راه سوم ژاپنی برای مقابله با هالیوود

صنعت سینمای ژاپن هم مثل بقیه کشورهای جهان سخت در تلاش است تا با تولید محصولات مردم پسند به حیات خود ادامه دهد و در جدول گیشه نمایش با موفقیت های خوب مالی همراه باشد

صنعت سینمای ژاپن هم مثل بقیه کشورهای جهان سخت در تلاش است تا با تولید محصولات مردم‌پسند به حیات خود ادامه دهد و در جدول گیشه نمایش با موفقیت‌های خوب مالی همراه باشد.

در شرایطی که فیلمسازان غیرمتعارف این کشور آسیایی سرگرم ساخت فیلم‌های هنری و روشنفکرانه خود هستند، فیلمسازان سینمای مردم‌پسند تلاش دارند تا با محصولات هالیوودی رقابت کنند و عموم تماشاگران را به سمت خود بکشانند. برای صنعت سینمای ژاپن، موفقیت همان چیزی است که بقیه هنرمندان بین‌المللی هم درباره‌اش صحبت می‌کنند. فقط شاید راه‌های رسیدن به آن کمی متفاوت باشد. برخی از رسانه‌های گروهی ژاپن این روزها از راه سومی برای سینمای کشور حرف می‌زنند. اما این راه‌سوم چیست؟

تهیه‌کنندگان و فیلمسازان ژاپنی به صورت سنتی از سال‌ها قبل برای اینکه نامی برای خود دست و پا کنند و در صنعت سینمای این کشور صاحب مقام و موقعیتی بشوند، همیشه از ۲ راه و ۲ شیوه استفاده کرده‌اند؛ راه اول این است که فیلم‌هایی مردم‌پسند تهیه‌کنند که در جدول گیشه نمایش موفقیت مالی خوب و بالایی به دست بیاورند. در این رابطه، می‌توان کمپانی قدیمی توهو را مثال زد که معمولا تمام فیلم‌هایی که تولید می‌کنند، جزو کارهای پرفروش جدول گیشه نمایش است. راه دوم این است که فیلم‌های هنری و غیرمتعارف تولید کنند که معمولا در جشنواره‌های بین‌المللی نمایش موفقیت‌آمیزی دارند و موفق به دریافت جوایز از آنها می‌شوند. این فیلم‌ها شاید در نمایش عمومی خود موفقیت مالی چندانی به دست نیاورند، ولی همیشه جزو آثار پر سروصدا و مطرح سینمای کشور هستند.

در این رابطه، می‌توان از هنرمند مؤلفی مثل آکیرا کوروساوا اسم برد که سینمای ژاپن را در سطح بین‌المللی مطرح کرد. البته استقبال تماشاگران داخلی هم از فیلم‌های او خوب بوده و این فیلم‌ها در نمایش عمومی خود، معمولا فروش‌های خوبی داشته‌اند. در سال‌های اخیر، تعدادی فیلمساز مؤلف و غیرمتعارف در سینمای ژاپن به کار فیلمسازی پرداخته‌اندکه موفقیت‌های خوبی هم کسب کرده‌اند. اما هیچ یک از آنها هنوز نتوانسته‌اند موفقیت عظیم کوروساوا را تکرار کنند؛ برای مثال از تاکاشی میکه می‌توان اسم برد. او با وجود حضور در جشنواره‌هایی مثل کن و ونیز، هنوز برای بسیاری از تماشاگران خارجی ناشناخته است.

در طول چند دهه گذشته، تعداد زیادی از جشنواره‌های در حال رشد اروپایی و آمریکای‌شمالی توجه زیادی به فیلم‌های ژاپنی نشان داده‌اند. حتی هفته‌های فیلم ژاپن هم در کشورهای مختلف برپا شده است. بسیاری از این فیلم‌ها متعلق به فیلمسازانی است که شاید هیچ وقت فیلم‌هایشان در صدر جدول فروش گیشه نمایش قرار نگرفته‌اند. در عین حال، این فیلم‌ها شاید در داخل و خارج از ژاپن هم موفق به دریافت جایزه‌ای نشده باشند اما همین فیلم‌ها هم دوستداران و هواداران خود را دارند و گروه مهمی از تماشاگران می‌توانند با آنها ارتباط برقرار کنند. حتی برخی اوقات این فیلم‌ها بینندگان خود را شوکه می‌کنند و حرف‌های تازه‌ای برای مطرح‌کردن دارند.

