زیبایی و عظمت درون بهشت

در این مقاله با سیر در آیات قرآن به تماشای نعمت های سرشار از زیبایی و عظمت درون بهشت می نشینیم و به ترتیب به بحث و بررسی درباره بهره مندی هریك از آنها می پردازیم

در این مقاله با سیر در آیات قرآن به تماشای نعمت‏های سرشار از زیبایی و عظمت درون بهشت می‏نشینیم و به ترتیب به بحث و بررسی درباره بهره‏مندی هریك از آنها می‏پردازیم.

● جایگاه بهشتیان در بهشت

بهشتیان در محیطی مملو از صلح و صفا و عشق و محبت بر تخت‏های بلندی كه كاملاً به اطراف اشراف دارد: فیها سرر مرفوعه (غاشیه، آیه ۱۳) و بر روی آنها فرش‏های گران‏بهایی گسترده‏اند: و زرابیّ مبثوثه (غاشیه، آیه ۱۶) و بالش‏هایی به‏ترتیب و منظم بر آنها چیده شده است: و نمارق مصفوفه (غاشیه، آیه ۱۵) روبه‏روی یكدیگر تكیه زده‏اند: متكئین علیها متقابلین (واقعه، آیه ۱۶) و به تماشای نعمت‏های عظیم الهی مشغول‏اند: علی‏الأرئك ینظرون (مطففین، آیه ۲۳) سریر تختی است كه سرور و شادی در استفاده از آن موردنظر است و بلند بودن این تخت هم اشاره به جایگاه بلند بهشتیان دارد یعنی وقتی بر روی آن تكیه می‏زنند مجموع زیبایی‏های اطراف، زیرنظر آنهاست و نیز اشاره‏ای است به پایگاه رفیع و مقام و مرتبه والای آنان و روبه‏رو نشستن آنان نیز كنایه از نهایت انس و حسن معاشرت و صفای باطن ایشان دارد.

● خدمتگزاران بهشتی

نوجوانانی همچون مرواریدهایی در صدف گرداگرد بهشتیان گردش می‏كنند و هرلحظه آماده خدمتگزاری هستند: ویطوف علیهم غلمان لهم كأنّهم لوءلوء مكنون (طور، آیه ۲۴). غلمان نیز مانند حور از مخلوقات بهشتی است كه خداوند برای خدمتگزاری به بهشتیان خلق كرده است و از شدت زیبایی و صفا مانند مرواریدی است كه در صدف جای دارد زیرا تا زمانی‏كه مراورید در صدف است و هنوز در معرض آلودگی هوا و دست‏ها قرار نگرفته، كاملاً شفاف و درخشنده است. طراوفت و نشاط و زیبایی این نوجوانان چنان چشمگیر است كه در مجالسی كه ایشان خدمت می‏كنند گویی مروارید نثار كرده‏اند: ویطوف علیهم ولدان مخلدون اذا رأیتهم حسبتهم لوءلوءاً منثوراً (دهر، آیه ۱۹).

● ظروف بهشتی

در گرداگرد بهشتیان ظرف‏ها و قدح‏های بلورینی از نقره می‏گردانند یطاف علیهم بآنیهٔ من فضّهٔ و اكواب كانت قواریراً (دهر، آیه ۱۵). نكته جالب این‏كه ظروف بلورین بهشتی از نقره ساخته شده است یعنی هم شفافیت و صفای بلور را دارد و هم درخشندگی و زیبایی نقره را.

آیه مباركه سوره زخرف نیز اشاره به كاسه‏ها و كوزه‏های زرین و طلایی دارد: یطاف علیهم بصحاف من ذهب و اكواب و فیها ما تشتهیه الأنفس و تلذالاعین و انتم فیها خالدون (زخرف، آیه ۷۱) و در ادامه آیه، خدای سبحان تمام نعمت‏های بهشتی را در عبارتی كوتاه جمع می‏كند به‏گونه‏ای كه اگر تمام خلایق بخواهند انواع نعمت‏های بهشتی را توصیف كنند نمی‏توانند وصفی پیدا كنند كه این عبارت شامل آن نباشد چون می‏فرماید آنچه دل می‏خواهد و چشم از آن لذت می‏برد در بهشت وجود دارد و چون ارزش واقعی نعمت به همیشگی بودن آن است در فراز آخر آیه می‏فرماید: «شما جاودانه در آنجا خواهید ماند».

