دیابت در سالمندان

نشانه های بیماری دیابت در سالمندان کمتر از افراد کم سال مشهود است سالمندان معمولاً دچار تشنگی شدید یا افزایش و تکرار ادرار نیم شوند اما ممکن است بی حال و مریض احوال باشند و یا علی رغم اشتهای طبیعی , وزنشان به تدریج کم شود

در سنین ۷۰ - ۶۰ سالگی ،‌ بروز دیابت افزایش می یابد . در این سنین شیوع دیابت ۳ برابر بیش از سنین متوسط است . شیوع دیابت در افراد سالمند حدود ۸٪ است .

شمار افرادی که با داشتن نیم قرن سابقه دیابت در دهه های هفتاد ، هشتاد و نود عمر خود ، سرحال و فعالند رو به افزایش است ولی چه بسا برخی افراد با سابقه ۵۰ - ۴۰ ساله دیابت باید مشکلات مربوط به آسیب ناشی از دیابت و نیز مشکلات مربوط به افزایش سن را بپذیرند .

یکی از مشکلات دیابت در افراد مسن آن است که شخص ممکن است مبتلا به بیماری دیگری نیز باشد که کنترل قند خون را مشکل تر سازد . به علاوه ممکن است بیمار به علت بالا بودن قند خون در طی چند سال قبل از تشخیص ،‌ دچار عوارض دیابت شود و این عوارض در سنین کهنسالی بروز کند .

وضعیت سلامت افرادی که از کودکی مبتلا به دیابت بوده اند ، ممکن است در سنین بالا به دلیل عوارض دراز مدت دیابت که در حال پیدایش هستند ،‌ رو به ضعف بگذارد .

اگر فرد دیابتی تحت مراقبت فردی مسؤول قرار گیرد و اگر بیمار همکاری خوبی داشته باشد ، امکان کنترل مناسب قند خون فراهم خواهد بود .

● تشخیص دیابت در سالمندان

نشانه های بیماری دیابت در سالمندان کمتر از افراد کم سال مشهود است . سالمندان معمولاً دچار تشنگی شدید یا افزایش و تکرار ادرار نیم شوند . اما ممکن است بی حال و مریض احوال باشند و یا علی رغم اشتهای طبیعی ، وزنشان به تدریج کم شود . از این رو انجام آزمایش خون برای بررسی وجود قند خون بالا در افراد کهنسال ضروری است و باید به عنوان جزئی از معاینه معمول آنها به شمار آید زیرا در این افراد ممکن است ماهها یا سالها پس از آسیب بافتی ناشی از افزایش قند خون ، دیابت تشخیص داده شود .

معیارهای آزمایشگاهی تشخیص دیابت در سالمندان همچون دیگر گروههای سنی است ولی آنچه اهمیت دارد توجه به احتمال وجود دیابت با علامتهای بالینی بسیار خفیف و غیراختصاصی و انجام بررسی های آزمایشگاهی لازم برای کشف آن است .

● غلظت قند خون فرد سالمند دیابتی چگونه باید باشد ؟

▪ افت قند خون

در هر فرد مبتلا به دیابت ، قند خون باید در محدوده طبیعی ( یعنی ۱۱۰ - ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر ) باشد ولی افرادی که قند خون طبیعی دارند ،‌ بیش از افرادی که قند خون آنها بالاتر از محدوده طبیعی است ، در معرض افت قندخون هستند .

افراد جوان در مقایسه با سالمندان ، معمولاً حملات ناشی از افت قند خون را سریعتر شناسایی و درمان می کنند . به دنبال افت قند خون ، تغییراتی در جریان خون مغز رخ می دهد که ممکن است سرخرگ های سفت شده سالمندان نتوانند این تغییرات را به راحتی بپذیرند . سالمندان دیابتی که تنها زندگی می کنند ممکن است بر اثر افت قندخون زمین بخورند یا بی هوش شوند .

پایین افتادن قند خون موجب لرزیدن شخص و در نتیجه پایین آمدن دمای بدن نیز می شود . در افراد سالمند ممکن است به دلایل مختلف ، بدون پایین آمدن قند خون نیز دمای بدن پایین بیاید .

