جنگ و دفاع در مدار زمین

به محض آغاز عصر فضا و تلاش بشر برای ساخت ماهواره ها و سفینه های فضایی, اتحاد جماهیر شوروی تلاش هایش را برای ساخت سلاح های ضدماهواره آغاز کرد و این تلاش ها را برای چند دهه به شکلی مخفیانه ادامه داد

به محض آغاز عصر فضا و تلاش بشر برای ساخت ماهواره‌ها و سفینه‌های فضایی، اتحاد جماهیر شوروی تلاش‌هایش را برای ساخت سلاح‌های ضدماهواره آغاز کرد و این تلاش‌ها را برای چند دهه به شکلی مخفیانه ادامه داد.

نیم قرن پیش، در اواخر پاییز سال ۱۳۴۲ اتحاد جماهیر شوروی اولین نمونه از سلاحی موسوم به قاتل ماهواره (آنچه ما امروزه آن را سیستم ضدماهواره یا ASAT می نامیم) را به فضا پرتاب کرد.

این جنگ افزار با قابلیت مانورپذیری بالا برای آزمایش توانایی حتی در جهت نزدیک شدن به ماهواره های دشمن و منفجر ساختن آنها انجام شد. این پروژه از سوی شوروی پولیوت ۱ نامگذاری شده بود.

این ماموریت به آغاز مسابقه ای به منظور توسعه و استقرار سلاح های تهاجمی در فضا به مدت دو دهه منجر شد و سرانجام در دهه ۶۰ خورشیدی و پس از معرفی برنامه مشهور جنگ ستارگان توسط رونالد ریگان به اوج خود رسید. اگرچه مشکلات میان شرق و غرب خیلی زود و با فروکش کردن بحران هسته ای کاهش یافت، اما خطر مسلح سازی فضا با ظهور قدرت های جدید فضایی مانند چین بالا گرفت. با جهانی که هر روز بیشتر از دیروز به ارتباطات، ناوبری و دیگر نیازهای روزانه مبتنی بر ماهواره وابسته می شود افزایش احتمال وقوع جنگ در مدار زمین می تواند یک اثر دومینووار از اقدامات پرهزینه و اقدامات متقابل را راه اندازد. همچنان که تاریخچه تلاش های اتحاد جماهیر شوروی برای ساخت ماهواره کش بوضوح این موضوع را به تصویر می کشد.

● خاستگاه طرح ماهواره کُش شوروی

زمانی که مهندسان شوروی سابق در حال طرح ریزی قاتلان ماهواره ها بودند اندک زمانی بود که عصر فضا به سختی و کندی شروع شده بود. پس از داستان مشهور سرنگون شدن یک فروند هواپیمای یو ۲ جاسوسی ایالات متحده آمریکا از سوی سامانه پدافندی شوروی در سال ۱۳۴۰، نیکیتا خروشچف رهبر کرملین تصمیم گرفت همین رویه در برخورد با سیستم رهگیر ماهواره ای آمریکا ادامه یابد. ابتدا مهندسان شوروی همانند همتایان آمریکایی خود توجهشان را معطوف جنگنده های فضایی مسلح به موشک کردند. رهبران برجسته صنعت هوانوردی اتحاد جماهیر شوروی همچون ولادیمیر میخایلوویچ میاسویچ و بعدها ولادمیر نیکولایویچ چلومی پیشنهاد هواپیماهای فضایی مداری را ارائه دادند، اما ایده آنها برای آن دوران بیش از حد دور از ذهن و دسترس بود. در این فاصله اتحاد جماهیر شوروی روی یک فضاپیمای رباتیک کنترل از راه دور تمرکز کرد.

سرگئی کورولیوف پدر برنامه فضایی شوروی تحت فشار قرار گرفت تا از موشک بالستیک قاره پیمای R-۷ برای حمل و ارسال یک رهگیر که می توانست در مسیر برخورد دقیق با هدف خود قرار گیرد، استفاده کند.

با این حال چلومی با طراحی یک فضاپیمای خودهدایت شونده ـ که می توانست تا نزدیکی ماهواره دشمن حرکت کرده، منفجر شده و با ترکش های انفجاری هدفش را از پای درآورد ـ موافق بود.

