بررسی تاثیر شرایط فیزیكی محیط بر عملكرد شغلی كاركنان سازمانها

برای مطالعه اثر شرایط كار بر افراد, از معیارهای متفاوتی استفاده می شود سه معیار اصلی عبارت از معیارهای فیزیولوژیك, روانی و تولیدی, البته معیارهای دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفته است انتخاب مناسب ترین معیار, طبیعتاَ به موقعیت وابسته است

تحقیقات و بررسی‌های روانشناسی حاكی از آن است كه شرایط فیزیكی محیط كار بر بهداشت روانی كاركنان سازمانها اثرات زیادی دارد.

بررسی‌های روانشناسی نشان می‌دهد كه اگر شرایط فیزیكی در محیط كار مناسب باشد، سبب بهبود بهره‌وری و ارتقای كیفی كار كاركنان خواهد شد.

در مقاله زیر كه به وسیله حسین رضاپور كمال‌آباد كارشناس روابط عمومی برق منطقه‌ای اصفهان تدوین شده تاثیر شرایط فیزیكی محیط كار بر بهداشت روانی كاركنان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

برای مطالعه اثر شرایط كار بر افراد، از معیارهای متفاوتی استفاده می‌شود. سه معیار اصلی عبارت از معیارهای فیزیولوژیك، روانی و تولیدی، البته معیارهای دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفته است. انتخاب مناسب‌ترین معیار، طبیعتاَ به موقعیت وابسته است.

معیارهای فیزیولوژیك كار انسان، با دخالت برخی فرایندهای فیزیولوژیك انجام می‌گیرد. زمانی كه انسان كار می‌كند، به ویژه اگر كار بدنی باشد، در حالت فیزیولوژیكی او تغییرات بسیار متعدد و متنوعی به وجود می‌آید.

اگر كار به اندازه كافی طولانی و سخت باشد،‌ امكان دارد كه تواناییهای جسمی فرد به پایین‌ترین میزان خود برسد.

كاهش توانایی جسمی برای انجام‌دادن یك كار را به راحتی می‌توان نشان داد. بدین صورت كه انقباض یك ماهیچه یا گروهی از ماهیچه‌ها را اندازه گرفت. برای نشان دادن تغییرات فیزیولوژیك ارگانیسم، معیارهای زیادی وجود دارد كه شامل: آهنگ ضربان قلب، فشار خون،‌مصرف اكسیژن، آهنگ تنفس، تركیب خون و مقاومت الكتریكی پوست است.

بدیهی است كه تغییرات فیزیولوژیكی در كارهای جسمی بسیار مهمتر از تغییرات فیزیولوژیك در كارهای فكری است. اما معلوم شده است كه برخی اندازه‌های فیزیولوژیك می‌توانند برای مطالعه خستگی ناشی از فعالیت‌های ذهنی نیز مفید واقع شوند، مقاومت الكتریكی پوست یكی از آنها است.

معیارهای روانی علاوه بر تغییرات فیزیولوژیك عادی، مانند خستگی جسمی، برخی تغییرات روانی نیز، در جریان كار یا زمانی كه فرد در شرایط خاصی قرار می‌گیرد، به وجود می‌آید. ابعاد و ویژگیهای این تغییرات روانی هنوز به طور دقیق روشن نشده است. با این همه، می‌توان به دو متغیر اشاره كرد كه اولی معمولاَ تحت عنوان كسالت به كار می‌رود و بر اثر اشتغال به كارهایی به وجود می‌آید كه مورد علاقه فرد نیست. البته كسالت، در اغلب موارد، بر اثر كارهای تكراری یا بسیار ساده حاصل می‌شود. با این همه، نباید فراموش كرد كه كار،‌ در نفس خود،‌ كسالت‌آور نیست، بلكه واكنش فرد در مقابل كار است كه ویژگی كسالت‌آور بودن را به آن نسبت می‌دهد. در واقع، كارگر یا كارمند است كه كار را كسالت‌آور توصیف می‌كند نه این كه كار، كسالت‌آور بودن خود را نشان دهد.

متغیر دوم، كه در برخی موارد پیش می‌آید، تحت عنوان خستگی ذهنی به كار می‌رود و احساسهای كاملاً شناخته شده كوفتگی، بی‌میلی به كار، دلزدگی، چشم پوشی از كار یا ترك آن را دربر می‌گیرد. از این متغیر تحت عنوان خستگی روانی نیز نام برده می‌شود.

تولید، سومین معیاری كه اجازه می‌دهد تا اثر شرایط مختلف كار بر كاركنان تحلیل شود، تولید یا هر نوع شاخص معتبر از نتایج كار است. در برخی مطالعات، كاهش كار در نظر گرفته شده است.

● عوامل فیزیكی محیط كار

▪ میزان روشنایی:

به نظر تعداد زیادی از كارگران و كارمندانی كه به فعالیتهای بسیار متعدد و متنوع اشتغال دارند، روشنایی یكی از شرایط بنیادی موثر بر كار است.

ـ می‌توان اثر روشنایی بر كار را از زوایای مختلف بررسی كرد:

۱) روشنایی و تیزبینی:

تحقیقات نشان می‌دهد كه عملكرد كاركنان،‌تحت تاثیر تیزبینی آنها قرار می‌گیرد. تیزبینی، یعنی، توانایی تشخیص اجرای كوچك اشیا و تخمین فاصله آنها از یكدیگر و از خود شخص. تیزبینی، به همان اندازه كه به مكانیسمهای بینایی خود فرد وابسته است، به همان اندازه نیز به روشنایی محیط كار وابسته است.

۲) روشنایی و تضاد:

تیزبینی و تمیز اشیا از یكدیگر به عوامل دیگری، نظیر ارتباط بین درخشندگی شكل و ... بستگی دارد. مثلاً، تضاد بین سیاهی حروف و سفیدی كاغذ.