این همان راه سومی است که منتقدان سینمایی و رسانه‌های گروهی درباره‌اش بحث می‌کنند؛ فیلم‌هایی که موفقیت مالی و انتقادی کلان داخلی و خارجی را به همراه ندارند، ولی می‌توانند به عنوان یک جریان مهم خود را مطرح کنند. استودیوی فیلمسازی نیکاتسو به کمک یوشینوری چیبا تهیه‌کننده اصلی خود، یک شرکت جدید فیلمسازی به نام سوشی تیفون را به راه انداخته است. هدف اصلی این شرکت تازه‌تأسیس، جذب انبوه تماشاگران در کل قاره آسیا و نه فقط ژاپن است. این شرکت به دنبال کشف نیروهای مستعد خود توسط جشنواره‌های مختلف جهانی یا توزیع‌کنندگان ویدئویی و فیلم‌های دی‌وی‌دی نیست.

یوشینوری چیبا و تیم همکارش فیلم‌های تولیدی خود را با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته امروزی همچون فیس‌بوک و توییتر، در سطح وسیعی معرفی می‌کنند. منتقدان سینمایی از شیوه تبلیغات آنها به عنوان یک شیوه پرخاشگرانه و تندخو یاد می‌کنند. به گفته آنها، چیبا با این نوع تبلیغات پیشرفته تماشاگران و دوستداران سینما را بمباران می‌کند. اولین محصول سینمایی چیبا «بیگانه‌های فضایی علیه نینجا» نام دارد که یک اکشن ماجراجویانه به کارگردانی سیجی چیباست. این فیلم و بقیه محصولات شرکت سوشی‌تیفون از تمام امکانات موجود در جهان سینما بهره می‌گیرند تا فیلم‌های خود را تبلیغ و معرفی کنند. به همین دلیل است که آنها چشم به بهره‌برداری از امکانات مختلفی همچون جشنواره آسیایی فیلم نیویورک و حتی کامیک - کان سن‌دیه‌گو دوخته‌اند.

با تکیه بر چنین امکاناتی است که شرکت سوشی تیفون امیدوار است محصولاتش در جدول گیشه نمایش سینماهای ژاپن با موفقیت خوب مالی روبه‌رو شود. تحلیل‌گران اقتصادی سینما هم براین باورند که اینگونه فعالیت‌های پر دامنه و پرسروصدا می‌تواند نتایج مورد نظر این شرکت را به همراه بیاورد. یوشینوری چیبا در این رابطه می‌گوید: «شرکت سوشی تیفون فقط حکم یک برنامه کاری را دارد. با بهره‌گیری از این برنامه ما می‌توانیم به فیلمسازان جوان کشور کمک کنیم تا فیلم‌هایی را کارگردانی کنند که دوست دارند بسازند و این فیلم‌ها می‌تواند کارهایی باشد که برای تماشاگران سینما جالب به نظر برسد.» چیبا براین باور است که فیلمسازان جوان سینمای ژاپن به چنین مکانی برای کار کردن احتیاج دارند.

علت امر هم این است که فضای هنری در داخل ژاپن برای فیلمسازان مستقل و هنری تنگ و محدود است و آنها به سختی می‌توانند برای ساخت فیلم‌های خود، سرمایه‌گذار خوب و مناسب پیدا کنند. چیبا در ادامه می‌افزاید: «فیلم‌هایی که توسط استودیوها و کمپانی‌های بزرگ ساخته شده و می‌شوند، این روزها حکم کارهایی استاندارد را پیدا کرده‌اند و از فرمول و حال‌وهوای خاصی پیروی می‌کنند. به همین دلیل، در حال حاضر ساخت و تولید فیلم‌هایی که دیدگاه مستقل و شخصی هنرمندان را نمایش دهد یا به سراغ مضامین چالش‌برانگیز اجتماعی برود، خیلی سخت و دشوار شده است.»

