آثار شوم دشنام گویی در خانواده

یکی از شاگردان رجبعلی خیاط می گوید روزی با جناب شیخ و چند نفر درکوچه امامزاده یحیی در حال عبور بودیم که یک دوچرخه سوار بایک عابر پیاده برخورد کرد عابر به دوچرخه سوار اهانت کرد و گفت خر جناب شیخ گفت بلافاصله باطن خود او خر شد

یکی از شاگردان رجبعلی خیاط می‌گوید: روزی با جناب شیخ و چند نفر درکوچه امامزاده یحیی در حال عبور بودیم که یک دوچرخه سوار بایک عابر پیاده برخورد کرد. عابر به دوچرخه سوار اهانت کرد و گفت: خر. جناب شیخ گفت: بلافاصله باطن خود او ‌خر شد.‏

‏ یکی از نابهنجاری‌های اجتماعی که در جامعه بسیار رواج یافته و به صورت پدیده‌ای در همه جا حتی در میان کودکان و نوجوانان و حتی بزرگ خانواده بروز پیدا کرده است، مسأله دشنام و ناسزا با الفاظ رکیک و زشت است که باعث دشمنی و متلاشی شدن بنیان خانواده می‌شود. در این نوشتار آثار سوء دشنام گویی در خانواده ازدیدگاه قرآن و روایات تحلیل و تبیین شده است.‏

● ناسزاگویی در قرآن

«وَ قُلْ لِعِبادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبِیناً»(اسرا، ۵۳)

به بندگانم بگو سخنی بگویند که بهترین باشد چرا که شیطان (بوسیله سخنان ناموزون) میان آنها فتنه و فساد می‏کند، همیشه شیطان برای انسان دشمنی آشکار است.‏

سخن گفتن و ادب در کلام را رعایت کردن و از وسوسه‏های شیطان احتراز جستن است، و اینکه بدانند که امور همه به مشیت خدا است، نه به دست رسول خدا (ص)، تا او قلم تکلیف را از گروندگان خود برداشته و ایشان را اهلیت سعادت بدهد به طوری که هر چه خواستند بگویند، و دیگران را از هر چیزی محروم کنند، و در باره دیگران هر چه دلشان خواست بگویند، در درگاه خدا حسن سریره و خوش رفتاری و کمال ادب ملاک برتری انسانها است، حتی اگر در میان انبیاء هم خداوند بعضی را بر بعضی برتری داده باز بیهوده نبوده، بلکه به خاطر همین حسن رفتار و سیرت و ادب بیشتر بوده است.‏

قبل از هجرت رسول خدا بعضی از مسلمانها با مشرکین مواجه می‏شدند و در گفتگوی با آنان سخنان درشت گفته و چه بسا می‏گفته‏اند شما اهل آتش و ما مؤمنین به برکت رسول خدا(ص) اهل بهشتیم، و همین باعث می‏شده که مشرکین علیه مسلمانان، تهییج شده عداوتها و فاصله‏ها بیشتر شود، و در روشن کردن آتش فتنه و آزار مؤمنین و رسول خدا(ص) و عناد با حق بهانه‏های تازه‏ای به دستشان بیاید.‏

لذا خدای تعالی به رسول گرامی خود دستور می‏فرماید که ایشان مردم را امر به خوش زبانی کنند و اتفاقا مقام مناسب چنین سفارشی هم بود، چون در همین آیات قبل بود که دیدیم مشرکین نسبت به آن جناب بی ادبی نموده و او را مردی جادو شده خواندند، و نیز نسبت به قرآن و معارفی که در باره مبدأ و معاد در آن است استهزاء کردند.‏

خداوند درجای دیگر قرآن می‌فرماید: «وَ لا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلی‏ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ» (انعام، ۱۰۸)

