پوکی استخوان و رویکرد غیر دارویی در درمان

پوکی استخوان یک اختلال سیستمیک اسکلتی است که مشخصه آن کاهش تراکم, شکست یا زوال ریز ساختار بافت استخوانی و متعاقب آن کاهش قدرت استخوان است که در نهایت منجر به افزایش خطر شکستگی استخوان می شود

پوکی استخوان یک اختلال سیستمیک اسکلتی است که مشخصه آن کاهش تراکم، شکست یا زوال ریز ساختار بافت استخوانی و متعاقب آن کاهش قدرت استخوان است که در نهایت منجر به افزایش خطر شکستگی استخوان می شود. از جمله ریسک فاکتورهای ایجاد کننده این ضایعه می توان به سن، جنسیت، میزان تحرک، داروهای مصرفی و سایر بیماریها اشاره کرد.

در پوکی استخوان ناشی از یائسگی به خاطر کاهش سطح استروژن بدن تغییراتی در تولید سیتوکین های حساس و مهم ایجاد می شود که در نهایت این موضوع خود منجر به ایجاد عدم تعادل بین فعالیت سلول های استخوان خوار و استخوان ساز می شود و جذب استخوان نسبت به سنتز آن پیشی می گیرد. در کشور ایران آمارهای ارائه شده مبین این مطلب هستند که از هر ۴ زن ایرانی بالای ۵۰ سال،یک نفر به پوکی استخوان مبتلاست. از آنجایی که کاهش تراکم استخوان مهمترین و اصلی ترین فاکتور در ایجاد شکستگی است، (به طوری که ۸۰درصد قدرت استخوان به خاطر تراکم آن فراهم می شود) در درمان پوکی استخوان روی روش هایی تاکید می شود که از کاهش تراکم استخوان جلوگیری کرده یا حتی آن را افزایش می دهد. از طرفی با توجه به ماهیت اپیدمیک این ضایعه و شدت عوارض آن ،تعجب برانگیز نخواهد بود که رژیم های درمانی متعددی برای درمان وجود داشته باشد.

در رویکرد غیر دارویی در درمان، علاوه برلزوم توجه به نحوه تغذیه می توان از اعمال بارهای فیزیکال و مکانیکال در مقیاس بالینی بهره جست که این مورد .با توجه به حساسیت قوی و بالای استخوان نسبت به تحریکات مکانیکی یکی از راه های بالقوه برای درمان، است. بنابراین استرین مکانیکال ناشی از ورزش به عنوان یکی از مهمترین تحریکات برای تشکیل استخوان به حساب میآید. براین اساس ورزش های هوازی و مقاومتی جمله پروتکل هایی هستند که برای ارزیابی میزان اثر بخشی شان روی تراکم استخوان و حتی متابولیسم استخوان مورد مطالعه قرار گرفته اند. بسیاری از محققین بر این عقیده اند که ورزش های دینامیک با لود بالا و تمرینات مقاومتی نسبت به پیاده روی ساده استرین بزرگتر و بیشتری را به بافت استخوانی وارد می آورند.

گزارش شده که انجام تمرینات هوازی ساده نظیر پیاده روی جلوی افت تراکم استخوان را نمی گیرد. همچنینHatori عنوان کرده که پیاده روی در حد فوق آستانه بی هوازی در افزایشBMD موثر است در حالی که تمرین زیر این آستانه در این جهت موثر نیست. همچنین یک متاآنالیز در مورد اثر راه رفتن برای حفظBMD بیانگر آن بود که راه رفتن به تنهایی موجبات بهبودBMD در ناحیه کمر را فراهم نمی آورد و باید به طور ترکیبی همراه با سایر تمرینات که لود کافی روی نواحی خاص اسکلتی وارد می کنند استفاده شود. لزوم انجام ورزش ها در حالت تحمل وزن تقریبا مورد توافق همگانی قرار گرفته است به طور مثال در دختران دبیرستانی و جوان دیده شده که تراکم استخوان در ناحیه کمری در ورزشکاران تنیس باز مشهود است ولی چنین افزایشی در دخترانی که شنا می کردند مشاهده نمی شود.