یوکو شیوماکی، مدیر شرکت فیلمسازی پیکچرز دپت هم وضعیت را از این تاریک‌تر می‌بیند و امکانات تولید محصولات مستقل را بسیار سخت‌تر ارزیابی می‌کند. به گفته این خانم تهیه‌کننده: «به صورت طبیعی، اکثر پروژه‌های مستقل سینمایی کارهایی هستند که پولی از آنها به دست نمی‌آید و احتمال موفقیت مالی آنها در جدول گیشه نمایش بسیار کم است. به همین خاطر، تولید این نوع فیلم‌ها یک ریسک خطرناک است و هر تهیه‌کننده‌ای حاضر نمی‌شود چنین ریسکی را انجام دهد. هیچ‌کس نمی‌داند از کجا می‌تواند هزینه‌های این نوع فیلم‌ها را تامین کند. در عین حال، این‌ فیلم‌ها نه از فروش گیشه و نه از فروش نسخه‌های دی‌وی‌دی خود، نمی‌توانند سرمایه‌هایی را که روی آنها خرج شده است، دوباره برگردانند.»

یکی از فیلمسازانی که شیوماکی با او کار کرده سیون سونو، فیلمساز مستقل و کهنه‌کار سینمای ژاپن است که فیلم‌هایش نمایش‌های موفقیت‌آمیزی در اکثر جشنواره‌های معتبر بین‌المللی داشته‌اند. منتقدان سینمایی هم کمدی اکشن‌های سیاه این فیلمساز را ستوده‌اند و معتقدند وی فیلمسازی یگانه است که هنوز به طور کامل به تماشاگران بین‌المللی معرفی نشده است. سال قبل «انفجار عشق» او سروصدای زیادی در بین جشنواره‌های بین‌المللی و منتقدان سینمایی به پا کرد. این فیلم ۴ساعته حتی مورد استقبال کلیسای کاتولیک هم قرار گرفت و توانست توجه عموم تماشاگران را به خود جلب کند.

به گفته شیوماکی: «سونو نه فقط فیلم‌هایش را با هزینه‌های اندک می‌سازد، بلکه هدف اصلی خود را سرگرم‌کردن عموم تماشاگران اعلام کرده است. این همان چیزی است که برخی از فیلم‌های سینماگران مؤلف ژاپن فاقد آن هستند و به شدت از این کمبود رنج می‌برند.» به همین دلیل است که این خانم تهیه‌کننده از سونو به عنوان فیلمسازی یگانه و بی‌همتا یاد می‌کند که با وجود پایین‌بودن هزینه‌های تولید فیلم‌هایش، همه آنها از کیفیت بالایی برخوردارند. با این حال، تهیه‌کننده تازه‌ترین فیلم سونو، خانم شیوماکی نیست. «کلوفیش» فیلم جدید این سینماگر مؤلف را که درباره یک قاتل زنجیره‌ای است، شرکت تازه تاسیس سوشی تیفون تهیه کرده است!

بحث مربوط به مسائل اکران و نمایش عمومی فیلم‌های سینمایی در ژاپن در شرایطی بحث روز اهل فن و تحلیل‌گران سینمایی است که کمپانی قدیمی و کلاسیک توهو همچنان دست بالا را در جدول گیشه نمایش سینماهای این کشور دارد و موفقیت خوب محصولات داخلی در جدول نمایش، حکایت از شکوفایی صنعت سینمای ملی در سطح داخلی این کشور می‌کند. رسانه‌های گروهی خبر از آن می‌دهند که از ۱۰فیلم پرفروش داخلی سال۲۰۰۹ سینماهای ژاپن، ۸تای آنها محصولات کمپانی توهو بوده‌اند. نکته جالب این است که تمام این فیلم‌ها هم توسط همین کمپانی تولید شده بود و اینطور نبود که توهو فقط توزیع‌کننده آنها در سطح کشور باشد.

