جدال آمریكا و اروپا برای تسخیر مریخ

در میان تمامی صنایع موجود, كشورهای ابرقدرت صنعتی سرمایه گذاری های خاصی در صنعت هوافضا دارند

در میان تمامی صنایع موجود، كشورهای ابرقدرت صنعتی سرمایه گذاری های خاصی در صنعت هوافضا دارند. آنها به دنبال تسخیر فضا هستند و با صرف بودجه های هنگفت، خود را به كرات منظومه شمسی نزدیك تر می كنند. یكی از محبوب ترین كرات منظومه ما نزد دانشمندان سیاره مریخ است. تا به امروز هیچ فضانوردی به مریخ سفر نكرده است، اما چندین كاوشگر برای تحقیق و تفحص به مریخ فرستاده شده اند. دلایل بسیاری درباره محبوبیت مریخ وجود دارد كه برخی از آنها خرافات است، ولی مسائلی مانند نشانه های به دست آمده مبنی بر این كه مریخ تنها سیاره در منظومه شمسی است كه شرایط زندگی در آن همانند زمین است و یا احتمالاتی در مورد همانندی سطح مریخ و زمین، همه و همه باعث شده پول های زیادی خرج شود تا دانشمندان چند متری در سطح مریخ به كاوش بپردازند.

جالب است بدانید كه یك تیم كوچك از فضانوردان به همراه تجهیزات و آب و غذا در حدود ۱۰۰ هزار پوند وزن خواهند داشت (هر نفر تقریباً ۴۰۸ كیلوگرم آذوقه)، این در حالی است كه ارسال هر پوند به فضا هزینه ای معادل یك میلیون دلار در بر دارد.

با این وجود اروپا و آمریكا رقابت سنگینی بر سر تسخیر مریخ دارند و در همین ارتباط اروپا، كاوشگر حفار خود با نام اگزومارس را در سال ۲۰۱۱ میلادی به مریخ پرتاب خواهد كرد.

كشف آثار وجود آب در گذشته مریخ كه توسط دو مریخ نورد ناسا انجام شد، در صدر فهرست ده اكتشاف علمی برتر سال ۲۰۰۴ میلادی قرار گرفت. این فهرست هر سال توسط مجله ساینس تهیه می شود كه ده اكتشاف برتر سال را معرفی می كند و همواره باعث اختلاف نظر میان كارشناسان و دانشمندان شده است.

دو مریخ نورد آمریكایی به نام های اسپیریت و آپورچونیتی در سال ۲۰۰۴ به گشت و تفحص در سطح مریخ پرداختند. هدف آنها پیدا كردن علائم حیات بود و توانستند شواهد قانع كننده ای از وجود پایدار آب شور و اسیدی بر سطح سیاره سرخ بیابند.

در دو دهه اخیر دستیابی آسان به مریخ و جست وجو در آن از اهم امور ناسا بوده و بودجه های بسیار هنگفتی صرف این امر شده است. از طرف دیگر رقیب همیشگی ناسا یعنی آسا (آژانس فضایی اروپا) نیز آرام ننشست و چند روز پیش (هشتم دسامبر سال ۲۰۰۵) بودجه كاوشگر مریخ را تصویب كرد.

كاوشگر اروپایی مریخ اگزومارس (Exo Mars) نام دارد كه برای یافتن نشانه ها و آثار حیات در گذشته و امروز سیاره سرخ، به كاوش در سطح آن و از همه مهم تر حفر آن خواهد پرداخت. اگزومارس بخشی از برنامه جامع آرورا (Aurora) است كه شامل اعزام فضاپیما و در نهایت فضانوردان به ماه و مریخ خواهد بود. بر اساس خبری از خبرگزاری بی بی سی، دولت بریتانیا قرار است ۱۰۸ میلیون یورو در این پروژه سرمایه گذاری كند كه سهمی عمده را در ساخت این كاوشگر روبوتیك ایفا خواهد كرد. برنامه آرورا در كوتاه مدت بر مأموریتهای روبوتیك مریخ تمركز می كند. آسا امیدوار است اگزومارس را برای سال ۲۰۱۱ و در پی آن مأموریت بین المللی برای نمونه برداری از مریخ و بازگرداندن آن به زمین آماده كند.

این رقابت سنگین میان ناسای آمریكایی و آسای اروپایی در سالهای بعد سخت تر هم خواهد شد، زیرا هر دو آژانس فضایی برنامه های متمركزی برای دسترسی به ماه دارند. البته ناسا مانند پروژه های قبلی از آسا جلوتر است. اختصاص بودجه های سنگین آژانس فضایی اروپا برای تحقیقات فضایی، احتمالاً نوید بهره برداری آینده كشورهای اروپایی از فضا را دارد، زیرا برای فرستادن یك كاوشگر به مریخ با این كه هدف برنامه دسترسی به مریخ است، ولی این پروژه ها باعث تقویت جنبه های مختلف علمی و صنعتی می شود.

وزرای علوم كشورهای عضو آژانس اتمی اروپا در نشست این هفته خود بودجه ۷۵۰ میلیون یورویی را برای سالهای ۲۰۱۱-۲۰۰۶ پروژه آرورا را تصویب كردند. بخش اعظم بودجه، صرف توسعه اگزومارس خواهد شد و باقی آن به تحقیقات مقدماتی در زمینه مأموریتهای آینده مریخ و سایر كرات منظومه شمسی اختصاص می یابد. سهم بریتانیا در برنامه اگزومارس ۱۰۱ میلیون یورو است و ۷ میلیون یورو نیز به فعالیتهای پژوهشی اختصاص خواهد یافت.