و به (معبود) کسانی که غیر خدا را می‏خوانند ناسزا نگویید که آنان نیز از روی جهل و دشمنی به خداوند ناسزا می‏گویند. ما این گونه عمل هر امّتی را برایشان جلوه دادیم. سپس بازگشت آنان به‏سوی پروردگارشان است، پس خداوند آنان را به آنچه می‏کردند خبر می‏دهد.‏

امام علی(ع) به جمعی از یارانش که پیروان معاویه را در ایام جنگ صفین دشنام می‌دادند می‌فرماید: من خوش ندارم که شما فحاش باشید، اگر شما به جای دشنام، اعمال آنها را برشمرید و حالات آنها را متذکر شوید (و روی اعمالشان تجزیه و تحلیل نمائید) به حق و راستی نزدیکتر است و برای اتمام حجت بهتر.(تفسیر نمونه،ج۵،ص۳۹۶)

حساب لعن و نفرین و برائت، از حساب دشنام و ناسزا جداست. لعن و برائت که در آیات دیگر قرآن از سوی خداوند اعلام شده، در واقع بیانگر اظهار موضعِ ما در برابر ستمگران و مشرکان است که بیزاری خود را از راه آنان اعلام می‏کنیم. باید احساسات خود را نسبت به مخالفان کنترل کنیم و از هر گونه بد دهنی و ناسزا بپرهیزیم. به بازتاب برخوردهای خود توجّه کنیم. «لا تَسُبُّوا»... «فَیَسُبُّوا اللَّهَ» با فحش و ناسزا، نمی‏توان مردم را از مسیر غلط باز داشت. ناسزاگویی، عامل بروز دشمنی و کینه و ناسزا شنیدن است. دشنام، یا نشانه نداشتن منطق است، یا نداشتن ادب و یا صبر. (مسلمان با پرهیز از ناسزا، باید نشان دهد که صبر و منطق و ادب دارد.) استفاده از حربه‏ی دشنام و ناسزا، در نهی از منکر و تبلیغات و مناظرات ممنوع است. کاری که سبب کشیده‏شدن دیگران به گناه و حرام می‏شود، حرام است. (تفسیر نور، ج‏۳، ص۳۲۹).

‏● ریشه دشنام و ناسزا

چنان که گفته شد ریشه ناسزاگویی را می‌بایست در عواطف و احساسات جست از این رو می‌توان اصلی‌ترین عامل را در دشنام گویی، خشم و غضب دانست؛ زیرا وقتی انسان از فردی ناراحت و خشمگین می‌شود و قصد آزار او را داشته باشد به او ناسزا و دشنام می‌دهد. دومین عامل و خاستگاه ناسزاگویی و دشنام و بددهانی، مسأله عادت است. هنگامی که انسان با فساق و فجار، اراذل و اوباش، افراد پست و فرومایه، مجالست و هم نشینی کند و با آنها رفیق و مأنوس گردد به تدریج روحیات، خلقیات و عبارات آن‌ها در او اثر می‌گذارد و از آن جا که سخنان عادی آن‌ها توأم با هرزه گویی و فحاشی به یکدیگر است به او هم سرایت می‌کند و ابتدا گهگاهی آن الفاظ رکیک را بر زبان جاری می‌سازد و به زشتی آن کلمات توجه دارد ولی بعد از مدتی قبح آن الفاظ از نظرش زائل شده و فحش دادن و فحش شنیدن برایش بصورت امری عادی در می‌آید و بجایی می‌رسد که در شرایط معمولی بطور ناخودآگاه این الفاظ زشت بر زبانش جاری می‌شود و کمتر سخنی می‌گوید که چاشنی آن فحش و ناسزا نباشد.‏

‏● درمان دشنام گویی

چه خوب است افراد خانواده، از مرد خانواده فرمان برند و با دل و جان از او متابعت کنند، نه از روی اکراه و اجبار. چه اساس نسل و مسؤولیت انسان بر اختیار استوار است و اگر زن وظیفه شناس نباشد، و تنها بر اثر اجبار شوهر به کارهای منزل رسیدگی کند نمی‌توان به گرمی روابط خانواده امیدوار بود.

