زلزله را باور كنیم

بسیاری از ما زلزله را فراموش می كنیم, براحتی و به سادگی گرچه بسیار از آن می ترسیم درست مثل مرگ كه هم از آن می ترسیم و هم براحتی فراموشش می كنیم

● برای نجات از پیامدهای ناگوار زلزله را باور كنیم

بسیاری از ما زلزله را فراموش می كنیم، براحتی و به سادگی.گرچه بسیار از آن می ترسیم.درست مثل مرگ كه هم از آن می ترسیم و هم براحتی فراموشش می كنیم.هنوز تا رسیدن به سالگرد زلزله بم دو ماهی باقی است.با این همه همین چند روز پیش بود كه زلزله ای ۵ ریشتری یكی از شهرهای شمالی كشور را لرزاند. نقطه اشتراك دیگر زلزله و مرگ این است كه هیچ یك قابل پیش بینی نیستند.هیچ كس نمی تواند تعیین كند كه كی و كجا زلزله می آید و البته از بد حادثه، ما در یكی از زلزله خیز ترین نقطه دنیا ایستاده ایم.با این همه زلزله چون مرگ لا علاج نیست و می توان برایش علاجی اندیشید.كافی است نگاهی به تجربه كشورهایی چون ژاپن بیندازیم تا بدانیم كه می توان زلزله را مهار كرد و از پس خشم طبیعت برآمد. علاج زلزله مقاوم سازی ساختمان هاست، یعنی همان ضرب المثل معروف: «علاج واقعه قبل ازوقوع باید .»

موضوع مقاوم سازی ساختمان ها زمانی مهمتر می شود كه بدانیم در همین پایتخت به ظاهر متمدن و مدرن خودمان ۷۰ درصد ساختمان ها در میان گسل های شمال و جنوب شهر واقع اند و در برابر زلزله كاملاً آسیب پذیر. این اوضاع پایتخت است، وضعیت سایر شهرهای كشور را می توانید حدس بزنید. نمونه آخرش هم زلزله ای است كه در قشم رخ داد و معلوم نیست اگر این زلزله یكی دو ریشتر بیشتر بود، چه تعداد از هموطنان مان به سرنوشت قربانیان بم در دی ماه سال ۱۳۸۲ دچار می شدند.

● روزانه ۱۰۰ ساختمان

در تهران روزانه ۱۰۰ ساختمان تكمیل می شود و به فروش می رسد.روزانه ۱۰۰ تا ۱۲۰ ساختمان جدید در این شهر ساخته و پرداخته می شود، اما معلوم نیست كه چه تعداد از این ساختمانها به دلیل نبود كنترل و نظارتهای دقیق، مقاومت لازم را در برابر زلزله دارند و اگر مثلاً زلزله ای ۷ ریشتری در تهران رخ دهد، چه قدر تاب و استقامت دارند؟ شاید برای همین هم هست كه وزیر مسكن و شهر سازی درباره مقاوم سازی ساختمان ها می گوید: « جای بیمه محصولات ساختمانی و مقاوم سازی ساختمان ها در جامعه ما خالی است.اما این رویكرد باید به یك فرهنگ عمومی در كشور تبدیل شود.» مهندس سعیدی كیا در آیین نامه اعطای اعتبارنامه های اعضای هیأت مدیره سازمان نظام مهندسی فارس، سازمان مسكن و شهرسازی، شهرداری و سازمان نظام مهندسی را سه ركن اصلی ساخت و ساز در كشور دانست و گفت: «مسكن و شهرسازی در بخش سیاستگذاری، شهرداری ها در بخش صدور مجوزها و نظام مهندسی در طراحی، دقت در اجرا و نظارت مسئولیت دارند.»

این همه درحالی اتفاق می افتد كه بنا به گفته بسیاری از كارشناسان با وجود صرف بودجه های فراوان در شهر برای ساخت و سازهای جدید و مقاوم، با توجه به نبود كنترل و نظارت لازم، این ساختمان ها بجز ظاهری آراسته و گول زننده هیچ فرقی با ساختمان های فرسوده ندارند.دكتر «حمزه شكیب» عضو شورای شهر تهران در این باره ضمن گلایه از نبود كنترل بر ساخت و سازهای تهران می گوید: «با وجود ابلاغ صدور شناسنامه فنی ساختمان ها، از ابتدای سال جاری و با گذشت ۸ ماه از سال، حتی یك شناسنامه هم صادر نشده است.»

