بیست سال که سینمای ایران این حد کار کرده و پیشرفت کرده چطور ممکن است ناگهان سطح فیلم‌ها تا این حد پایین بیاید. پرس و جو که می‌‌کردم می‌‌گفتند احتمال دارد این کمبودها بیشتر از تهیه کنندگی باشد. یعنی فقط علاقه به یک موضوع باعث شده که سرمایه برای فیلم‌هایی گذاشته شود که خیلی هم برایشان خرج شده ولی مشکل اساسی بیشتر درسناریو نویسی دیده می‌‌شد و هم چنین شخصیت پردازی‌ها خیلی ضعیف بود و کلا آنچه که در اکران‌ها دیده می‌‌شد غیر قابل باور بود. یعنی جنبه تبلیغاتی‌اش قوی تر از جنبه سینمایی ، احساسی و انسانی‌اش بود.

▪ دویچه وله: این طور که از نقدها و گزارشات جشنواره شنیده و دیده می‌‌شود بیشتر فیلم‌ها امسال با مضمون جنگ ساخته شده اند، به نظرت سینمای ایران پس از پشت سر گذاشتن سال‌ها فیلم سازی درباره جنگ چرا دوباره به این مضمون رجوع کرده است؟

ـ بابک کریمی: بله درست می‌‌گویی، خیلی از فیلم‌ها با مضمون جنگ و حس و حال و هوایی که پانزده بیست سال پیش در مملکت وجود داشت حول این موضوع می‌‌گشت. چرایش را من نمی‌‌دانم. این را باید از کسانی سوال کرد که تصمیم گرفته‌اند این کار به این شکل صورت بگیرد. دقیقا این موضوع به صحبت‌هایی برمی‌‌گردد که گفتم. یعنی چگونی برخورد با این موضوع دراین فیلم‌ها مهم بود تا این که خود فیلم، فیلم خوبی باشد. متاسفانه بعضی از آنها به قدری بد ساخت بودند که در حقیقت یک جور ناصداقتی در فیلم‌ها از جانب کارگردان حس می‌‌شد. یعنی معلوم بود که موضوع مال خودش نیست و سفارش گرفته و می‌‌خواهد فیلمی بسازد.فکر می‌‌کنم حتی برای کسانی که این سرمایه‌ها را گذاشتند تا این فیلم‌ها ساخته شود خوب نباشد. یعنی فکر می‌‌کنم خود آنها از این نوع فیلم‌ها خوششان نیاید.

▪ دویچه وله: فکر می‌‌کنی دلیل این حد سفارشی کار کردن و فیلم سفارشی ساختن ممکن است ارتباطی با تغییر مدیریت‌ها در یکی دو سال گذشته باشد؟

ـ بابک کریمی: نه! آن به انتخاب شخصی فیلم‌ساز برمی‌‌گردد که چقدر دغدغه‌اش این باشد که موضوعاتی را بسازد که با آنها آشناست و واقعا مال خودش است و چقدر بیاید و کار خودش را در خدمت دیگران بگذارد. من به طور کلی مخالف فیلم‌های سفارشی نیستم چون ممکن است سفارش خوبی هم باشد. من مخالف فیلم‌های بد ساخت هستم. مهم نیست آدم چه فیلمی می‌‌سازد مهم آن است که آن را درست بسازد. به هر حال خیلی از فیلم‌های تاریخ سینما هم سفارشی بودند. ولی خیلی‌ها ممکن است گول پول و موقعیت را بخورند.شاید هم به این علت که فیلم قبلی را از جیب خودشان تولید کردند و هزینه سنگینی را پرداخت کرده‌اند. بنابراین دیده می‌‌شود این کارگردانان کاری را که در فیلم قبلی به خوبی انجام داده‌اند در این فیلم‌ها همان کار از لحاظ فیلم سازی ضعیف است.مشکل اینجاست که خود کار فیلم سازی ضعیف است خارج از اینکه در داخل فیلم چه می‌‌گذرد.

▪ دویچه وله: با توجه به اینکه برای انتخاب فیلم از جشنواره فجر برای جشنواره ونیز به ایران رفته بودی آیا امسال تماشاگران جشنواره ونیز فیلمی از ایران را خواهند دید؟

ـ بابک کریمی: دو سه فیلم قابل توجه وجود دارد. البته الان برای قضاوت خیلی زود است چرا که تا سپتامبر خیلی مانده و ساخت یک سری فیلم‌ها هم هنوزتمام نشده است و می‌‌دانم که در حال مونتاژو صدابرداری هستند و تا آن زمان باید منتظر تولیدات دیگری باشیم. فیلمی که واقعا دگرگون کننده باشد، نه! چیزی نبود ولی دو سه مورد فیلم‌های خوب بودند.