انجام مسئولیت زن در خانه و مرد درخارج از منزل ـ و نیز فرماندهی و فرمانبری در سپاه ـ باید بر اساس دل باشد، یعنی زن با اشتیاق و میل قلبی کارهای خانه را انجام دهد، وهمسر را فرمان برد. وضع فرمانده و فرمانبردار، زن و شوهر، پدر و پسر، رئیس و مرئوس باید به گونه‌ای محبت‌آمیز باشد که هر کدام با اشتیاق و اختیار انجام وظیفه کنند. تنها در این صورت است که در محیط کار، محیط خانه و در سراسر مملکت موفقیت و پیروزی، صفا و صمیمیت حاکم می‌شود. اگر چه مرد فرمانده و رئیس خانه است، ولی باید بداند که هنگامی در فرماندهی و ریاستش موفق خواهد شد که بر قلوب افراد خانواده اش حکومت کند، یعنی دل آنها را به تسخیر خود درآورد.‏

در روایات و اصول اسلامی راهکارهایی برای درمان این بیماری بیان شده است که عبارتند از:

۱) انسان از مقدمات پیدایش غضب اجتناب کند تا نسبت به مؤمنان به خشم نیاید.‏

‏۲) غضب خود را فرو نشاند و بر اعصاب خود مسلط شود. حتی با نوشیدن جرعه‌ای آب.‏

‏۳) از معاشرت با اهل فسق و فساد پرهیز نماید تا بتواند زبان خود را از فحش باز دارد.‏

‏۴) زنی می‌گفت: هنگامی که با همسرش اختلافی پیدا می‌کرد که احیاناً به سردی موقت کانون گرم خانواده می‌انجامید، کودکان خود را به خانه مادرش می‌برد تا شاهد اختلاف و سردی روابط پدر و مادر خود نباشند و از آن اثر سوء نپذیرند. این کار، انصافاً عمل خوبی است. چون حتی یک ساعت سردی محیط خانواده در تکوین شخصیت فرزندان اثر نامطلوب دارد.‏

● پیامد ناسزاگویی در خانواده

۱.‏ عذاب قبر: گاهی باید توجه داشت که اگر زن مقصر باشد، تقصیر او مجوزی برای ناسزاگویی شما نیست. اگر حقی از شما ضایع شده باشد حق ندارید به همسرتان یا هر کس دیگری فحش دهید، که در آن صورت شما هم دچار عذاب قبر خواهید شد و روز قیامت با صورت نامناسب فحشهایی که داده‌اید محشور می‌شوید.‏

‏ در خبر است که حضرت عیسی (علیه‌السلام) جوانِ مرده‌ای را به اذن پروردگار پس از چند لحظه‌ای که از دفنش می‌گذشت زنده کرد هنگامی که آن جوانِ مرده زنده شد کاملاً پیر و افسرده می‌نمود و سیاه و پژمرده و غم آلود بود. در آن حال از او سؤال کردند: چند وقت است که مرده‌ای؟ گفت: بیش از ده هزار سال (در حالی که چند دقیقه‌ای بیش از مرگش نگذشته بود).‏

از او پرسیدند: از عالم برزخ چه خبر داری؟ گفت: تا روی قبر را پوشاندند، مأمورین الهی برای سؤال و جواب آمدند و وقتی از پاسخ فروماندم تازیانه‌ای به من زدند که قبرم را از آتش پر کرد، و چندین هزار سال است که در آتش این تازیانه می‌گدازم.‏

‏۲. تأثیرپذیری فرزندان از رفتار و کردار و گفتار والدین بر این اساس نباید پدر و مادر بدزبانی کنند. تمام حوادثی که در برابر روی فرزندان در محیط خانه اتفاق می‌افتد، در مغز آنها ضبط و در رفتارشان منعکس می‌شود.‏

