وضعیت خشونت و آزار دختران و پسران نوجوان

در تعریف اهداف پروژه پژوهشی خشونت های ناموسی سایت مرکز فرهنگی زنان هدف کلی تحقیق را چنین تعریف کردیم کمک به توانمند سازی زنان از طریق گسترش شناخت از انواع خشونت هایی که بر آن ها اعمال می شود و

در تعریف اهداف پروژه پژوهشی خشونت های ناموسی سایت مرکز فرهنگی زنان هدف کلی تحقیق را چنین تعریف کردیم: کمک به توانمند سازی زنان از طریق گسترش شناخت از انواع خشونت هایی که بر آن ها اعمال می شود و سپس یافتن راه های مقابله با این خشونت ها از طریق بررسی راه حل هایی که خود زنان به تجربه و با ابتکار شخصی برای توانمند سازی خود یافته اند و تبیین و ترویج این راه حل ها؛ یا در واقع:

۱) ارائه خدمات؛

۲) اقدام و رای زنی برای وضع قوانین؛

۳) افزایش آگاهی از طریق دفاع، آموزش و تعلیم؛

۴) و ایجاد شبکه های محلی، ملی و جهانی.

اگر اساس کار ما برنامه بالا باشد می توان گفت که پیشینه ای در ایران برای این نوع پژوهش ِ معطوف به کنش وجود ندارد. پژوهش هایی را که تا به حال در زمینه خشونت علیه زنان انجام شده، و اکثرا هم قابل توجه و مهم اند، در فصل نامه های آکادمیک می توان یافت. بخشی از آن ها برای دفتر امور زنان استانداری ها انجام شده و احتمالا پروژه های عملی بوده اند، اما با بررسی اجمالی می توان گفت که در آن ها هدف تعریف شده در بالا مطرح نبوده است.

نیز این مسئله که در پژوهش ما در ضمن باید مشخص شود که چطور می توان گروه یا گروه هایی را که از این پژوهش سود می برند و تاثیر می پذیرند، یا در واقع گروه یا گروه هایی از زنان را که این پژوهش به توانمند سازی آنان کمک می کند در این پروژه وارد کرد، پیشینه ای در کل پژوهش های مربوط به خشونت ها علیه زنان و بخصوص خشونت های ناموسی ندارد.

یک نکته قابل توجه هست و آن این که در پژوهش ما انواع خشونت هایی که به زنان اعمال می شود با هم مرتبط دانسته شده یعنی از نظر ما آزار خیابانی، خشونت خانگی، آزارهای جنسی در محل کار با هم و با خشونت کلی در سطح جامعه، رواج نظامی گری، فقر و بیکاری، بی خانمانی، مهاجرت های داخلی و خارجی ربط دارند و باید در طول پژوهش به این نکته همواره توجه داشته باشیم.

از این لحاظ شاید مقاله پژوهشی پردیس قندهاری تحت عنوان “مزاحمت های جنسی در ایران” که در “فصل زنان- شماره ۵ “به چاپ رسید نمونه خوبی باشد. قندهاری خشونت های ناموسی را هم تلویحا زیر مزاحمت های جنسی می گذارد. و مزاحمت های جنسی خانگی را هم برای پیش بردن بحث خودش نادیده می گذارد. به نظر او (ص. ۱۲۵، فصل زنان) “اکثر مزاحمت های جنسی” نه در اندرونی ها که در بیرونی ها رخ می دهند. او فقط جامعه شهری را مد نظر دارد و کار خوبی که می کند نگاه به نشریات صد سال اخیر است برای بررسی موقعیت زنان وقتی از خانه بیرون آمدند. صرف نظر از جذابیت بحث قندهاری چیزی که به پژوهش ما نزدیکش می کند و حق تقدم به او می دهد توسل به نوعی تقسیم بندی برای جامعیت دادن به موضوع است.

