دستگیری و محاکمه عاملان قتل های سیاسی دوره سلطنت رضاشاه

پس از عزل رضاشاه از سلطنت که فرصتی برای برگزاری دادگاه محاکمه قاتلان و عاملان اصلی قتل های سیاسی آن روزگارِ بس دهشتناک و تأسف بار فراهم شد, فقط موضوع و چگونگی قتل سیاسی قربانیان اندک و در عین حال شاخص و شناخته شده ای مورد رسیدگی دادگاه قرار گرفت و درهمین رابطه حدود هفده تن از متهمان شهربانی که در قتل تعدادی از سرشناس ترین مخالفان سیاسی و یا کارگزاران حکومت رضاشاه مشارکت و یا مباشرت و معاونت داشتند دستگیر شدند و تحت تعقیب قرار گرفتند

سلب آزادیهای سیاسی و نادیده گرفتن بسیاری از حقوق فردی و اجتماعی مردم کشور از اقشار مختلف که همانا زیر پای نهادن آشکارا و گستاخانه دستاوردهای دوران انقلاب مشروطیت بود بزرگترین و نابخشوده‌ترین گناهان و تقصیرهای رضاشاه پهلوی است. در دوران شانزده ساله حکومت او رعب و وحشتی مثال زدنی و کم‌نظیر در عرصه سیاسی ـ اجتماعی کشور سایه افکند و دستاوردهای چندین ده ساله مردم ایران که در مشروطیتی هر چند کم فروغ ولی امیدبخش متبلور شده بود مورد تعدی و تجاوزی نابکارانه قرار گرفت و در این میان به ویژه آزادیخواهان و رجال و شخصیت‌های نیک‌اندیش کشور سخت تحت تعقیب قرار گرفته به سرعت از عرصه سیاسی ـ اجتماعی کشور به کناری ‌نهاده حذف شدند و حتی بسیاری از کسانی که در روند صعود نهایی رضاخان به سریر قدرت و سلطنت سهمی درخور برعهده داشتند از گزند و تعقیب و آزار دیکتاتور رهایی نیافتند.

در آن روزگار بالاخص شاخه سیاسی شهربانی مخوف رضاشاه در تعقیب و از میان برداشتن مخالفان سیاسی و نیز تمام کسانی که احتمال نارضایتی از روش استبدادی و خلاف رویه حکومت از سوی آنان می‌رفت، نقش درجه اولی برعهده گرفت. گفته شده است که در دوران سلطنت رضاشاه بیش از ۲۴۰۰۰ تن به انحاء گوناگون به دست مأموران امنیتی شهربانی جان خود را از دست داده سر به نیست شدند و اکثرِ به قتل رسیدگان هیچ گاه هویتشان آشکار نشد.

پس از عزل رضاشاه از سلطنت که فرصتی برای برگزاری دادگاه محاکمه قاتلان و عاملان اصلی قتل‌های سیاسی آن روزگارِ بس دهشتناک و تأسف‌بار فراهم شد، فقط موضوع و چگونگی قتل سیاسی قربانیان اندک و در عین حال شاخص و شناخته شده‌ای مورد رسیدگی دادگاه قرار گرفت و درهمین رابطه حدود هفده تن از متهمان شهربانی که در قتل تعدادی از سرشناس‌ترین مخالفان سیاسی و یا کارگزاران حکومت رضاشاه مشارکت و یا مباشرت و معاونت داشتند دستگیر شدند و تحت تعقیب قرار گرفتند. دادگاه پس از تحقیقات و بررسیهای اولیه از ۳ مرداد ۱۳۲۱ رسماً کار محاکمه متهمان قتل‌های سیاسی مشهورِ دوران رضاشاه را آغاز کرد و پس از حدود ۵۲ روز در ۲۵ شهریور ۱۳۲۱ که مصادف با اولین سالروز عزل رضاشاه از سطنت بود، رأی نهایی خود را درباره متهمان به شرح زیر صادر کرد:

ــ عباس بختیاری (معروف به شش انگشتی) به جرم مشارکت در قتل عمد شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به ده سال زندان با اعمال شاقه محکوم شد.

ــ حسینقلی فرشچی تبریزی به جرم مشارکت در قتل عمد شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.

ــ سیف‌الله فولادی به جرم مشارکت در قتل عمد نصرت‌الدوله فیروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.

ــ محمدکاظم جهانسوزی، محمود فدوی، عسگر فروتن و هادی نظمی به جرم مشارکت و معاونت در قتل عبدالحسین دیبا هر یک به دو سال حبس مجرد محکوم شدند.

ــ رکن‌الدین مختار اخرین رئیس شهربانی رضاشاه (۱۳۱۴- ۱۳۲۰ش) وعامل و مباشر اصلی قتل‌های سیاسی و دهها عمل خلاف رویه دیگر به هشت سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.

ــ جعفرقلی جوانشیر به جرم شکنجه متهمان سیاسی به یک سال حبس تأدیبی محکوم شد.

ــ عبدالله مقدادی به جرم مشارکت و معاونت در قتل عمدی شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به شش سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.

ــ علی‌اصفر عقیلی‌پور به جرم معاونت در قتل عمدی شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به سه سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.

مظفر شاهدی