‏۳.‏ فحش دادن و هرزه‌ گویی باعث می‌شود که خوبان و نیکان از فحش دهنده تنفر پیدا کنند و در نتیجه از او دوری گزینند و در عوض بدان و پستان دور او را بگیرند و غرق در فساد و تباهی شوند. امیر مومنان در این رابطه می‌فرماید: ازهر کلام زشت و سخن ناروا پرهیز کن زیرا با گفتن آن افراد پست به تو روی می‌آورند و کریمان از تو می‌گریزند. (غررالحکم، ص۵، ح۹۱)

۴.‏ دشنام دادن باعث کینه توزی و دشمنی می‌شود. شخصی از قبیله بنی تمیم به خدمت پیامبر رسید و عرض کرد مرا موعظه کنید. در بین مواعظ حضرت این جمله بود: به مردم فحش مده که باعث دشمنی آن‌ها می‌شود. (وسائل، ج۸ ص۶۱۰)

۵.‏ یکی از بدترین موارد دشنام بعد از اولیاء الهی، دشنام به پدر و مادر است که به دو صورت می‌باشد:

الف) فرزند مستقیماً به پدر و مادرش دشنام دهد و به آنان ناسزا گوید که در قرآن از آن نهی شده است. (اسراء ۲۳.)

ب) فرزند به پدر و مادر دیگری فحش دهد او هم متقابلا به پدر و مادر او فحاشی کند.‏

گاهی مرد به والدین همسرش ناسزا میگوید تا قدرت خود را با بد دهانی و فحش او را تحقیر نماید تا دیگر زن جرأت نداشته باشد و زن نیز برای اینکه نشان دهد مقابل او کم نیاورده متقابلا به والدین او ناسزاگویی را آغاز می‌نماید غافل از این که با این عمل هردو از رحمت الهی دور می‌شوند.‏

پیامبر(ص) فرمود:«کسی که به پدر و مادرش دشنام بدهد ملعون و دور از رحمت الهی است از حضرت سؤال شد، چگونه انسان به پدر و مادرش دشنام می‌دهد؟ فرمود: شخص به پدر دیگری فحش می‌دهد او هم پدر او را دشنام می‌گوید(محجه البیضاء، ج۵، ص۲۱۸) و در جای دیگر از حضرت سؤال می‌شود آیا کسی پدر و مادر خود را دشنام می‌دهد؟ فرمود: «آری انسان پدر و مادر دیگران را دشنام می‌دهد و دیگری هم در مقام پاسخگویی به پدر و مادر او دشنام می‌دهد.» (همان ج۳، ص۳۷۷)

۶.‏ دوزخ: فحش دادن فرد را به دوزخ می‌کشاند امام صادق(ع) فرمود: «فحش دادن ظلم است و ظـــالم در آتش دوزخ قــــــراردارد.»( کافی، ج۲، ص۳۲۵)

۷.‏ حرام شدن بهشت: پیامبر(ص) فرمود: «خداوند بهشت را حرام کرده بر هر دشنام دهنده بی آبروی بی‌حیایی که از آنچه می‌گوید و از آنچه به او گفته می‌شود باکی ندارد و متأثر و ناراحت نمی‌شود.»(کافی، ج۲، ص۳۲۳)

بنابراین والدین با آگاهی از پیامدهای ناسزاگویی و آشنا نمودن فرزندان خویش از آن به طور غیر مستقیم سبب دوری آنها از این عمل ناپسند گشته و فرزندان نیز با الگوبرداری از رفتار والدین خویش در عمل از اثرات شوم بد دهانی رهایی یافته و بنیان محبت و عاطفی آنها استوار گشته و نه تنها در جامعه خود، فردی متعادل در نزد اذهان شناخته شده بلکه موجبات ترقی و سعادت در دنیا وآخرت خود و افراد جامعه را فراهم خواهند نمود.‏

مرضیه رجب تهرانی