اما عنوان پژوهش ما خشونت های ناموسی است که خواه برای کنترل انجام شود و خواه از روی عادت و بنا به سنت نتیجه اش محرومیت زنان از تحصیل، ازدواج اجباری و ازدواج در سنین پایین، عدم یادگیری مهارت های لازم برای اداره زندگی یا کار بیرون از خانه حتی در هنگامی که تامین مالی خانواده بر عهده زن قرار می گیرد، محرومیت از مشارکت در تصمیم گیری های جامعه خرد و کلان، و در نهایت رکود فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است که متاسفانه چشم انداز آینده نیست و در حال حاضر با آن مواجهیم. از این زاویه تا جایی که ما می دانیم تا به حال تحقیقی صورت نگرفته است.

در جستجوی پیشینه تحقیق دلایل فقدان پژوهش در این مورد را عمدتا حساسیت موضوع و پنهان کاری در مورد آن یافتیم، یعنی این نکته که چون پژوهش درباره خشونت های ناموسی حساس و حساسیت برانگیز است انجام آن با چند مانع مواجه است. و هر چه در جامعه خشونت علیه زنان بیشتر باشد و جامعه زن ستیزتر باشد حساسیت نسبت به موضوع از زوایای مختلف بیشترمی شود. از این لحاظ اقدام به این نوع تحقیق ها با دشواری ها و موانعی همراه است. این موانع و دشواری ها دست کم موضوع یک کتاب و تعداد بیشماری مقالات بوده است و نظریه های متفاوتی حول پژوهش درباره موضوع های حساس شکل گرفته اند. برای آشنایی با این مبحث در زیر ترجمه آزاد بخش هایی از مقاله « پژوهش درباره موضوع های حساس: بررسی سوء استفاده جنسی از زنان در اوگاندا و دختران در تانزانیا» می آید که ما را تا حدی با نظریه های اصلی موجود در این زمینه آشنا می کند.

اولین نکته در تحقیق درباره موضوع های “حساس” جنبه های اخلاقی تحقیق است که شکل خاصی به خود می گیرند. دو موقعیت متضادی که در این شرایط باید بین شان تعادل برقرار کرد یکی اهمیت زیاد حساسیت های فرهنگی و حمایت ازتمام کسانی است که درگیر در تحقیق هستند و حفظ امنیت آن ها، ودیگری هزینه سنگین فرهنگی و اجتماعی، و اکثر اوقات اقتصادی، و سکوت مستمر غالب است که سوء استفاده از زنان و کودکان را احاطه کرده است. برای ایجاد تعادل فوق راه حل هایی وجود دارد که می تواند راهنمای ما باشد.

تعریف های چندی درباره این که یک موضوع حساس چگونه موضوعی است وجود دارد. برای نمونه، سیبر و استنلی (Sieber & Stanley, ۱۹۸۸, p. ۴۹ ) تحقیق به لحاظ اجتماعی حساس را چنین تعریف می کنند: “پژوهش های دارای پیامدها و تبعات بالقوه، خواه مستقیما برای شرکت کنندگان در تحقیق یا برای گروه افرادی که در تحقیق بازنمایی می شوند.”

دامنه این تعریف دامنه گسترده است و امکان گنجاندن موضوع هایی که به طور عادی ممکن است حساس تلقی نشوند در آن وجود دارد. در ضمن این تعریف مسئولیت های محققان نسبت به جامعه گسترده تر را به آن ها گوشزد می کند. اما، واژه حساس در تعریف سیبر و استنلی از آن معادل با مناقشه انگیز می شود زیرا آن ها دامنه یا طبیعت پیامدها و تبعات انجام این نوع تحقیق را مشخص نمی کنند. وانگهی، تعریف آن ها گرایش به دور شدن از مشکلات تکنیکی تر و متدولوژیک تر انجام تحقیق حساس دارد.

