به سوی جاودانگی با زبان کودکانه

یادداشتی درباره کتاب هایی که برای کودکان گذشته و بزرگان آینده نوشته شده اند

در تاریخ ادبیات کتاب‌هایی هستند که شاید هرگز جایزه‌ «نوبل» نگرفته باشند یا جزو رمان‌های بزرگ و شاخص نباشند اما در تاریخ ادبیات جاودانه مانده‌اند. ماندگاری این کتاب‌ها مربوط به فرم و ساختار یا فنون نگارشی و ادبیات‌شان هم نیست. این کتاب‌ها گاه صاحب ماجرای ساده‌ای هستند و گاه داستان موجودی غریب را بازگو می‌کنند. همه آن‌ها دارای لحن ساده‌ای هستند و بیشتر به تعمد زبان کودکان را برای گفتن داستان‌شان انتخاب کرده‌اند. گویی حرف‌های به ظاهر ساده آن‌ها را، تنها دل و روح پاکی چون دل و روح پاک و بی‌آلایش کودکان می‌فهمند. به عقیده شما در زمان خواندن داستان «شازده کوچولو»ی «اگزوپری» چه چیز این آدم فضایی تنها را برای شما دوست داشتنی و دل نشین می‌کند؟ به چه خاطر موجودی مانند او برای همیشه در قلب شما می‌ماند؟ و راه و رسم زندگی و رازهای کوچک و ساده‌ای که درباره زندگی می‌گوید تا این حد در ذهن مخاطب نفوذ می‌کند؟ در دنیای با عظمت ادبیات این کتاب‌ها که گاه شماره صفحات‌شان حتی در حد یک رمان کوتاه هم نیست در لابه‌لای رمان‌های بزرگ و جاودانه با زیرکی پنهان شده‌اند و سر وقت و زمان مناسب به دست صاحبان اصلی‌شان می‌رسند. با هم به سراغ تعدادی از این کتاب‌های خاص رفته‌ایم.

همان‌طور که اشاره کردم بیشتر این کتاب‌ها را می‌توان در شمار کتاب‌های کودک قرار داد، اما مخاطب اصلی این کتاب‌ها قلب و روح خوانندگان است. بیشتر نویسندگان این‌گونه کتاب‌ها خودشان در ابتدای کتاب‌های‌شان به این ویژگی آثارشان اشاره کرده‌اند. «موریس دروئون» در مقدمه کتاب «تیستوی سبز انگشتی» به این موضوع اشاره دارد و این‌گونه درباره‌اش می‌نویسد: «وقتی کتاب را می‌نوشتم، متوجه شدم که تفاوت تنها در شکل نوشتن و عبارت پردازی‌ها است اما مسائل همان مسائل همیشگی است و در واقع متوجه شدم که برای یک گروه بچه مشخص حرف نمی‌زنم؛ بچه‌هایی که برای‌شان می‌نوشتم یا آدم بزرگ‌های آینده بودند یا بچه‌های روزگار گذشته.» اما کتاب «تیستوی سبز انگشتی» درباره چه سخن می‌گوید که مخاطبانی این‌چنین را انتخاب کرده‌ است. «تیستو» ماجرای کودکی است که در یک خانواده بسیار پولدار به دنیا آمده‌است. خانواده او کارخانه ساخت توپ (جنگی) دارند این سلاح قدیمی را که به خوبی می‌شناسید؟! و به نظرشان تجارت توپ، تجارتی است که همیشه مشتری دارد. تیستو کودک خوشبختی است و تا زمانی که به مدرسه نرفته است مشکلی ندارد. ماجرای واقعی تیستو از رفتن به مدرسه آغاز می‌شود او نمی‌تواند در مدرسه چیزی یاد بگیرد چون وقتی معلم شروع به درس دادن می‌کند تیستو به آرامی به خواب می‌رود. پس از مدتی تیستو با یک جیب پر از صفر به خانه برگردانده می‌شود. معلم‌ها معتقد هستند که او مانند آدم‌های دیگر نیست. البته آن‌ها خیلی هم بی‌راه نگفته‌اند تیستو صاحب انگشتان سبزی است که می‌تواند دانه مخفی شده در هر جا را سبز کند. این‌طوری است که ماموریت تیستو در دنیا شروع می‌شود او می‌خواهد با سبز کردن همه جا مانند زندان‌ها، بیمارستان‌ها و کارخانه‌ها، شادی را به مردم باز گرداند. فکر می‌کنید تیستو در این ماموریت موفق می‌شود. می‌توانید سری به این کتاب بزنید و درس‌های بسیاری از او یاد بگیرید.

«یانوش کورچاک» در کتاب «هنس کوچولو»، کودک سیزده ساله‌ای را حاکم یک کشور می‌کند و از طریق شیوه‌ حکمرانی او بر مردم و کشورش با مردم سراسر دنیا و حاکمان همه کشورهای جهان سخن می‌گوید. داستان هنس کوچولو حکایت کودک غمگینی است که امیدوار است با مقامی که به دست آورده بتواند دنیا را اندکی بهتر کند. هنس کوچولو پادشاهی است که دوست دارد همه شاد و خوشبخت باشند تا او نیز در سایه آرامش و خوشبختی مردمان سرزمینش کودکی از دست رفته‌اش را بازیابد. هنس کوچولو داستان تمام کودکان جهان است که همگی در نهایت معصومیت شاهزادگانی هستند که شایسته خوشبختی و شادی هستند اما در دنیایی که حاکمان آن تنها با غرور به خود می‌اندیشند روی خوشی و آسایش را نمی‌بیند. اگر نگاه کوتاهی به کتاب چهار جلدی هنس کوچولو بیندازید متوجه می‌شوید که نویسنده با انتخاب کودکان به عنوان مخاطبان کتابش امیدوار است کودکانی که امروز مخاطب او هستند در آینده پیام او را در خاطر داشته باشند و سعی کنند تا دنیا را اندکی بهتر کنند.

کتاب دیگری که می‌توانیم در این مجال سری به دنیای شگفت‌انگیزش بزنیم «جاناتان؛ مرغ دریایی» اثر متفاوت «ریچارد باخ» است. این کتاب با شما درباره رسیدن به کمال می‌گوید. البته این کتاب مانند سایر کتاب‌های فلسفی لبریز از واژه‌ها‌ی پیچیده و اصطلاحات غریب نیست. ریچارد باخ به همراه یک مرغ دریایی که به دنبال رسیدن به فوجی برتر است با ما از رسیدن به کمال می‌گوید. مطمئن هستم از این تجربه در کنار جاناتان لذت می‌برید.

پس از کتاب جاناتان؛ مرغ دریایی می‌توانیم از کتاب عجیب دکتر «علی شریعتی» با عنوان «یک جلوش تا بی‌نهایت صفر» نام ببریم. در این کتاب دکتر شریعتی برای کودکان و به زبان آن‌ها درباره جهان، آفرینش و چگونه بودن حرف می‌زند. او همه جهان را تعداد بی‌نهایتی صفر می‌داند که اگر در مقابل یک نایستند، هیچ نیستند. به نظر شما این یک چیست؟

در انتهای فهرست خود می‌توانم از شاعرانی بگویم که آن‌ها هم برای گفتن حرف‌های مهم‌شان زبان ساده کودکان را انتخاب کرده‌اند. اشعار «شل سیلوراستاین» یا کودکانه‌های «احمد شاملو» و «فروغ فرخزاد» از این دست هستند.

نویسنده: اعطم عامل‌نیک