سازمانی برای همه

تلاشی كه سرانجام در «كنفرانس سانفرانسیسكو» و در پی امضای منشور ملل متحد از سوی ۴۹ كشور شركت كننده در این كنفرانس كه به ژاپن و آلمان اعلان جنگ داده بودند, به تاسیس گسترده ترین و اثرگذارترین نهاد بین المللی یعنی سازمان ملل متحد انجامید

منشور ملل متحد در ۲۶ ژوئن ۱۹۴۵ در پی اقدامات و كنفرانس‌های متعددی كه در خلال جنگ جهانی دوم برگزار شده‌ بود، به تصویب رسید. صدور «اعلامیه بین المتحدین»، «منشور آتلانتیك»، «اعلامیه ملل متحد»، «كنفرانس مسكو»، «كنفرانس تهران»، «كنفرانس دامبارتن اوكس» و «كنفرانس یالتا» نشانه‌ای از تلاش انسان خسته از جنگ‌های خونین و ویرانگری بود كه آخرینش جز میلیون‌ها كشته و زخمی، روان‌های رنجور و زخم‌خورده از تحمل دردها و مصائب و نیز اقتصاد‌های ویران شده حاصل دیگری در بر نداشت.

تلاشی كه سرانجام در «كنفرانس سانفرانسیسكو» و در پی امضای منشور ملل متحد از سوی ۴۹ كشور شركت‌كننده در این كنفرانس كه به ژاپن و آلمان اعلان جنگ داده بودند، به تاسیس گسترده‌ترین و اثرگذارترین نهاد بین‌المللی یعنی سازمان ملل متحد انجامید .

● اعلامیه بین‌المتحدین:

زمینه تشكیل سازمانی فراگیر به منظور همكاری كشورها برای تامین امنیت جهانی و برقراری صلح، صدور «اعلامیه بین‌المتحدین» به عنوان نتیجه نشست كشورهای متحد در جنگ جهانی دوم در ۱۲ ژوئن ۱۹۴۱ در لندن بود.

در بخشی از این بیانیه آمده است: «اساس واقعی صلح پایدار همانا همكاری علاقه‌مندانه ملل آزاد در جهان آسوده از خطر تجاوز و مشحون از امنیت اقتصادی و اجتماعی همه كشورهاست.» آنها برای نیل به این هدف بر آن شدند با یكدیگر و سایر ملل آزاد همكاری كنند.

● منشور آتلانتیك:

در ۱۴ آگوست ۱۹۴۱ همزمان با جنگ جهانی دوم رزولت، رئیس‌جمهور آمریكا و چرچیل، نخست‌وزیر بریتانیا بر عرشه ناوی جنگی در اقیانوس اطلس (آتلانتیك) اعلامیه‌ای را امضا كردند كه به پیمان (منشور) آتلانتیك معروف شد.

این اعلامیه گام موثری در تثبیت اندیشه تشكیل سازمانی جهانی برای برقراری صلح و امنیت بود. چراكه تامین صلح و امنیت را در گرو پیدایش نظامی نوین در عرصه جهانی می‌دانست. در بخشی از این بیانیه آمده است: «... مادام كه یك نظام وسیع و دائمی برای امنیت عمومی به وجود نیامده، خلع سلاح كشورها ضروری است...»

● اعلامیه ملل متحد:

پس از ورود آمریكا به جنگ علیه آلمان نمایندگان كشورهایی كه علیه نیروهای محور می‌جنگیدند در كاخ سفید اعلامیه‌ای را به امضا رساندند كه «اعلامیه ملل متحد» نام گرفت.

دراین اعلامیه هیچ اشاره‌ای به ایجاد سازمانی فراگیر برای برقراری صلح نشده است و تنها بر لزوم به‌كارگیری تمام توان برای مقابله با نیروهای محور تاكید شده است.

● پیشنهاد تاسیس سازمانی بین‌المللی در كنفرانس مسكو:

‌ وزرای خارجه كشورهای شوروی (مولوتوف)، آمریكا(هود) و انگلستان (ایدن) و سفیر كبیر چین (شونگ) برای اولین مرتبه در كنفرانس مسكو بر لزوم تاسیس سازمانی بین المللی برای تامین صلح بین‌المللی بر اساس مساوات كلیه دولت‌ها تاكید كردند.