▪ دویچه وله: به قول خودت بیست سال است که سینمای ایران در اوج است و در این سال‌ها همه جشنواره‌های دنیا توجه ویژه‌ای به سینمای ایران داشته‌اند و تقریبا می‌‌توان گفت که هیچ جشنواره‌ای نبوده که بدون نمایش فیلمی از ایران برگزار شود، ولی ما امسال در جشنواره برلیناله هیچ فیلمی از ایران ندیدیم. درحالیکه در سال‌های گذشته سینمای ایران حضور پررنگی در این جشنواره داشته است. به نظرت چه دلیلی نقش سینمای ایران را در جشنواره‌های بین المللی کمرنگ کرده است؟

ـ بابک کریمی: چند مشکل وجود دارد. یکی آن که زمانی که سینمای ایران گل کرد، در جوامع بین‌المللی تازگی داشت یعنی یک نگاه متفاوت بود. این نگاه بعد از مدتی، نمی‌‌گویم متفاوت بودن خودش را از دست داد ولی دیگر مرسوم شد و برا ی همه واضح بود. یعنی دیگر نو نبود. حتی سینمای غرب هم به نوعی این درس سینمای ایران را گرفت و ما شاهد یک سری فیلم‌های به سبک ایرانی در این سوی آب‌ها بودیم. دلیل دیگرش این است که چه از نظر فیلم سازها و چه از نظر جشنواره‌ها انتخاب فیلم‌هایی که به این طرف راه پیدا می‌‌کردند خیلی محدود شدند به یک نوع خاص سینما. این باعث شد که در خود ایران کسانی که دلشان می‌‌خواست که حتما فیلم شان به این سمت مرزها بیاید رفتند آن نوع سینماها را شکافتند تا ببینند رمزش در چیست و آن را تقلید کردند. به همین دلیل ما چند سال شاهد فتوکپی یک سری فیلم‌ها شدیم که تا یک جایی هم کار کرد ولی بعد تازگی و طراوتش را از دست داد. یعنی بیشتر ظاهرش به دنبال یک نوع سینما بود به همین دلیل تبدیل به یک کلیشه شد یک کلیشه که به قدری واضح بود که چه آن طرف چه این طرف به محضی که می‌‌گویند سینمای ایران یعنی یک نوع سینمای نوع خاصی که فقط همان است. مثل اینکه سینمای ایران نتواند چیز دیگری باشد. چنانچه گه گاه که سعی شد یک نوع سینمای دیگری معرفی شود حتی این طرف غربی‌ها هم دیگر توانایی درکش را نداشتند چرا که در ذهنشان سینمای ایران یعنی یک چیز خیلی خاص. این باعث شد که کلا آن سینما طراوت خودش را از دست داده سینمای جدید هنوز به پختگی خودش نرسیده و هم از این طرف مشکل قبول می‌‌کنند که از سینمای بومی و تک پرسوناژی بیاید بیرون. انگار نمی‌‌خواهند قبول کنند که در ایران هم می‌‌شود فیلم‌های حرفه‌ای سطح بالایی را ساخت. هنوز مشکل مکالمه و درک همدیگر وجود دارد. همزمان در حال حاضر موج سینمای چین راه افتاده است. چنانچه می‌‌بینیم اتفاقی که برا ی سینمای ایران در دهه گذشته افتاد که هر جشنواره‌ای سینمای ایران اول می‌‌شد الان شاهد این ماجرا هستیم که سینمای چین دارد این ماجرا را انجام می‌‌دهد و در حقیقت «تازگی» و «نویی» از آن سمت می‌‌آید.

▪ دویچه وله: چند سالی است با شروع جشنواره فجر حمله منتقدان و مطبوعات به این جشنواره شروع می‌‌شود و درصد بسیاری از آنها از کیفیت و کمیت جشنواره شکایت دارند.یک جشنواره بین‌المللی باید سعی کند که هر سال بهتر از سال گذشته برگزار شود درحالیکه درباره جشنواره فجر در چند سال اخیر عکس این در حال اتفاق افتادن است. به نظرت آیا لزومی دارد که این جشنواره با این کیفیت به کار خودش ادامه بدهد؟

ـ بابک کریمی: به نظر من بله. جشنواره مثل تلویزیون نیست که باید برنامه منتخب بگذارد و فیلم‌های خیلی خوب که مردم نگاه کنند. جشنواره یک ویترین است. مخصوصا جشنواره فجرکه تمام تولیدات ایرانی یک سال در آن هست. ویترینی است برا ی آن که ما شاهد وضعیت سینمای آن سال باشیم. پس این جشنواره نیست که خوب و بد است فیلم‌ها هستند که خوب و بد هستند. حالا درست است که انتخاب فیلم‌ها به بهتر و بدتر شدن جشنواره کمک می‌‌کند ولی هیچ جشنواره‌ای به تنهایی نمی‌‌تواند خوب و بد باشد اگر فیلم‌های خوب و بد به آن نرسند. برای تفریح آدم به جشنواره فجر نمی‌‌رود، آدم می‌‌رود ببیند وضعیت سینمای ایران چه شکلی است و از این لحاظ به نظر من درست است که جشنواره باشد و باید هم باشد و ادامه پیدا کند برای اینکه همه شاهد کاری که دارد انجام می‌‌شود باشند. به همین دلیل به نظر من جشنواره باید سرجایش باشد. قضیه دیگر می‌‌شود تولیدات فیلم‌ها که همان طور که قبلا گفتم آنجا باید دغدغه فیلم سازی صرفا از حرفه‌ای به هنری بیشتر متمایل شود. خیلی از فیلم‌ها را فقط به قصد اینکه می‌‌خواهند فیلم بسازند ساخته می‌‌شود. ما باید دلیل خوبی و بدی هر سال را در میزان تولیدات و نحوه تولیدات و انتخاب موضوعات پیدا کنیم. آنجاست که باید درد قضیه را ببینیم نه در خود جشنواره. جشنواره یک ویترین است.

مصاحبه‌گر: مریم افشنگ (گزارشگر صدای آلمان در رم)