دموکراتیک شدن فرهنگ

دموکراتیک شدن فرهنگ مقاله نسبتا مفصلی است از جامعه شناس برجسته آلمانی و استاد جامعه شناسی معرفت, کارل مانهایم, که در سال های پس از ۱۹۳۳ نوشته شد, یعنی در سال هایی که در اروپا فاشیسم, نازیسم و فرانکیسم رو به رشد بود, در شوروی روایت استالینی از سوسیالیسم عنان قدرت را در اختیار داشت و در خاورمیانه روند مدرنیزاسیون به دست دیکتاتورها در ترکیه و ایران پیش می رفت, می توان گفت در آن سال ها دغدغه دموکراسی بازار چندانی نداشت

دموکراتیک شدن فرهنگ مقاله نسبتا مفصلی است از جامعه شناس برجسته آلمانی و استاد جامعه شناسی معرفت، کارل مانهایم، که در سال‌های پس از ۱۹۳۳ نوشته شد، یعنی در سال‌هایی که در اروپا فاشیسم، نازیسم و فرانکیسم رو به رشد بود، در شوروی روایت استالینی از سوسیالیسم عنان قدرت را در اختیار داشت و در خاورمیانه روند مدرنیزاسیون به دست دیکتاتورها در ترکیه و ایران پیش می‌رفت، می‌توان گفت در آن سال‌ها دغدغه دموکراسی بازار چندانی نداشت.

هنگامی‌که حزب ناسیونال سوسیالیست کارگران آلمان، معروف به نازی، در سال ۱۹۱۹تشکیل شد و سپس در سال ۱۹۳۳ به رهبری هیتلر قدرت را در آلمان به دست گرفت، رأی بالای مردم آلمان به هیتلر بحث‌های بسیاری را درباره تبعات توده ای شدن قدرت و تولد استبداد از ترویج دموکراسی و انتخاب توده‌ها برانگیخت و بسیاری از اندیشمندان بنام زمانه از جمله مانهایم را درگیر خود ساخت.

مانهایم در مقاله خود که سالها بعد در انگلستان به رشته تحریر درآورد به دنبال پاسخی برای این دغدغه اساسی است که چگونه می‌توان دموکراسی سیاسی را به دموکراسی مردم‌سالار تبدیل کرد؟ وی می‌گوید باید دموکراسی سیاسی را جزیی از یک کل والاتر و برتر قلمداد کنیم، کلیتی به نام «فرهنگ دموکرات»: «دموکراسی سیاسی صرفا یکی از تظاهرات یک اصل کلی فرهنگی است» و وظیفه خود را «اشاره به ماهیت دموکراسی به عنوان پدیده ای ساختاری و جامعه شناختی» می‌داند که «هم در حوزه تنگ علم سیاست قابل بحث است و هم در قلمرو وسیعی مثل کلیت پویه فرهنگی»

سپس مانهایم سه اصل دموکراسی را این گونه مطرح می‌کند: «۱- برابری بالقوه هستی شناختی همه اعضای جامعه، ۲- به رسمیت شناختن حیات فردی اجزای جامعه، ۳- وجود نخبگان در جامعه دموکراتیک همراه با روش‌های نوین انتخاب نخبگان».

در اصل اول، مانهایم در پی آن بود که دیدگاه مکانیستی و سلسله مراتبی نبوغ و استعداد به اصطلاح جادویی و منحصر به فرد را از میان بردارد.

«انسان‌های بزرگ، بزرگ اند، اما نه به خاطر اینکه جوهر ازلی متفاوتی دارند بلکه بدین سبب که فرصت‌های بهتر و عظیم تری برای رشد یافته اند.» میان رهبران و رهبری شوندگان یک تمایز جوهری و کیفی وجود ندارد، بلکه حداکثر تفاوتی کمی و اکتسابی هست، بنابراین «همه چیز می‌تواند تغییر کند».

در اصل دوم، فرد دارای هویتی مستقل، در اندیشه و معرفت شناسی می‌شود. به این معنی که دیگر فرد متناسب با الگوهایی که در جهت حفظ سنت‌های گذشته، و تایید وضعیت موجود هستند، نمی‌اندیشد، بلکه این توانایی را دارد که با آزادی کامل، به هر چیزی شک و آن را نقد کند. هر کسی می‌تواند با پذیرفتن و احترام به اندیشه دیگری، به طرح مباحث خود پرداخته و با دیگری به گفت وگو (در مقابل مونولوگ یا تک گویی که مصادیق آن را در جامعه پیشادموکراسی ایمان آوردن و روشنگری می‌داند) بنشیند، عملی که مانهایم آن را «مباحثه اصیل» می‌نامد. چرا که معتقد است در یک مباحثه اصیل «همه شرکت کنندگان به طور برابر و مشترک مسئول نتایج مباحثه هستند. این توزیع مساوی مسئولیت‌ها یکی از مشخصات جامعه دموکراتیک است».

سرانجام در اصل سوم، فاصله میان نخبه‌ها با توده مردم کم می‌شود. زیرا مانهایم بر این باور است که مشخصه یک جامعه دموکراتیک مدرن، نبود نخبگان نیست «بلکه شیوه جدید انتخاب نخبگان و تفسیر جدید نخبه از خودش است»، آنها از دل توده‌ها برخاسته اند، به همین جهت، می‌توانند توده‌ها را فهمیده و درک کنند. اهمیت نخبگان در زمان‌های تغییرات سریع فرهنگی، برجستگی بیشتری پیدا می‌کند، چراکه آنها تغییرات و تحولات فرهنگی و اجتماعی را سریع تر درک می‌کنند.

مقاله «دموکراتیک شدن فرهنگ» بعد‌ها به همت ارنست مانهایم و پال کِچ کِمِتی به انگلیسی ترجمه و در سال ۱۹۵۶ در کتابی تحت عنوان «مقاله‌هایی در جامعه شناسی فرهنگ» در انگلستان منتشر شد. این مقاله در سال ۲۰۰۶ توسط پرویز اجلالی به فارسی ترجمه شد.

نویسنده : سجاد خداکرمی