● كنفرانس تهران:

یك ماه پس از كنفرانس مسكو در اول دسامبر ۱۹۴۳ رزولت، چرچیل و استالین در كنفرانس تهران تاكید مجددی بر مسوولیت خود و كشورهای متحد در برقراری صلح دائمی كردند. اما شرایط برای اقدامی عملی در این راستا تنها پس از كنفرانس دامبارتن اوكس فراهم شد.

● كنفرانس دامبارتن اوكس و قایل شدن حق ویژه به خود:‌

منطقه دامبارتن اوكس واشنگتن در اواخرتابستان ۱۹۴۴ میزبان كارشناسان كشورهای آمریكا، شوروی، انگلیس و چین بود.

این نشست به منظور بررسی طرح‌های تهیه شده از سوی كشورهای مختلف برای تاسیس سازمانی بین‌المللی به منظور تامین صلح بین‌المللی تشكیل شد. پیشنهاد كارشناسان مزبور در سندی مشتمل بر ۱۲ فصل منتشر شد.

این سند هرچند اساسنامه تشكیل سازمان ملل متحد نبود اما هدف و نوع همكاری كشورها را توصیف می‌كرد. در این كنفرانس مسوولیت حفظ صلح بین‌المللی به عهده شورای امنیت مركب از پنج قدرت بزرگ گذاشته شد. عدم توافق در مورد چگونگی رای‌گیری در آن شورا توافق نهایی در این زمینه را به كنفرانس یالتا موكول كرد. سند منتشر‌شده پس از پایان كنفرانس چند اصل را كه باید پایه و اساس سازمان ملل متحد قرار گیرد مشخص ساخت:

۱) در سازمان جدید حفظ صلح مقدم بر تمامی مسائل دیگر باشد.

۲) برای این منظور ضمانت اجرایی برقرار شود.

۳) مسوولیت جلوگیری از جنگ تنها به عهده شورای امنیت باشد.

۴) مسائل مربوط به امور داخلی كشورها در صلاحیت سازمان ملل نیست.

۵) كنفرانس یالتا و نهایی شدن مذاكرات قدرت‌های بزرگ.

در فوریه ۱۹۴۵ سران كشورهای آمریكا، شوروی و انگلستان در یالتای شوروی درباره موضوعاتی كه كارشناسان متبوع كشورشان در دامبارتن اوكس به توافق نرسیده بودند (مهمترین آنها نحوه رای‌گیری در شورای امنیت بود) به بحث و گفت‌وگو پرداختند.

در این كنفرانس نحوه رای‌گیری در شورای امنیت تصویب شد و حق وتوی پنج كشور قدرتمند آن روز جهان (آمریكا، شوروی، چین، انگلیس و فرانسه) در شورای امنیت مورد تایید قرار گرفت.

همچنین مقرر شد كنفرانسی در سانفرانسیسكو با شركت ملل متحد در ۲۵ آوریل ۱۹۴۵ برای تهیه اساسنامه سازمان ملل متحد بر طبق اصول پذیرفته شده در دامبارتن اوكس تشكیل شود.

تصویب سند تاسیس سازمان ملل متحد در كنفرانس سانفرانسیسكو:‌ ۵۰ كشوری كه سه شرط حضور در كنفرانس را به مورد اجرا گذاشته بودند به موازات ادامه جنگ در فاصله ۲۵ آوریل به بحث و تبادل‌نظر درباره سازمانی بین‌المللی پرداختند. مباحثات فوق در نهایت به تصویب منشور ملل متحد در ۲۶ ژوئن ۱۹۴۵ انجامید.

● روز ملل متحد:‌

منشور ملل متحد در ۲۶ اكتبر ۱۹۴۵ با تصویب اكثریت دول و پنج كشور قدرتمند صاحب حق وتو دارای اعتبار قانونی شد و به اجرا درآمد.

در ۳۱ ژوئیه ۱۹۴۷ جامعه ملل متحد رسما منحل شد و سازمان ملل جانشین آن شد. سال‌ها بعد مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامه‌ای در ۳۱ اكتبر ۱۹۷۱ روز تصویب منشور ملل متحد را «روز ملل متحد» نامید.

امیرحسین حاجبیان