● لباس‏ها و زیورهای بهشتی

بهشتیان با دستبندهایی از طلا و مروارید زینت می‏شوند و به آنها لباس‏هایی از حریر سبز می‏پوشانند جنّات عدن تجری من تحتهم الانهار یحلّون فیها من اساور من ذهب و یلبسون ثیاباً خضراً من سندس و استبرق (كهف، آیه ۳۱). هر آیه‏ای از آیات قرآن كریم كه در آن سخن از زینت‏آلات و لباس بهشتیان آمده اشاره دارد به این‏كه زینت‏های بهشتیان از طلا و نقره و مروارید و لباس‏های آنان از حریر نازك و ضخیم و به رنگ سبز است. انتخاب رنگ سبز بدان جهت است كه رنگ سبز مانند برگ درختان بسیار نشاط‏آور و آرام‏بخش است: عالیهم ثیاب سندس خضر و استبرق و حلوا اساور من فضّهٔ (دهر، آیه ۲۱). توضیح این‏كه: پوشیدن لباس در بهشت به جهت زیبایی و تنوع است نه سرما و گرما.

● مشروبات بهشتی

گرداگرد بهشتیان قدح‏هایی از شراب طهور را می‏گردانند، شرابی كه سفید و درخشنده و لذّت‏بخش است و موجب فساد و تباهی عقل نمی‏شود: یطاف علیهم بكأس من معین بیضاء لذّهٔ للشاربین لافیها غول ولاهم عنها ینزفون (صافات، آیات ۴۵و۴۶و۴۷): فیها انهار من ماء غیر اءسن و اءنهار من لبن لم یتغیر طعمه و أنهار من خمر لذهٔ للشاربین و أنهار من عسل مصفّی (محمد، آیه ۱۵). نهرهایی از آب گواراست كه هیچ‏وقت بدبو نخواهد شد و نهرهایی از شیر است كه هیچ‏وقت طعم آنها تغییر نخواهد كرد زیرا بهشت جای فساد و تباهی نیست و نهرهایی است از عسل خالص و پاكیزه و هم‏چنین نهرهایی از شراب طهور كه بسیار لذت‏بخش است و ناگفته پیداست كه شراب بهشتی هیچ‏گونه ارتباطی با شراب آلوده دنیا ندارد. شراب بهشتی شرابی نیست كه به‏صورت تدریجی و مخفیانه در وجود انسان نفوذ و سلسله اعصاب را مختلف كند و عقل و هوش را از بین ببرد بلكه شرابی است پاك و پاك‏كننده و خالی از رنگ‏های شیطانی، سفید و شفّاف كه برای نوشندگانش بسیار لذت‏بخش است.

در آیه مباركه سوره طور منازعه اهل بهشت در نوشیدن شراب مطرح می‏شود: یتنازعون فیها كأساً لا لغو فیها ولا تأثیم (طور، آیه ۲۳). «جام‏های لبریز از شراب از یكدیگر می‏گیرند، شرابی كه نه مستی و آلودگی در آن است و نه گناه». یتنازعون می‏تواند اشاره به این باشد كه بهشتیان به‏عنوان شوخی و مزاح و افزایش سرور و انبساط، جام‏های پر از شراب را از دست یكدیگر می‏كشند و می‏نوشند.

نكته جالب دیگری كه در سوره مباركه دهر آمده، ذكر سه نوع شراب است: شراب كافوری، شراب زنجبیلی و شراب طهور: ان الابرار یشربون من كأس كان مزاجها كافوراً (دهر، آیه۵). آیه مذكور تأكید یا قرینه‏ای بر این‏كه ابرار، شراب كافوری را در بهشت می‏نوشند ندارد بلكه می‏فرماید: نیكوكاران شرابی آرام‏بخش می‏نوشند كه نشان‏دهنده این است كه ابرار در همین دنیا نیز از چنین شرابی می‏نوشند و از این مطلب كاملاً مشهود است كه نیكوكاران دل به خدا بسته از آرامش خاصی برخوردارند.

نوع دیگری از شراب كه به بهشتیان می‏نوشانند شراب زنجبیلی است: ویسقون فیها كاساً كان مزاجها زنجبیلاً (دهر، آیه ۱۷). شراب زنجبیلی شراب تندی است كه عشق‏آفرین است و حركت به‏سوی محبوب را سرعت می‏بخشد. آیات اشاره دارند به این‏كه شراب كافوری را خود می‏نوشند ولی شراب زنجبیلی را به آنها می‏نوشانند.

شراب سومی كه ساقی آن خود خداوند است شراب طهوری است: وسقاهم ربّهم شراباً طهوراً (دهر، آیه ۲۱). طهور به معنای چیزی است كه هم پاك است و هم پاك‏كننده، بنابراین شراب طهور جسم و روح را پاك نموده و چنان نورانیت و نشاطی می‏بخشد كه قابل توصیف نیست.

این شراب پرده‏های غفلت را می‏درد و حجاب‏ها را از بین می‏برد و انسان را شایسته حضور دائم در جوار قرب الهی می‏كند. شراب طهور با دست ساقی الست داده می‏شود و انسان را از ماسوی‏اللّه خالی كرده، غرق در جمال و جلال الهی می‏كند.