شكیب با اشاره به این كه طرح صدور شناسنامه فنی ساختمان، آذرماه سال گذشته به تصویب شورای شهر رسید، می گوید: «این شناسنامه اواخر سال گذشته به وزارت مسكن و شهرسازی ارائه شد كه این وزارتخانه نیز در همان زمان، طرح صدور شناسنامه فنی را برای كلیه ساختمان های كشور تصویب كرد. همچنین عملیات اجرایی و صدور شناسنامه فنی از سوی وزارت مسكن و شهرسازی از ابتدای سال جاری ابلاغ شده است.

● یك و نیم میلیون كشته

لحظه ای چشمان خود را ببندید و تصور كنید كه یك زلزله ۷ ریشتری در تهران رخ داده است و فكر كنید از میان تمام این ساختمانهای به ظاهر استوار چند دستگاه آن تاب مقاومت در برابر زلزله ای چنین مهیب را دارد؟ كارشناسان ژاپنی برآورد كرده اند كه در همان ساعت اول ۶۴۰ هزار واحد مسكونی - به عبارتی نیمی از تمامی ساختمان های موجود - تخریب و با خاك یكسان می شوند و در همان ۲۴ ساعت اول یك و نیم میلیون انسان بی گناه قربانی شعله های حرص و آز بساز و بندازها می شوند و البته معلوم نیست كه چه بر سر ۴میلیون وسیصد هزار نفر مجروح به جای مانده از این فاجعه بشری خواهد آمد؟

● بافت های فرسوده

بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد بافت های تهران فرسوده است و فرسودگی برخی از خانه ها به حدی است كه با صدایی مهیب تخریب می شوند. باید از این مجمل حدیث مفصل خواند. محض یادآوری، خانه هایی را برایتان متصور می شوم كه در كوچه های كمتر از ۶ متر عرض قرار گرفته و دارای ساختمان های بدون اسكلت هستند.

و البته این تمام ماجرا نیست.زیرا بیش از ۵۰ درصد مراحل ساخت واحدهای مسكونی از سوی سازندگان خرد و غیرحرفه ای صورت می گیرد و فعالیت نیروهای غیر ماهر و نیمه ماهر در فرآیند ساخت عامل اصلی مقاوم نبودن ساختمان ها در برابر سوانح طبیعی است.

بنا به اعلام منابع رسمی، سهم واحدهای مسكونی كم دوام و قدیمی در بخش شهری ۳۰ درصد و در بخش روستایی ۶۸ درصد است كه در طرح جامع مسكن برای سر و سامان دادن و مقاوم سازی ساختمان های موجود در كشور تمهیداتی در نظر گرفته شده است.

بیش از ۷۶ درصد شهرهای كشور در پهنه پرخطر و بقیه شهرها در پهنه های متوسط و كم خطر ساخته شده است كه این خود زنگ خطری برای صنعت ساختمان سازی كشور است.از آنجایی كه اغلب ساختمان های موجود در دو دهه گذشته ساخته شده اند و در این مدت قانون مدونی برای ساخت موجود نبوده، هم چنین سازمان های ناظر در امر ساختمان نیز دقت و نظارت لازم را لحاظ نكرده اند، قسمت اعظمی از این سازه ها غیراستاندارد و از سوی افراد غیرمتخصص ساخته شده است.

ساخت ۵۰ درصد از واحدهای مسكونی از طرف سازندگان خرد و غیرحرفه ای صورت گرفته و فعالیت نیروی غیرماهر و نیمه ماهر در فرآیند ساخت و هم چنین كنترل و نظارت غیركافی و غیرمؤثر و هم چنین عملی نبودن پذیرش ضوابط ساخت و ساز از طرف گروه های كم درآمد شهری را می توان از جمله عوامل دخیل در امر ساخت ساختمان های غیراستاندارد و كم دوام برشمرد.