در این جا، یک نگرش بدیل طبق نظر لی و رزتی (Lee & Rezetti, ۱۹۹۳ ) این است که در هنگام پژوهش توجه به این نکته از آغاز ضروری است که موضوع های حساس آن موضوع هایی هستند که یا به نظر خطرناک می رسند یا شامل عنصری از نوعی خطر هستند. از این رو، چنین تحقیقی متضمن هزینه های بالقوه و مشکلات بعدی هم برای شرکت کنندگان در آن و هم برای پژوهشگران مسئول طرح است. بعلاوه، لی می گوید که موضوع های حساس شامل حوزه هایی است که خصوصی، تنش آفرین یا مقدس هستند (۱۹۹۳، ص. ۴)، یا به طور بالقوه اطلاعاتی است لکه دار کننده یا متهم کننده. تحقیق درباره تجاوز به حقوق کودکان و زنان ممکن است هردوی این عواقب را داشته باشد و بنابراین بالقوه باعث رنج افرادی شود که همین حالا هم با سرکوب مواجه اند یا به آن ها لطمه بزند.

یکی از موانع تحقیق درباره موضوع های حساس نتایج ضد و نقیضی است که در پی دارند. از یک سو، مشکلات ملازم با تحقیق حساس گرایش به منع تجسم و سنجش دقیق دارند(Herzberger, ۱۹۹۳). برای مثال، مشکل است تعداد زنان خشونت دیده را به طور دقیق برآورد کرد چرا که بسیاری از آن ها به دلایل مختلف که همه اش را می توان تحت عنوان حساسیت های فرهنگی گرد آورد، مایل به صحبت در اینباره نیستند حتی اگر به سراغ شان برویم. از سوی دیگر، به هر حال مشکلاتی که موضوع های حساس بر می انگیزند منتهی شده است به نوآوری فنی و به انکشافات متدولوژیک، یعنی استراتژی هایی برای طرح سوالات حساس در رابطه با پژوهش (Bradburn & Sudman, ۱۹۷۹) و ابزار فنی برای نگهداری داده های تحقیق به طور امن Boruch & Cecil, ۱۹۷۹)) به پیش برد تحقیق یاری رسانده است. این مشکلات همچنین توجه بیشتر به مسائل حقوق بشر را باعث شده است. وانگهی، تحقیق درباره موضوع های حساس بنا به طبیعت خود و از آن جا که تنگناهای اخلاقی ای را که تا به حال وجود داشته به نظر جدی تر می کند، گرایش به آشکار ساختن محدودیت های نظریه های اخلاقی موجود دارد.

از این لحاظ که انتخاب روش تحقیق وقتی اعضای یک جامعه معین را در بر می گیرد، اغلب بر پایه روش های تحقیق کیفی از قبیل نظرات افراد گروه پژوهشی یا مصاحبه های عمقی با آن هاست. چنین روش های تحقیقی به هر حال، نیازمند آن است که پژوهشگران در کارشان جانب اخلاق را فرونگذارند، و به معنی برخورداری از “حساسیت فرهنگی” است. منظور از حساسیت فرهنگی میزان درک و اتخاذ رویکردهایی است که شخص را قادر می سازد به افراد در جامعه دسترسی یابد، درباره سبک های زندگی آن ها دانش کسب کند، و به طرقی ارتباط برقرار کند که افراد مسئله را بفهمند، باور کنند، و به خود مرتبط بدانند و مایل به همکاری باشند.

منظور از حساسیت فرهنگی در این جا عمدتا رفتار توام با احترام، تصمیم گیری مشترک، و ارتباط موثر است. در اکثر مواقع پژوهشگران ارزش ها، سبک های زندگی و جهان شناختی و عاطفی اشخاص را نادیده می گیرند. آن ها ارزش های فرهنگی خودشان را تحمیل می کنند، شاید در تلاش برای اصلاح مردمی که میل دارند فرهنگ شان را ریشه کن کنند، یا شاید صرفا به دلیل ناآگاهی درباره واقعیت اشخاص. (۱۹۹۲، ص. ۱۲۹)