▪ نشانه های آغاز حمله افت قند خون

اغتشاش شعور یا فراموشی ،‌ رنگ پریدگی ،‌ تعریق ، تحریک پذیری و کندی چشمگیر در ارائه واکنش ، از افت قند خون حکایت دارد .

در صورت مشاهده این علامتها باید سریعاً قند خون اندازه گیری شود . اگر نمی توانید قند خون را اندازه بگیرید ، اندکی قند به بیمار بخورانید و آثار آن را مشاهده کنید .

انجام حرکات و فعالیتهایی که فرد به آنها عادت ندارد می تواند به پایین افتادن قند خون کمک کند ، مثلاً در هوای آفتابی که معمولاً سالمندان علاقه به انجام کارهای باغبانی دارند ، ممکن است چنین حالتی رخ دهد .

توجه داشته باشید که در هوای سرد ، خطر مضاعف افت قند خون و دمای بدن وجود دارد ، لذا در صورت امکان ، این گونه مواقع نزد بستگان خود بمانید تا هوا بهتر شود . فرد سالمند ممکن است خوردن یک وعده غذا را فراموش کند ، از این رو بهتر است اوضاع را تحت نظر داشته باشید .

▪ زیادی قند خون

بالا بودن غلظت قند خون سبب بیماری و بروز مشکلات ذهنی می شود ولی عده ای از سالمندان سطوح فوق العاده بالای قند خون را بدون داشتن شکایت چندانی به خوبی تحمل می کنند .

علامتهای بالا رفتن قند خون شامل تکرار ادرار یا بی اختیاری در در دفع ادرار و تشنگی است . سالمندان به سهولت دچار کم آبی می شوند زیرا ممکن است نتوانند مایعات کافی بنوشند تا ادرار زیاد دفع شده را جبران کنند و به همین دلیل به دنبال بالا رفتن قند خون ، خستگی ، خواب آلودگی ، گیجی و آشفتگی در آنها پدید می آید . یک عفونت ویروسی جزئی ممکن است سبب افزایش بیشتر در قند خون شود ، لذا اندازه گیری مرتب قند خون و اقدام لازم در صورت بالا بودن آن بسیار حائز اهمیت است .

فرد سالمندی که تحت درمان با قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون یا انسولین قرار دارد ، در صورت بروز مکرر هر یک از علامتهای افت ،‌ازدیاد و یا نوسان بیش از اندازه قند خون ، باید به پزشک مراجعه کند .

● درمان

▪ قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون

هشتاد تا نوددرصد افرادی که پس از ۶۰ سالگی دیابت آنها تشخیص داده می شود ، بدون مصرف انسولین با موفقیت قابل درمان هستند ، اما باید توجه داشت در مواقعی که واقعاً نیاز به تزریق انسولین وجود دارد نباید پزشک را تحت فشار قرار دهید .

در صورتی که نگران فراموش کردن مصرف مرتب داروی خود هستید ، قرص های لازم روزانه یا هفتگی را در ظرف خاصی که در دسترس بوده و در موارد نیاز به آسانی بتوان قرص را از آن خارج ساخت ، قرار دهید .

هر چه سن بالاتر باشد ، احتمالاً داروی بیشتری باید مصرف شود که این داروها ممکن است با هم تداخل نیز داشته باشند . از این رو بهتر است داروهای خود را به پزشک نشان دهید .

▪ انسولین

بسیاری از سالمندان خود آمپولهای انسولین را تزریق و مقدار انسولین مورد نیاز را تعیین می کنند . با این همه برخی سالمندان دارای مشکلات بینایی ، کند بودن حرکات و قوه درک هستند . اگر کشیدن انسولین به درون سرنگ یا تزریق آن برای فرد سالمند مشکل باشد ، باید ساده ترین رژیم مؤثر انسولین برای وی تجویز شود . خشک بودن مفاصل ،‌ محل های تزریق انسولین را در افراد سالمند محدود می کند .