گویی همان‏گونه كه دنیا مزرعه آخرت و زمینه‏ساز نعمت‏های اخروی است نوشیدن و نوشاندن این سه نوع شراب هم از دار دنیا آغاز شده و حالات مختلف سالك را در سیر و سلوك نشان می‏دهد و ظهور تامّ آن در دار آخرت است زیرا یك گروه از سالكان وقتی تحت‏تأثیر جاذبه‏های الهی قرار می‏گیرند چنان تند حركت می‏كنند كه حتی نیم‏نگاهی هم به پشت‏سر خود نمی‏اندازند. این رهروان را باید با شراب كافوری آرام كرد. گروه دوم در سیر به سوی حق، حركتی آهسته دارند گویی نمی‏دانند كه راهی طولانی در پیش دارند به همین جهت به كام آنها شرابی زنجبیلی می‏ریزند كه تند و عشق‏انگیز است و حركت را تسریع می‏كند و در كام هر دو گروه بعد از سلوك راه حق شراب طهور می‏ریزند كه تعلقات را می‏سوزاند و سالك را به مرحله‏ای از قرب می‏برد كه جایی برای غیرحق باقی نمی‏ماند.

در آیه‏ای دیگر سخن از می‏صافی سربسته‏ای از چشمه تسنیم است كه مقربان درگاه الهی از آن می‏نوشند. این شراب، شرابی است ناب و بی‏غش كه در ظرف‏های سربسته و مهر شده قرار دارد و مهر آن از مُشك است و مشتاقان چنین شرابی در ربودن آن به رقابت می‏پردازند: یسقون من رحیق مختوم. ختامه مسك و فی ذلك فلیتنافس المتنافسون و مزاجه من تسنیم. عیناً یشرب بها المقربون (مطففین، آیات ۲۵ و ۲۶، ۲۷ و ۲۸) تنافس به معنای تمنّی و تلاش و رقابت دو انسان برای در اختیارگرفتن یك شی‏ء نفیس است و در آیه فوق به معنای مسابقه است و بشر را ترغیب می‏كند تا به سوی آن نعمتی كه با عبارت رحیق مختوم توصیفش كرده است بشتابد. شراب‏های بهشتی از سرچشمه‏های گوناگون به‏صورت‏های مختلف جریان دارند. بعضی نهرهایی جاری هستند، بعضی از زمین فوران می‏كنند، بعضی مانند آبشار از بالا فرومی‏ریزند كه این همان شراب تسنیم است كه هیچ‏یك از نوشیدنی‏های بهشتی به پای آن نمی‏رسد.

● خوردنی‏های بهشتی

سفره عظیم خوردنی‏های الهی در بهشت بیش از گوشت تأكید بر میوه دارد كه اشاره‏ای است به برتری میوه بر گوشت و هشداری است برای انتخاب غذا در دار دنیا: و أمددناهم بفاكههٔ و لهم ممّا یشتهون (طور، آیه ۲۲). كلمه امددنا افزایشی مداوم را نشان می‏دهد و این معنا را می‏رساند كه میوه‏ها و غذاهای بهشتی آن‏چنان نیست كه با خوردن، كمبودی در آنها حاصل شود یا در فصل خاصّی وجود داشته باشد بلكه همیشگی و مستمر است: لكم فیها فاكهه كثیره منها تأكلون (زخرف، آیه ۷۳). كلمه منها اشاره دارد به این‏كه وفور نعمت به‏گونه‏ای است كه بهشتیان هرچه از خوردنی‏های بهشت مصرف كنند جزئی از آنها را می‏توانند تناول كنند.

در آیه كوتاه دیگری در سوره رحمن سخن از شاخه‏های درختان دو بهشت است و این‏كه بر هر شاخه‏ای از هر درخت، نوعی از میوه وجود دارد و این شاخه‏ها هیچ‏وقت پیر و فرسوده نشده و از طراوت و زیبایی آنها كاسته نمی‏شود: ذواتا أفنان (رحمان، آیه ۴۸). كوتاه و مبهم‏بودن آیه به شنونده تفهیم می‏كند كه هرگونه توصیفی از این نعمت‏ها محدودكردن آنهاست.

در آیه دیگری سخن از درختی سبز و خوش‏رنگ و خوش‏بو می‏رود كه میوه‏ای شیرین و خوش‏طعم شبیه موز دارد. این درخت به‏گونه‏ای است كه ساقه و شاخه‏هایش از میوه پوشیده شده است: وطلح منضود (واقعه، آیه ۲۸).