بنابراین به منظور آن که حساسیت های فرهنگی کسب شود، ناگزیر هر موضوع تحقیقی که انتخاب می شود باید بر حسب فرضیات اصلی مخاطبان بیان شود (و نه محققان). بنابراین، ترس ها و نیازهای مشارکت کنندگان، شامل دیدگاه ها، هنجارها، و ارزش های آن ها را باید فهمید و به شیوه ای سازنده به آن ها پاسخ داد. تمایل به کنترل، استقلال، و بهره برداری همواره در هر تحقیقی خود خواهد نمود، که متضمن است بر تلاش های یک گروه برای مطالعه یا نفوذ در ویژگی های گروه دیگر. بنابراین، مهم است که روابط بین پژوهشگر و مشارکت کنندگان در پژوهش بر پایه اعتماد، احترام، تصمیم گیری چند جانبه و مشترک، و تساوی مقام باشد. متشابها، این نیز مهم است که پژوهشگر با همه نظرات که در جامعه مورد پژوهش در رابطه با پژوهش مطرح می شود آشنا شود. این ممکن است شامل دیدگاه ها درباره انگیزه های پژوهشگران و خطرات یا منافع مشارکت در پژوهش باشد.

با وجود این، وقتی تحقیق روی موضوع های حساسی است که به طور سنتی با مرزهای قوی اخلاقی، نمادی، فیزیکی متمایز شده اند مشکلات عظیمی پیش می آید. بنابراین تحقیق در این قبیل حوزه ها به شدت زیر تاثیر و محدود شده با ترس از توهین به حساسیت ها با عبور به درون قلمروهای محدود کننده است.

اما، ضمن احترام قائل شدن برای هنجارها، ارزش ها و سنت های فرهنگی جامعه مبارزه با بی عدالتی ها هماره اصل مهم است و نباید احترام به سنت های فرهنگی به هزینه حقوق و امنیت زنان و کودکان باشد. چون تجربه تاریخی به کرات نشان داده که تکیه بر فرهنگ و سنن قومی عمدتا بهانه ای بوده است برای اعمالی ظاهرالصلاح که مدام زنان و کودکان را سرکوب و مورد تجاوز قرار می دهد. در عین حال تحقیق درباره موضوع های حساس مثل تجاوز به حقوق کودکان و زنان کمک می کند که عناصر عوام فریبانه و سرهم شده فرهنگ آشکار شود.

فهمیدن، تشخیص، و عمل کردن طبق حساسیت های فرهنگی هرجا که تحقیق اعضای جامعه ای را درگیر می کند مهم است. در ضمن، همان قدر هم مهم است که به خاطر داشته باشیم سوء استفاده از زنان و کودکان در تمامی فرهنگ ها، طبقات و جوامع اتفاق می افتد. بنابراین، حساسیت های فرهنگی نباید به نیاز به انجام تحقیقات در مورد موضوع هایی که به سوء استفاده از زنان و کودکان مربوط می شود و به طور سنتی مجاز دانسته شده صدمه بزند.

مسئله سری ماندن اطلاعات خیلی مهم است و باید کاملا در ارتباط با مشارکت کنندگان رعایت شود (Jewkes et al ۲۰۰۰) ما سعی می کنیم این نکات را رعایت کنیم. همان طور که سیبر و استنلی می گویند:” تحقیق حساس به برخی مسائل عاجل و مسائل مربوط به سیاست گذاری در جامعه می پردازد. هر چند نادیده گرفتن مسائل اخلاقی در تحقیق حساس رویکردی مسئولانه با علم نیست، از موضوع های مناقشه برانگیز صرفا به این دلیل که مناقشه برانگیز هستند گریختن نیز یک فرار از مسئولیت است” (۱۹۸۸، ص. ۵۵).

ماخذ: نشریه الکترونیکی Law, Social Justice and Global Development, مقاله Researching Sensitive Topics: Investigations of the Sexual Abuse of Women in Uganda and Girls in Tanzania” به قلم Helen Liebling and Shilu Shah, Center of The Study of Women and Gender, University of Warwick, UK