اگر سالمند دیابتی قادر به کشیدن انسولین به داخل سرنگ و تزریق آن می باشد . تنها مراقبت از دریافت انسولین مورد نیاز روزانه کافی است . اگر سالمند به تنهایی قادر به تزریق انسولین نیست ، مقدار مورد نیاز روزانه یا هفتگی باید توسط پرستار یا فردی که از وی مراقبت می کند داخل سرنگ کشیده شود و به صورت آماده در یخچال نگهداری گردد . البته توجه داشته باشید در صورتی که لازم است تزریق انسولین NPH و رگولار ( کریستال ) در یک نوبت به صورت مخلوط انجام شود ، مخلوط این دو را حداکثر تا ۱۵ دقیقه قبل از تزریق می توان داخل سرنگ کشید و نگهداری کرد .

اگر مقدار قند خون با یک بار تزریق در روز کنترل نمی شود و لازم است تزریق دو بار در روز انجام شود ، باید سرنگ مربوط به هر نوبت مشخص باشد تا در زمان مناسب توسط بیمار تزریق گردد . این کار همچنین به ما کمک خواهد کرد که از روی خالی شدن سرنگ مطمئن شویم که تزریق مربوطه انجام شده و بیمار آن را فراموش نکرده است .

● مراقبت از سالمندان دیابتی

▪ مراقبت های کلی

هر فرد سالمند باید نوشته ای حاوی اطلاعات مربوط به بیماری فعلی ، قبلی و اعمال جراحی انجام شده ، داروهایی که مصرف می کند یا نسبت به آنها حساسیت دارد را همیشه همراه داشته و به تمام پزشکانی که به ویژه در هنگام فوریت های پزشکی مراجعه می کند (‌افراد مسن معمولاً به پزشکان متعددی مراجعه می کنند ) ارائه دهد . توجه داشته باشید که لازم است فرد دیابتی بیماری خود را به تمام کسانی که نزد آنها می رود ، یادرآوری کند .

عوارض ناشی از دیابت از جمله فوریت های مربوط به بالا یا پایین بودن قند خون نزد سالمندان دیابتی مشکل تر است . از این رو باید مراقبت خاص از آنها به عمل آید تا از بروز این عوارض جلوگیری شود .

توجه کنید که سکته های قلبی در مبتلایان به دیابت ممکن است با درد زیادی همراه نباشد و حتی گاهی بدون علامت باشد ، از این رو سالمندان نباید بدون نظر پزشکان متخصص قلب و عروق ، ورزشها و فعالیتهای بدنی سنگین انجام دهند .

اگر از فرد سالمند دیابتی زمین گیر شده مراقبت می کنید ،‌ پوست او را به ویژه در نواحی تحت فشار از آسیب دیدن حفظ نمایید و در مورد جلوگیری از ایجاد زخم بستر با پرستار یا پزشک مربوطه صحبت کنید .

تمیز نگه داشتن تمام قسمت های بدن بسیار اهمیت دارد زیرا میکروب می تواند از راه ترک های کوچک پوست به داخل راه یافته و عفونت جدی ایجاد کند . افراد سالمند ممکن است به هنگام شستشو به کمک احتیاج داشته باشند . امکان دارد پوست پس از شستشو خیلی خشک شود که می توان پس از استحمام و شستشو با یک کرم ملایم و روغن مخصوص آن را چرب کرد .

یبوست می تواند یکی از نشانه های افزایش قند خون باشد زیرا افزایش ادرار موجب کم آب شدن بدن و جذب اضافی مایعات از روده ها می شود . با نوشیدن مایعات فراوان و کنترل قند خون می توان مشکل یبوست را حل کرد .

عفونتهای مجاری ادراری در زنان مسن و مبتلایان به دیابت شایع است . ممکن است بوی ناخوشایند و تند ادرار توجه شما را به این عفونتها جلب کند . در این موارد حتماً بیمار را برای دریافت داروی لازم نزد پزشک ببرید .

در صورت پیدایش تب ، حتماً به پزشک مراجعه کنید .