در سال ۱۹۶۰ کرملین طرح مفهومی چلومی را انتخاب کرد و آن را Istrebitel Sputnikov (ویرانگر ماهواره یا IS) نامید. سفینه بشکه ای شکلی که دارای ۱۷ پیشرانه بود تا بتواند هرگونه مانور قابل تصوری را در مدار زمین انجام دهد.

این ویرانگر به وسیله شبکه پیچیده ای از ایستگاه های زمینی که در طول های جغرافیایی مختلفی در سراسر شوروی به منظور ردیابی ماهواره های دشمن و هدایت ویرانگر به سمت هدف گسترش یافته بودند پشتیبانی می شد. همچنین یک پست فرماندهی خیلی محرمانه برای هدایت این سیستم در حومه مسکو و شهر نوگینسک قرار داشت. علاوه بر اینها دو ایستگاه هدایت یکی در شهر سیبریه ای ایرکوتسک و دیگری در نزدیک دریاچه بالخاش قزاقستان قرار داشت.

تا سال ۱۹۶۲ و زمانی که تیتر روزنامه های اتحاد جماهیر شوروی موفقیت های بزرگ فضانوردان را به طور رسمی اعلام کرده و آن را تلاش های صلح آمیز در زمینه اکتشافات فضایی خواند، بیشترین تمرکز اقدامات فضایی شوروی روی سلاح ضدماهواره بود.

به گفته ولادیمیر پولیاچنکو، مهندس پیشرو در پروژه IS، چلومی رهبری جلسات روزانه مربوط به اوضاع پروژه را بر عهده داشت. در یازدهم فوریه ۱۹۶۳رهبران کرملین ازجمله نیکیتا خروشچف و لئونید برژنف در حومه مسکو و در مکانی به نام Fili یعنی جایی که چلومی و دیگر مهندسان روی اولین ماهواره کش کار می کردند، حاضر شدند.

پولیاچنکو کره زمینی بزرگ که با شبکه ای از مدارهای ماهواره ای چشمک زن پوشیده شده بود به خروشچف نشان داد. این شبکه به منظور به تصویر کشیدن چگونگی عملکرد رهگیرها طراحی شده بود. خروشچف از آنچه می دید ابراز خوشحالی کرد. پس از اولین پرتاب موفقیت آمیز در نوامبر ۱۹۶۳ تست های مخفی پروازی ماهواره کش شوروی تا انتهای دهه ۶۰ ادامه یافت. دقیقا ۴۵ سال پیش در اول نوامبر ۱۹۶۸ اتحاد جماهیر شوروی موفق شد در مدار زمین به صورت واقعی یک ماهواره هدف طراحی شده را رهگیری و سپس آن را نابود کند. اگرچه پنج سال پس از آن طول کشید تا سیستم ضدماهواره وارد سرویس آزمایشی شود و یک دهه پس از آن هم طول کشید تا این سیستم به صورت کامل عملیاتی شود.

در سال ۱۹۷۸ گزارش های منتشر شده در شوروی حاکی از آن بود که یک موشک بالستیک قاره پیما R-۳۶ مجهز به ماهواره کش قادر است در مدت حداکثر یک ساعت و نیم از پناهگاه خود در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان خارج شده و سپس روی صفحه پرتاب به صورت عمودی قرار گرفته و پس از بارگذاری سوخت به سمت هدف خود حرکت کند.

در تابستان ۱۳۶۲ و اواسط دوران جنگ سرد که آن روزها رو به افزایش گذاشته بود یوری آندروپوف، رهبر شوروی به طور ناگهانی و با یک ژست ظاهرا خیرخواهانه خاتمه برنامه سیستم ضدماهواره را اعلام کرد، اما در پشت صحنه مهندسان همچنان به کار خود و بهبود سیستم ضدماهواره و حتی پروژه هایی به مراتب ترسناک تر و بزرگ تر نظیر احداث ایستگاه های جنگ در مدار زمین و سلاح های لیزری ادامه می دادند. سیستم ضدماهواره به روز شده با نام اختصاری IS-MU قادر به تعقیب ماهواره های دشمن حتی در صورت انجام مانورهای مخصوص جهت فرار بود. تنها ده سال بعد و پس از فروکش کردن جنگ سرد دولت بی پول به رهبری بوریس یلتسین این پروژه را متوقف کرد. در همین زمان چاپ اولین عکس از سیستم ضدماهواره در برخی نشریات به صورت رسمی از این پروژه محرمانه پرده برداشت.