۳) درجه روشنایی مطلوب:

به راحتی قابل درك است كه حد مطلوب روشنایی بر حسب نوع كار فرق بكند. پژوهشگران تلاش كرده‌اند تا درجه مطلوب روشنایی برای مشاغل مختلف را تعیین كنند، اما به نتیجه یكسانی نرسیده‌اند.

▪ سروصدا

سروصدای محیط كار را، مهاجم بسیار موذی و خطرناك به حساب آورده‌اند، زیرا هر روز تعدادی از سلولهای شنوایی را از بین می‌برد. هر گاه كارگر یا كارمندی احساس كند كه افت شنوایی پیدا كرده، دیگر بسیار دیر شده است، زیرا سنگینی گوش یا ناشنوایی حاصل از سروصدا غیر قابل جبران است. خسارات ناشی از سروصدا تنها به گوش محدود نمی‌شود، بلكه كل بدن را در بر می‌گیرد. محیطی كه آلودگی صوتی دارد، واكنشهایی ایجاد می‌‌كند كه همه بیانگر به خطر افتادن بهداشت جسمی است: سردردهای مزمن، ناراحتیهای معده، خستگی مفرط و غیرعادی، كاهش مقاومت بدن در مقابل آسیبها و آسیب‌پذیری بسیار شدید در مقابل بیماریهای قلبی، عروقی. در محیط پر سروصدا، جنین زن باردار نیز آسیب می‌بیند و بعدها،‌ در مدرسه،‌ افت تحصیلی نشان می‌دهد. سروصدای محیط كار، بر بهداشت روانی كه شامل ناشكیبایی، تحریك‌پذیری، استرس،‌ عدم تمركز و دشواری در ارتباط است تاثیر می‌گذارد.

در محیط كار، آلودگی صوتی می‌تواند امنیت كارگران و كارمندان را به طور جدی به خطر اندازد، زیرا نمی‌گذرد كه آنها صداهای مشكوك دستگاهها، فریادهای كمك‌خواهی همكاران و حتی آژیر خطر كارخانه را بشنوند و به موقع اقدامات لازم را به عمل آورند. در این نوع محیطها است كه خسارات مالی و جانی جبران‌ناپذیر به وجود می‌آید. همچنین، سروصدای زیاد از حد تمركز را كاهش می‌دهد و كیفیت كار را به نحو بارزی پایین می‌آورد.

سروصدای محیط كار، حتی می‌تواند زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی كاركنان را به طور ریشه‌ای مختل كند كسانی كه در محیط‌های پر سروصدا كار می‌كنند، به هنگام بازگشت به خانه، آن قدر خسته‌اند كه اصلاً حوصله ندارند از خانه خارج شوند، به دید و بازدید افراد خانواده بروند و حتی حاضر نمی‌شوند به پاركهای شهر سر بزنند و چند ساعتی گردش كنند. این نوع زندگی، به مرور زمان، هم برای خود و هم برای اطرافیان او خسته‌كننده می‌شود.

سروصدای بلند عملكرد روزانه كاركنان را مختل می‌كند، فراموشی و خطای ادراكی به وجود می‌آورد و حتی موجب می‌شود كه كارگران اشیای خود را جا بگذارند یا وسایل را مرتب نكنند. به نظر می‌رسد كه زیادی سر و صدا، یادگیری و یادسپاری را نیز مختل می‌كند. كارگرانی كه در معرض سروصدای ناگهانی قرار می‌گیرند، نسبت به هم جبهه می‌گیرند و در واقع عصبانی می‌شوند.

ـ روشهای كاهش سروصدا

با پذیرش این واقعیت كه سروصدا بر روحیه، سلامت و شاید عملكرد شغلی افراد اثر می‌گذارد، تلاش روانشناسان صنعتی- سازمانی بر آن بوده است كه با روشهای مختلف،‌ میزان سروصدا در محیط كار را به حداقل برسانند. یكی از راههای كاهش اثرات سروصدا، تعیین زمان قانونی برای قرار گرفتن در معرض سطوح مختلف و صداست. روش دیگر، استفاده از وسایل خاصی برای جلوگیری از نفوذ سر و صدا به محل كار است (دولایه كردن پنجره‌ها, و نظایر آن).

یكی از روشهای مناسب برای كاهش میزان سروصدای ماشینها، بهره‌گیری از فن‌آوری مهندسی است. برای مثال: استفاده از عایق لاستیكی در ماشین تحریر باعث می‌شود حركات ارتعاشی آن كاهش پیدا كند یا بهره‌گیری از فن‌آوری اشعه لیزر باعث می‌شود سروصدای دستگاههای چاپگر رایانه‌ها، كاهش یابد.

تهیه‌كننده: حسین رضاپور كمال‌آباد- كارشناس روابط عمومی برق منطقه‌ای اصفهان

منابع و ماخذ

۱ـ ساعتچی، محمود، (۱۳۷۰)، روانشناسی در كار، سازمان و مدیریت، انتشارات مركز آموزش مدیریت دولتی،‌تهران.

۲ـ ساعتچی، محمود، (۱۳۸۱) روانشناسی كار،‌ انتشارات نشر ویرایش، تهران.

۳ـ گنجی، حمزه، (۱۳۷۶) بهداشت روانی، انتشارات ارسباران، تهران.

۴ـ گنجی، حمزه، (۱۳۸۱) روانشناسی كار، انتشارات ارسباران، تهران.

۵ـ مان، نرمان ل. (۱۳۷۸)، اصول روانشناسی، ترجمه محمود ساعتچی، موسسه انتشارات امیركبیر.

---