اندازعه گیری مرتب قند خون و ثبت آن مانند هر فرد دیگری بسیار حائز اهمیت است . آزمایش قند خون بهترین راهنما برای دانستن وضعیت قندخون بیمار است . اگر سالمندی نتواند قند خون خود را اندازه بگیرد ، باید فرد دیگری این کار را انجام دهد .

▪ مراقبت از چشمها

بیشتر سالمندان به علت مشکلات بینایی که با بالا رفتن سن ایجاد می شود ، عینک می زنند ولی فرد مبتلا به دیابت هرگز نباید نسبت به تغییرات بینایی خود بی توجه باشد و آنها را با مشکلات سالمندی و پیری ربط دهد .

مشاهده افزایش عوارض ناشی از آسیب بافیت در دیابت از جمله رتینوپاتی ( بیماری شبکیه چشم ) در افرادی که بیش از پنجاه سال از آغاز ابتلای آنها به دیابت می گذرد ، طبیعی می باشد . هر کسی ممکن است در سنین بالا به آب مروارید دچار شود ولی این بیماری در دیابتی ها شایعتر است . تاری دید نیز یکی از علامتهای آب سیاه ( گلوکوم : بالا رفتن فشار داخل چشم ) که درمان پذیر می باشد و در دیابتی ها شایعتر است . از دیگر علل تاری دید در دیابتی ها بالا رفتن میزان قند خون است .

هیچوقت قبل از معاینه مجدد توسط چشم پزشک ، اقدام به خرید عینک جدید نکنید زیرا در اینصورت ممکن است پول خود را هدر داده باشید .

فراموش نکنید که حتی اگر هیچ شکایت و ناراحتی چشمی ندارید حداقل سالی یکبار برای معاینه دقیقه به چشم پزشک مراجعه کنید .

▪ مراقبت از پاها

زخم پا یکی از دلایل شایع بستری شدن سالمندان دیابتی در بیمارستان است . افراد مسن باید هر روز پاهای خود را بازبینی کنند و برای بازبینی دقیق می توان از آینه و چراغ رومیزی کمک گرفت . اگر سالمند به دلیل خشکی بدن نمی تواند پاهای خود را خوب وارسی کند ، باید از فرد دیگری کمک بخواهد .

پاها باید هر روز شسته و خشک و در صورت لزوم چرب شوند .

هر روز باید جورابهای تمیز پوشیده شود .

ناخن های پا باید صاف کوتاه گردند تا لبه های تیز نداشته باشند و هیچگاه از ته بریده نشوند .

اگر جریان خون پاها ضعیف شده است باید در زمستان آنها را گرم نگه داشت . پوشیدن کفش و پوتینهایی که آستر پشمی یا کرکی دارند سودمند است .

همواره از پوشیدن کفش ، دمپایی یا جورابهای تنگ خودداری شود .

در صورت مشاهده هر پدیده غیرعادی در پاها باید فوراً با پزشک متخصص تماس گرفت . علامتهای خطر عبارتند از : سخت شدن پوست در قسمتی از کف پاها ،‌ وجود کرختی و بی حسی در قسمتی از پاها و چنگالی یا خمیده شدن پاها .

▪ تغذیه مناسب

تغییر عادات غذایی پس از هفتاد سال برای فرد دشوار است .

سعی کنید عادات غذایی افراد سالمند دیابتی را یکباره تغییر ندهید . شاید اعمال تغییرات لازم برای تمام جزئیات برنامه غذایی ، ۶ ماه طول بکشد .

بیسکویت های پرفیبر ساده را به جای انواع قندی آنها استفاده کنید . پس از چند هفته ، مقدار اندکی سبوس گندم به غلات و دسرها اضافه کنید .

سعی کنید لوبیای بیشتری مصرف نمایید و گاهی سوپ عدس بخورید . به تدریج سعی کنید نان سفید را از برنامه غذایی خود حذف و نان کامل را جایگزین آن کنید .

درباره میزان غذایی که می خورید دقت کنید و آن را با مقدار غذای مورد نیازتان تنظیم نمایید به گونه ای که وزن مطلوب خود را کسب کنید و در همان وزن باقی بمانید.