پروژه قبلی كاوش مریخ بریتانیا به نام بیگل -۲ با هدف جست وجو برای یافتن آثار حیات در سیاره سرخ طراحی شده بود، اما در روز كریسمس سال ۲۰۰۳پس از ورود به جو مریخ ناپدید شد.

دیوید پاكر، مدیر برنامه علوم فضایی در مركز فضایی ملی بریتانیا گفت: اگزومارس بر میراث بیگل- ۲ بنا خواهد شد.

وی می افزاید: اگزومارس تنها به كاوش در سطح اكتفا نخواهد كرد، زیرا مجهز به یك متد حفاری و سایر تجهیزات است كه برای نخستین بار می تواند زیر سطح را معاینه كند و همین توانایی است كه این مأموریت را از سایر مأموریتهای مریخ نوردی متمایز می كند. همان طور كه شاهد این رقابت هستید، اروپائیها به دنبال به دست آوردن بهترین اكتشافات فضایی هستند و برای جبران سالهای عقب افتاده در مأموریتهای فضایی شان در تلاش برای پیدا كردن نكات منحصر به فرد و متمایز از ناسا هزینه های هنگفتی را می پردازند.

با تمام این اوصاف، نباید بر قدرت آسا در هوافضا شك كرد ولی هنوز ناسا یك سر و گردن بالاتر از آن به فضانوردی می پردازد به جز حفر سطح مریخ.

ارسال كاوشگرها به مریخ با مشكلات بسیاری روبه رو بوده و زمان زیادی طول كشید تا كاوشگرها توانایی آن را پیدا كنند كه وقتی به مریخ می رسند، اطلاعات جمع آوری كنند.

از حدود سالهای ۱۹۶۰ كه حتی هیچ اطلاعاتی از وضعیت خود كاوشگر ارسال شده مخابره نمی شد، تحقیقات ادامه پیدا كرد تا این كه در سال۱۹۷۰ وضعیت تا اندازه قابل توجهی بهبود پیدا كرد. در آن زمان سه مسأله اساسی در مورد روباتهای بین سیاره ای حل شده بود. آنها می توانستند نیروی مورد نیازشان را تولید كنند. اطلاعات بسیاری از طریق حسگرهایشان جمع آوری می كردند و سوم، توانایی مخابره اطلاعات را به زمین داشتند.

ناسا در سال۱۹۷۰ زوج روبات خود موسوم به ویكی جی را به مریخ فرستاد. آنها نمی توانستند حركت كنند و فقط در محل فرودشان به كاوش می پرداختند.

دانشمندان ناسا مشكل حركت در مریخ را با طراحی، ساخت و ارسال كاوشگر بسیار معروف رهیاب (Pathfinder) در سال ۱۹۹۷ حل كردند. كاوشگر كوچكی كه تنها ۱۱ كیلوگرم وزن داشت و می توانست پنج متر از محل فرود دور شود. این مسیر كوتاه دانشمندان را راضی كرد، برای همین دست به كار شدند و پس از ۶ سال تلاش، زوج روبات كاوشگر معروف به MER را طراحی كردند.این زوج به نام های اسپیریت و آپوچونیتی حاصل تلاش و ابتكار مهندسان و دانشمندان ناسا بود كه پرتاب موفقیت آمیزشان از زمین در جولای ۲۰۰۳ میلادی و ورود تحسین برانگیزشان به مریخ در ژانویه ۲۰۰۴ دنیای فضانوردی و علوم نجوم را با تحولی عظیم روبه رو ساخت.

این دو كاوشگر از نظر ابعاد و وزن با نمونه های قبلی تفاوتهای بسیاری داشتند. به عنوان مثال اسپیریت با تمامی تجهیزات از قبیل موتورها، مولدهای تولید نیرو و ابزارهای كاوشگری، تقریباً بزرگ است. اما همه اجزای آن به طور زیبایی در حدود یك ماشین چمن زن متوسط گردهم جمع شده اند. ارتفاع آن ۵/۱ متر، عرض ۳/۲ متر و ۰۶/۱ متر طول دارد. از همه مهم تر وزن ۱۷۶ كیلوگرمی آن بود. بیشترین سرعت آن ۳۰ متر در ساعت است و در طول روز حداكثر ۱۰۰ متر حركت می كند. دوربین ها بر روی دكل هستند و می توانند از ارتفاع ۵/۱ متری و با چرخش ۳۶۰ درجه افقی و ۹۰ درجه عمودی عكس هایی با وضوح ۱۰۲۴*۱۰۲۴ بگیرند.

قیمت هر دو كاوشگر در كل ۸۲۰ میلیون دلار و برای حمل و نقل و فرستادن آنها به مریخ ۷۵ میلیون دلار خرج شده است. نكته ای كه در مورد بدنه آنها وجود دارد قرار گرفتن آن در پوسته عایق است زیرا در شب باید متحمل سرمای ۱۰۰- درجه سانتیگراد باشند.

آژانس بین المللی فضایی اروپا در پروژه اگزومارس قصد تعبیه یك مته برای حفاری سطح مریخ را دارد و در این صورت اگزومارس اولین حفركننده سیاره سرخ خواهد بود. البته اگر ناسا تا قبل از پرتاب اگزومارس اروپاییان، فضانوردی را به مریخ اعزام نكند!

عمید نمازی خواه