منظومه تنها

با افزایش توان بشر برای مشاهده و کشف سیارات دیگری در ماورای خورشید روز به روز افزایش می یابد, بسیاری از خود می پرسند که آیا منظومه هایی مانند منظومه شمسی ما در نقاط دیگر فضا هم وجود دارد یا نه

با افزایش توان بشر برای مشاهده و کشف سیارات دیگری در ماورای خورشید روز به روز افزایش می یابد، بسیاری از خود می پرسند که آیا منظومه هایی مانند منظومه شمسی ما در نقاط دیگر فضا هم وجود دارد یا نه؟ منجمانی که دست اندرکار یافتن سیارات کشف نشده هستند، می گویند احتمال یافتن سیاره ای مانند کره زمین بسیار نزدیک است. اما مطالعات و تحقیقات جدید نشان داده است که ساختار منظومه ای ما در واقع ممکن است کم نظیر باشد.

گروهی از منجمان در خوشه باز سحابی جبار ستارگانی را که مانند خورشید ما هستند را زیر نظر گرفته و بعد از بررسی آنها دریافتند که کمتر از ده درصد از آن ستارگان دارای محیط خالی کافی در اطراف خود هستند که بتوانند سیاراتی مثلا به بزرگی مشتری را در مدار خود نگه‌دارند.

محققی به نام جاشوا آیزر که متخصصان فیزیک نجومی دانشگاه برکلی در کالیفرنیا است در این باره گفت:”به نظر ما اکثر ستاره های کهکشان راه شیری در مناطقی متراکم و شلوغ مانند سحابی جبار شکل گرفته و مستقرند. این نشان می دهد که منظومه هایی مانند منظومه شمسی ما جزء استثنائات باشد.”

این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که وجود سیارات غول پیکری مانند مشتری احتمالا برای پرورش حیات در دنیاهایی مانند زمین ما مفید باشد.

آیزنر گفت گروه وی حدود ۲۵۰ ستاره را در سحابی یک میلیون ساله جبار تحت نظر قرار داده و در آنها به دنبال صفحات غباری ای گشتند که در اطراف برخی ستاره ها تشکیل می شود و ممکن است باعث به‌وجود آمدن سیارات شود. آنها دریافتند که تنها ده درصد از این ستارگان از خود امواجی منتشر می سازند که نشان می دهد دارای این غبارهای داغ هستند که ممکن است منجر به تشکیل سیارات در اطراف آنها گردد. و معلوم گردید که تنها هشت درصد از ستارگانی که مورد بررسی قرار گرفتند دارای صقحات غباری حاوی اجرامی بزرگتر از یک صدم جرم خورشید ما هستند. این اندازه حداقل اندازه جرمی لازم برای تشکیل سیاراتی به بزرگی مشتری است.

به نظر می رسد این یافته ها با آنچه که کاوشگران سیارات دیگر مانند زمین دریافته اند مطابقت دارد. این دسته از کاوشگران برای یافتن سیاراتی مانند کره زمین در خارج از منظومه شمسی از شیوه سنجش سرعت شعاعی امواج استفاده می کنند. در این شیوه کاوشگران به دنبال لنگی حرکت ستاره ها به‌واسطه جاذبه جزئی سیاراتی هستند که احتمالا به دور آن ستارگان می گردند.

آیزنر در مصاحبه ای با نشریه اینترنتی هوا-فضایی SPACE.com گفت:”آمار فعلی نشان می دهد که ۶ الی ۱۰ درصد از ستارگان دارای سیاراتی به اندازه مشتری هستند که دقیقا با یافته های ما همخوانی دارد.”

● تصویر لحظه ای در زمان

با این وجود، هنوز خیلی زود است که کاملا از وجود ستارگان بی شمار دیگری در گیتی ناامید شویم که دارای سیاراتی به بزرگی مشتری هستند.

از آنجا که در این تحقیقات ، محققان تنها غبارهای اطراف ستارگان را مورد بررسی و مطالعه قرار دادند و به دنبال ستارگانی نبودند که احتمالا از قبل دارای سیاراتی به اندازه مشتری بوده اند، این احتمال وجود دارد که ستارگان شبیه خورشید ما سیاراتی نیز داشته باشند.

جان کارپنتر از منجمان دانشگاه کالتک که در تحقیقات سحابی جبار با آیزنز همکاری کرده گفت:”شاید ما فقط داریم ستارگانی را جستجو می کنیم که هنوز سیاره ای در اطراف خود تشکیل نداده اند. شاید برخی دیگر از ستارگان سیاراتی تشکیل داده باشند (که ما از آنها بی خبریم.) کاری که ما کردیم تنها مانند برداشت تصویری لحظه ای از زمان است و اگر خوشه های دیگر را که در اعصار دیگری تشکیل شده اند را بررسی کنیم می توان تصویر و درک بهتری به‌دست آورد.”

دانشمندان دیگر هم قبول دارند که در باره منظومه های خورشیدی دیگر سوالات بی پاسخ بسیاری وجود دارد.

دیود چاربونی از محققان دانشگاه هاروارد که در جستجوی سیارات دیگر در فضا است می گوید:”ما با پیشرفت و بهبود دقت انداز گیری ها و سنجش ها، سیارات بیشتری پیدا می کنیم. میزان یافتن سیارات جدید از زمانی که ما این کار را آغاز کردیم تا کنون افزایش یافته است.”

او گفت هنوز خیلی زود است که با اطمینان بگوییم سیستم زمین یک سیستم استثنایی و بی مانند است اما تحقیقاتی که در آن دانشمندان به دنبال ستاره های حاوی مواد خام کافی و لازم برای تشکیل منظومه هایی مانند منظومه شمسی ما هستند، به این کار کمک می کند.

او گفت:”یقینا دانستن اینکه در اطراف ستارگان، برای تشکیل سیاره به اندازه کافی مواد لازم وجود دارد گام تعیین کننده ای است.”

● حیات نادر؟

اگر معلوم شود که ستارگانی مانند خورشید ما که سیاراتی به بزرگی مشتری منظومه شمسی ما داشته باشند، نادر هستند، شاید بدان معنا باشد که حیات ماورای زمین نیز امری نادر است.

برخی دانشمندان گفته اند که وجود مشتری در منظومه شمسی ما برای تشکیل حیات بر روی کره زمین مفید بوده است. یکی از دلایل این موضوع آن است که سیارات بزرگ می توانند سیارات کوچکتر و داخلی تر در منظومه را از خطر بمباران شدید و سنگین توسط سنگهای فضایی محافظت کنند. چنان سنگ بارانی می تواند هرگونه حیات نوشکفته را در سیارات کوچکتر از بین ببرد.

به‌علاوه، سیارات بزرگتر می توانند ستاره های دنباله دار، خرده سیارات صفار و شهاب سنگها را از مدارهایی که دارند خارج و در مسیر حرکت به سوی سیارات کوچکتر در منظومه خود قرار دهند. در آن صورت این اجرام ممکن است به سیستمهای تحویل مواد آلی و آب برای سیارات دیگر تبدیل شوند.

آیزنر می گوید:”اگر ستاره ای، سیاره ای مانند مشتری نداشته باشد، آن وقت، ایجاد سیاره ای که آب داشته باشد دشوار خواهد بود.”

نویسنده: کلارا مسکویتز

مترجم: فاطمه سادات رضوی