وزارت مسكن در طرح جامع مسكن برای خروج از این وضعیت و مقاوم سازی ساختمان های موجود، اعطای سالانه ۳۰۰ هزار فقره وام ۵۰ میلیون ریالی برای مقاوم سازی و اجرای بیمه اجباری ساختمان های مسكونی و مقاوم سازی ساختمان های دولتی و اماكن عمومی را از جمله برنامه های خود اعلام كرده است.

هر ساله با بروز زلزله در كشور شاهد تخریب شدید ساختمان های عمومی و دولتی هستیم و تلفات بالای انسانی در زلزله گویای غیر مقام و غیراصولی ساخته شدن قسمت اعظمی از ساختمان های موجود است زیرا در صورت اصولی ساخته شدن ساختمان در مقابل برخی زلزله ها باید مقاومت داشته باشد نه این كه در برابر زلزله هایی با ریشتر های پایین متحمل خسارت شود.

وزارت مسكن باید با تعیین صلاحیت شركت های سازنده و مقاوم ساز و ایجاد تشكل های فنی- مهندسی و هم چنین با ارائه مشوق ها و تسهیلات اعتباری برای ساخت اصولی ساختمان ها از ساخت ساختمان از سوی افراد غیرمتخصص جلوگیری كند.

تهیه برنامه تفصیلی و اجرای برنامه آگاه سازی و ایجاد تعاونی های فنی- مهندسی و هم چنین بررسی صلاحیت سازندگان برای مقاوم سازی و در نهایت تهیه و تصویب طرح های اجرایی مقاوم سازی را می توان از جمله اقدامات مؤثر برای بهبود كیفیت ساخت و ساز و مقاوم سازی مسكن شهری و روستایی نام برد.

این در حالی است كه متأسفانه سیستم قوی نظارتی در بخش ساختمان سازماندهی نشده است.(لازم به ذكر است برخی كشورها دارای پلیس ساختمان هستند كه با قاطعیت در این زمینه فعالیت می كنند) اگر از ساختمان های خشتی و ساختمان هایی كه به هر دلیل بدون ضوابط مهندسی طراحی و ساخته شده اند انتظار مقاومت نداریم آیا ساختمان های دولتی كه با صرف هزینه های كلان از بیت المال و به طور عمده زیر نظر سازمان مسكن و شهر سازی ساخته شده است نیز نباید انتظار مقاومت داشته باشیم؟.(تخریب ساختمان بانك ملت كه در سال ۱۳۸۱ ساخته شده و یا سایر ساختمان های دولتی دلیلی بر این مدعا ست.)

● زلزله را باور كنیم

باور كردن زلزله و پیامدهای آن ممكن است بزرگ ترین عامل برای نجات ما از این بلای خانمانسوز باشد.باید باور كنیم كه خطر زلزله در ایران همیشگی است.باید همانطور كه مردم را نسبت به بستن كمربند ایمنی در اتومبیل و نقش آن در كاهش تلفات جانی در تصادفات جاده ای قانع كردیم، همان طور هم آنها را درباره ضرورت مقاوم سازی ساختمان ها قانع كنیم و این باور را در آنها به وجود بیاوریم و این اتفاق نمی افتد مگر آنكه همه ما زلزله را باور كنیم. و باور كنیم كه زلزله های ایران از خطرناكترین زلزله های دنیا هستند .زیرا زلزله های ایران سطحی و در عمق بین ۱۷۸۲; تا ۱۷۷۷;۱۷۸۱; كیلومتری رخ می دهند كه معمولاً هم این نوع زلزله ها خطر ناكتراند و به دلیل نزدیكی به زمین قدرت تخریب و ویرانی بالایی دارند.

با وضع ایجاد شده در شهرهای بزرگ مانند خطر گاز، برق، آتش سوزی، معابر باریك و غیره، امكان امداد رسانی و نجات مجروحان وجود ندارد و در صورت وقوع زلزله در تهران یك فاجعه بزرگ بشری به وقوع خواهد پیوست.