به انضمام اثرات پیشگیرانه و تحریک کننده تمرینات فیزیکی به ترتیب در کاهش تخریب و افزایش سنتز استخوان ،نگرش های درمانی در زمینه استفاده از تجهیزات الکترومغناطیس در درمان استئوپروز، از سال های نه چندان دور مطرح بوده است.

همچنین امواج الکترومغناطیس اثرات ثانوی دیگری نیز دارد که به طور غیر مستقیم در حفظ ساختار استخوان نقش عمده ای دارند.این اثرات عبارتند از:

۱)بهبود جریان خون

۲)فعال کردن متابولیسم سلولی

۳)بهبود هماهنگی و ارتباطات میان سلول ها

و اما اثرات مستقیم امواجPEMF بر ساختار استخوان شامل موارد زیر است:

۱) آهسته کردن یا توقف روند تحلیل استخوان با استفاده از خاصیت پیزوالکتریک

۲) فعال کردن متابولیسم کلسیم و تحریک رسوب کلسیم در استخوان

۳) مستقیما باعث تنظیم سیستم هورمونی می شود که نقش کلیدی و اساسی در تنظیم متابولسم مواد معدنی بازی می کند.

موثرترین تجهیزاتی که امروزه در این جهت استفاده می شود، میدان های مغناطیسی ضربانی با فرکانس قابل تنظیم بین۱-۱۰۰ HZ هستند که باعث القای میدان الکتریکی در حد میکرو ولت بر سانتی متر در ناحیه درمان می شود.

این نوع میدان های الکترومغناطیس پالسی، به منظور القای سیگنال های ترمیمی به بدن استفاده می شودPEMF. می تواند فعالیت سلول های استخوان سازرا افزایش و در عوض از میزان فعالیت سلول های استخوان خوار بکاهد.

در مطالعه ای که توسطF Tadrah و همکاران در سال ۱۹۹۰ انجام شد، اثرPEMF بر میزان تراکم استخوان در ۲۰ نفر از زنان مبتلا به استئوپروز تحت بررسی قرار گرفتBMD. گروه هدف قبل،حین انجامPEMF وبعد از خاتمه ۱۲ هفته اندازه گیری شد.نتایج حاکی از افزایش بارزBMD در محل تحت درمان (ساعد دست راست)در طی دوره قرارگیری در معرضPEMF داشت. نتایج نهائی این تحقیقPEMF را در پیشگیری از استئوپروز موثر دانسته و آن را به عنوان یکی از راهکارهای جدید در غلبه بر این مشکل پیشنهاد کرده است.

همانطور که مشاهده می شود مطالعات ثبت شده متعددی اثرات موفقیت آمیز PEMF را به عنوان یک روش غیر تهاجمی در ترمیم ضایعات استخوانی نظیر استئوپروزیس و شکستگی های جوش نخورده نشان داده اند.

اما به رغم وجود مطالعات تصادفی و دو سویه کور و حتی وجود نمونه های بسیار زیاد، همچنان درباره اثراتPEMF و اینکه آیا از لحاظ آماری تغییراتی نظیر تولید بافت استخوانی جدید، متعاقب استفاده از این نوع تجهیزات، معنی دار هستند یا نه، سوالات زیادی وجود دارد.بنابراین اگرچهFDA به لحاظ بالینی استفاده از این نوع مدالیته را در درمان ضایعات استخوانی تایید کرده ولی هنوز درمان باPEMF به طور همه جانبه مورد استفاده قرار نمی گیرد و مورد قبول نیست و هنوز بحث ها درباره میزان اثر بخش بودن آن ادامه دارد.

لازم به ذکر است که هم اکنون یک طرح تحقیقاتی در گروه فیزیوتراپی دانشگاه تربیت مدرس، به وسیله اینجانب و اساتید راهنمای محترم درحال انجام است. در این طرح تحقیقاتی که نتایج آن به زودی اعلام خواهد شد،اثر ۶ هفته تمرینات مقاومتی اندام فوقانی-تحتانی و تنه با تحریکات میدان های الکترومغناطیس پالسی(pemf) روی فاکتورهای مربوط به سنتز و زوال استخوان و تعادل در زنان یائسه مبتلا به پوکی استخوان نوع اولیه،با هم مقایسه خواهد شد.

نویسنده : محمد کاظم رضایی پروین