● نسل جدید سلاح های ضدماهواره روسیه

پس از یک دهه وقفه در برنامه ضدماهواره روسیه، نشانه هایی از حیات دوباره این برنامه در سال ۱۳۷۹ زنده شد، همچنان که ایالات متحده و چین بوضوح حتی به صورت غیررسمی توانایی خود را برای حمله و از بین بردن ماهواره ها در فضا نشان داده اند. مدتی پس از کلنجار رفتن با ایده احداث ایستگاه های گران قیمت و آسیب پذیر در فضا، ارتش روسیه به سمت موشک های بالستیک تغییر یافته روآورد که بخوبی در سیلوهای مخصوص محافظت می شدند و به ماهواره هایی با مانورپذیری بالا که قابلیت فرستادن موشک به مسیر برخورد با ماهواره های دشمن در مدت زمان یک دقیقه را داشت مجهز می شدند.

در بهار ۱۳۸۸ ولادیمیر پوپوکین، معاون وزیر دفاع روسیه به روزنامه نگاران گفت روسیه ضمن حفظ دارایی های عمومی روی پروژه های Naryad-VN و Naryad-VR سرمایه گذاری می کند. او گفت ما نمی توانیم دست روی دست بگذاریم و تماشا کنیم رقبایمان چنین کارهایی را انجام دهند. ما فقط می توانیم بگوییم روسیه کارهای مشابهی انجام داده است. البته پوپوکین از ذکر جزئیات Naryad-V خودداری کرد، اما تعدادی از منابع روسی برخی از زوایای طراحی این وسیله را افشا کرده اند.

Naryad-V که ظاهری نظامی دارد شامل یک یدک کش فضایی مداری است که نسخه غیرنظامی آن امروز با نام Briz-K شناخته می شود. موتور این فضاپیما در طول یک ماموریت ۷۵ بار می تواند روشن و خاموش شود. سر جنگی موشک های متعدد روی این راکت در کمپانی KB Geofizika مسکو ساخته شده و سرانجام پس از رهگیری روی هدف قفل شده و مینی کامپیوتر خود موشک، کنترل پرواز تا هدف را به عهده می گیرد.

Naryad-V با یک بوستر راکت سبک وزن از سکو پرتاب می شود. این راکت در روزهای پایانی حیات اتحاد جماهیر شوروی دو پرواز آزمایشی را پشت سر گذاشت و در نهایت پرواز سوم آن در سال ۱۳۷۳ و قبل از شلیک موشک در بایکونور و در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منحل شد.

هشت سال بعد هنگامی که پوتین رئیس جمهور فعلی از مرکز فضایی خرونیچف مسکو جایی که Naryad-V و راکت آن ساخته شده بازدید کرد، رئیس مرکز به او اطمینان داد که سیستم ضدماهواره آمادگی احیای مجدد را دارد.

چهار سال پیش اولگ اوستاپنکف، فرمانده نیروی هوافضای روسیه به خبرگزاری رسمی ایتارتاس گفت روسیه قادر است به هر گونه تهدید فضایی پاسخ دهد. او گفت سیاست ما پرهیز از هر گونه جنگ افروزی در فضاست، اما ما افراد نظامی هستیم و باید برای هر شرایطی آمادگی داشته باشیم. فعالیت ما در این زمینه به عملکرد دیگر کشورهای رقیب بستگی دارد. اکنون پس از نیم قرن بازی وحشتناک در زمینه یکی از بحث برانگیزترین تحولات فضا،جهان هنوز هم با احتمال زیاد برخورد و انفجار ماهواره ها با یکدیگر مواجه است.

popularmechanics

مترجم: آتنا حسن آبادی