خبرهای رسیده از جدول گیشه نمایش سینماهای ژاپن حکایت از این می‌کند که امسال هم وضعیت به همین منوال است و تغییر ایجاد نشده است. موفقیت کمپانی توهو، خبر عجیب و غریبی برای اهالی سینما یا مردم عادی نیست. تابستان امسال انیمیشن «قرض‌گیرنده‌ها» و «آوار حاشیه خلیج۳» تبدیل به موفق‌ترین محصولات فصل سینما شدند. هر دو فیلم توسط کمپانی توهو توزیع شده‌اند. فیلم اول یک انیمیشن دوبعدی براساس قصه کلاسیک و فانتزی مری نورتن است و دومی، تازه‌ترین قسمت از یک مجموعه فیلم اکشن و کمدی پلیسی است که براساس قصه یک مجموعه تلویزیون موفق ساخته شده است. فروش کلی این ۲فیلم در سینماهای ژاپن تا به حال به ۸۷و ۸۰میلیون دلار رسیده است. این فیلم‌ها توانسته‌اند در جدول گیشه نمایش رقابت خوبی با محصولات هالیوودی کنند و با کنار زدن بسیاری از فیلم‌های پر سروصدای آمریکایی، ردیف اول جدول هفتگی فروش را به خود اختصاص دهند.

سینمای ژاپن سالانه حدود ۴۰۰فیلم سینمایی تهیه و تولید می‌کند و از نظر تولید محصولات سینمایی، یکی از کشورهای موفق در سطح بین‌المللی است. این کشور از نظر رقم تولید فیلم در کنار صنعت سینمای فعال و پرکار آمریکا، هند، فرانسه و هنگ‌کنگ قرار می‌گیرد. شاید محصولات ژاپنی در خارج از این کشور- به ویژه در غرب- تماشاچی زیادی نداشته باشد، اما این محصولات (که در وهله اول برای تماشاچی داخلی ساخته می‌شوند) توانایی جذب انبوه تماشاگران محلی را دارند. به دلیل همین تعداد انبوه تماشاچی داخلی است که صنعت سینمای ژاپن بسیار فعال است و در طول سال این تعداد زیاد فیلم سینمایی را تهیه می‌کند.

موفقیت محصولات داخلی در جدول هفتگی نمایش در شرایطی است که تازه‌ترین فیلم‌های خارجی (و به ویژه هالیوودی) در سطح وسیعی در سینماهای کشور اکران عمومی می‌شوند و هیچ محدودیت نمایشی برای آنها وجود دارد. در این رقابت آزاد و برابر است که فیلم‌های ژاپنی موفق می‌شوند وضعیت بهتری در جدول گیشه نمایش برای خود دست و پا کنند. برای مثال، زمانی که لئوناردو دی‌کاپریو ماه قبل برای تبلیغ فیلم جدید خود «آغاز» راهی توکیو شد، تماشاگران ژاپنی بیشتر در فکر تماشای «آوار حاشیه خلیج۳» بودند، تا فیلم دلهره‌آور و پر رمز و راز او. «آغاز» که یکی از محصولات موفق سینمای آمریکا در سینماهای ژاپن است، تا به حال فروش کلی ۳۵میلیون دلاری داشته است.

از سوی دیگر، سینماهای ژاپن طی یک ماه گذشته شاهد رقابت سخت ۲انیمیشن «قصه اسباب‌بازی۳» و «قرض‌گیرنده‌ها» بوده‌اند. این دو فیلم (که اولی محصول آمریکا و دومی محصول ژاپن است) در یک رقابت تنگاتنگ و نزدیک به هم، برای ۴هفته پی‌درپی برای صدرنشینی در جدول گیشه نمایش، با یکدیگر مبارزه سختی کردند. سومین قسمت مجموعه انیمیشن کامپیوتری «قصه اسباب‌بازی» (که با فروشی ۴۰۷میلیون دلاری صدرنشین جدول گیشه تابستان سینماهای آمریکا شد) تا به حال در ژاپن ۱۰۰میلیون دلار فروش کرده است.

ترجمه - کیکاووس زیاری