در قسمت دیگری از این كتاب عظیم از باغ‏های انبوه و انواع انگورها نام می‏برد: حدائق و اعناباً (نبأ، آیه ۳۲). ذكر این میوه به جهت فوائد بسیاری است كه در آن وجود دارد. در مجموع، آیات بر این نكته تأكید دارند كه میوه‏های بهشتی كاملاً در دسترس بهشتیان قرار دارد و چیدن آنها نیاز به هیچ رنج و زحمتی ندارد: قطوفها دانیه (حاقّه، آیه ۲۲). دیگر این‏كه این میوه‏ها محدود به فصل خاصی نبوده و در استفاده از آنها هیچ مانعی وجود ندارد: وفاكههٔ كثیره. لا مقطوعه ولاممنوعه (واقعه، آیات ۳۲و ۳۳).

قرآن كریم در ارتباط با غذاهای بهشتی تنها در سوره مباركه طور كه قبلاً ذكر شد اشاره به گوشت نموده و در آیه دیگری نیز گوشت پرندگان را مطرح می‏كند كه رستگاران بهشتی از هر نوع گوشت پرنده كه اشتها دارند برایشان آماده است: ولحم طیر ممّایشتهون (واقعه، آیه ۲۱).

● همسران بهشتی

یكی دیگر از نعمت‏های عظیم بهشت، وجود همسرانی پاك و پاكیزه است: قل أونبئكم بخیرٍ من ذلكم الّذین اتّقوا عند ربّهم جنّات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها و ازواج مطّهره و رضوان من‏الله والله بصیر بالعباد (آل عمران، آیه ۱۵). در واقع قرآن كریم در این آیه مباركه به افراد با ایمان اعلام می‏كند كه اگر از لذّات نامشروع و هوس‏های سركش و آمیخته با گناه اجتناب كنند مفهوم آن، محرومیت از لذّات نخواهد بود زیرا علاوه‏بر این‏كه می‏توانند از لذات مشروع در دار دنیا بهره ببرند از لذات جهان دیگر نیز كه در سطح بسیار عالی قرار دارد نیز بهره‏مند خواهند شد و همسرانی پاك و پاكیزه در انتظار آنهاست. آیات در توصیف این زنان از جمال ظاهری و معنوی آنها بحث و گفت‏وگو می‏كند از جمله این‏كه زیبارویان بهشتی خلقی نیكو و صورتی بسیار زیبا دارند: فیهنّ خیرات حسان (رحمان، آیه ۷۰) كه اشاره‏ای است به كمال زیبایی و جمع بین حسن سیرت و حسن صورت در آنان؛ زیرا این زنان چشمانی درشت و سیاه و شفّاف دارند و در زیبایی و لطافت همچون مروارید در صدف‏اند: حور عین، كأمثال اللوءلوء المكنون (واقعه، آیات ۲۲ و ۲۳) كه این خود علاوه بر لطافت و زیبایی نشان‏دهنده دست‏نخوردگی آنان است زیرا مروارید تا زمانی كه در صدف است تلألوء و درخشندگی خاصی دارد.

آیه دیگری عفّت وحیای این حوریان را مطرح می‏كند كه دست هیچ جنّ و انسی به آنان نرسیده و به‏دنبال این جمال معنوی جمال ظاهری آنان را این‏گونه توصیف می‏كند كه آنان در صفای رنگ و درخشندگی مانند یاقوت و مرجان‏اند كه اشاره‏ای است به زیبایی فوق‏العاده آنان: لم یطمثهنّ انس ولاجانّ، كأنهنّ الیاقوت والمرجان (رحمان، آیات ۵۶ و ۵۸). این زیبارویان به همسرانشان عشق می‏ورزند و خوش‏زبان و فصیح هستند و با همسران خود هم سنّ و سال‏اند عرباً أتراباً (واقعه، آیه ۳۷). آیه به محبّت و عشق بین آنها با همسرانشان و هم‏چنین تفاهمی كه با هم دارند اشاره دارد.

آیه دیگری مطرح می‏كند كه این سیاه‏چشمان زیبارو نگاه خود را از دیگران بریده و با ناز و كرشمه‏ای خاصّ فقط چشم به همسران خود دوخته‏اند: وعندهم قاصرات الطّرف عین (صافات، آیه ۴۸). درمجموع این‏كه این آیات، تصویری از زنان در بهشت ارائه می‏دهد كه قابل‏تصوّر نیست.

و حقیقت مطلب این‏كه توصیف نعمت‏های گران‏قدر و بی‏نظیر بهشتی با هیچ زبان و قلمی ممكن نیست و هیچ‏كس نمی‏داند كه به پاداش نیكو كاری‏هایش چه نعمت‏ها و لذت‏های بی‏نهایتی در انتظار او خواهد بود.

‌ایان‌ باربور

‌ترجمه‌ی: پیروز فطورچی‌