آینده خاویار

ماهیان خاویاری كه از آغاز حیات آنها بر روی كره خاكی بیش تر از ۲۰۰ میلیون سال می گذرد و بازماندگان عصر دایناسورها به حساب می آیند در سال های اخیر جزو گونه های درخطر انقراض به شمار می رود و مسئولان محیط زیست جهان را برای احیای ذخایر آن به واكنش وا داشته است

تمركز گرایی ایران در مسائل مربوط بهره برداری از خاویار دریای خزر موجب شده، عملكرد این كشور در زمینه حفظ ذخایر این گونه ماهیان موفقتر از سایر كشور های حوزه این دریاچه باشد و سال جاری میلادی تنها كشوری است كه از سوی كنوانسیون بین المللی گونه های در معرض خطر سازمان ملل مجاز به داشتن سهمیه برای صادرات است.

ماهیان خاویاری كه از آغاز حیات آنها بر روی كره خاكی بیش تر از ۲۰۰ میلیون سال می گذرد و بازماندگان عصر دایناسورها به حساب می آیند در سال های اخیر جزو گونه های درخطر انقراض به شمار می رود و مسئولان محیط زیست جهان را برای احیای ذخایر آن به واكنش وا داشته است.

در حال حاضر ۹۰ درصد خاویار دنیا از صید در دریای خزر به دست می آید و براساس آمار در سال ۲۰۰۵ میلادی، میزان صادرات آن و فرآورده های ماهی استروژن از دریای خزر یكصد و پنج تن برآورد شده و آن طور كه دست اندركاران صنعت خاویار می گویند سالیانه حدود صد تن از فرآورده ها نیز از طریق بازار سیاه صادر می شود.

این در حالی است كه متخصصان محیط زیست می گویند ذخایر ماهیان خاویار خزر در سال ۲۰۰۵ میلادی نسبت به دهه ۷۰ میلادی بیش از ۹۰ درصدكاهش یافته است.

آنها معتقدند، عمده ترین دلیل این كاهش، افزایش بی رویه صیدهای قانونی و غیرقانونی است. هر چند كه دلایل دیگری همچون ساختن سد روی رودخانه هایی كه به دریا می ریزند، سرازیر شدن سموم و پساب های صنعتی به دریا و تغییرات زمین شناسی نیز را در این میان مؤثر است.

روسیه ، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، تركمنستان و ایران، پنج كشور ساحلی خزر، میزان صید قاچاق در سواحل شان را ناچیز اعلام می كنند ولی همچنان شاهد هستیم كه ارگان های جهانی محیط زیست نسبت به صید بی رویه ماهیان خاویاری در دریای خزر هشدار می دهند.

پرورش ماهیان خاویاری كه از سال های گذشته در ایتالیا و فرانسه آغاز شده بود هم اكنون در حال گسترش به سایر كشورها از جمله چین است و با توجه به كاهش سالانه میزان صید خزر پیش بینی می شود تا در آینده ای نه چندان دور خاویار پرورشی بخش اعظم بازار جهانی را تصرف كند.

كنوانسیون بین المللی گونه های در معرض خطر سازمان ملل كه به اختصار سایتس خوانده می شود و بیش از ۱۶۸ كشور در آن عضو هستند با نگرانی از كاهش شدید ماهیان خاویاری دریای خزر محدودیت در رابطه با صید برخی گونه های ماهیان خاویاری را اعلام كرد.

دبیر خانه كنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در حال انقراض گیاهی و جانوری (CITES) در سازمان ملل متحد درباره علت تمدید ممنوعیت صدور برخی گونه های خاویار اعلام كرده كه هیچ یك از پنج كشور ساحلی دریای خزر اطلاعات لازم را در اختیار سازمان ملل قرار نداده است تا این سازمان براساس آن بتواند سهمیه هر كدام از این كشورها را برای صدور گونه هایی از ماهی های تولید كننده خاویار تعیین كند كه در معرض خطر انقراض قرار دارند.

سازمان ملل متحد تنها به ایران اجازه داد كه در سال ۲۰۰۶ میلادی تا ۴۴۳۷۰ كیلوگرم خاویار كه از تاس ماهی ایرانی به دست می آید به خارج صادر كند اما ممنوعیت صدور این نوع از خاویار را برای دیگر كشورهای حوزه دریای خزر تمدید كرد.

مدیر بازرگانی شركت مادر تخصصی خدمات كشاورزی كه مسئولیت صادرات فروش و فرآوری خاویار ایران را برعهده دارد در این خصوص به خبرنگار «ایران» توضیح داد: دریای خزر سه گونه عمده ماهیان خاویاری را دارد كه از ماهی خاویاری فیل ماهی خاویاری بلوگا، از ماهی خاویاری اوزون برون خاویار سوروگا و از تاس ماهی ، خاویار آسترا استحصال می شود.

ماهی خاویاری تاس ماهی خود به سه گونه ماهی خاویار شیپ، تاس ماهی روس و قره برون یا تاس ماهی ایران تقسیم می شود.

«سید مجتبی محمدی» ادامه داد: قیمت فروش داخلی یك كیلو گرم خاویار ایران از ۲۹۰ هزار تومان تا یك میلیون و ششصد و ۱۰ هزار تومان است كه بیشترین قیمت مربوط به خاویار بلوگا است.

وی در زمینه قیمت های خاویار صادراتی، می گوید: در زمینه صادرات قیمت ها چندان مشخص نیست زیرا قیمت خاویار صادراتی در مزایده ها تعیین می شود.

وی با اشاره به اینكه صید بی رویه موجب كاهش همه انواع ماهیان خاویاری دریای خزر شده است، می گوید: دبیرخانه كنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در حال انقراض گیاهی و جانوری (CITES) در سازمان ملل متحد به این دلیل سعی دارد میزان تولید، صادرات و فروش ماهیان خاویاری دریای خزر را ساماندهی كند و لذا هر ساله تجارت بین المللی خاویار را كنترل و سهمیه برای صادرات اعلام می كند.

وی معتقد است با ارزیابی هایی كه این كنوانسیون بر میزان تولید ذخایر و برنامه های بازسازی ذخایر كشورهای حوزه دریای خزر انجام داده امسال تنها ایران دارای سهمیه صادرات خاویار از گونه تاس ماهی است.

محمدی عنوان می كند: ممكن است ایران به میزان سهمیه تعیین شده (۴۴ تن) نخواهد و یانتواند ماهیان خاویاری را صادر كند زیرا میزان صید و صادرات ما بستگی به وضعیت دریا وهمچنین وضعیت بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری سواحل ایران دارد. در ایران صید و تولید خاویار در انحصار یك شركت دولتی قرار دارد ولی در دیگر كشورها در زمینه صید ماهی های خاویاری شركت های بخش خصوصی فعال هستند و از آنجا كه نظارت كافی بر صید آنها نیست صادرات غیر مجاز دارند.

مدیر بازرگانی شركت مادر تخصصی خدمات كشاورزی می گوید: ما در ایران انستیتو بین المللی تحقیقات ماهیان خاویاری در رشت داریم كه سالانه مقادیر قابل توجهی ماهیان خاویاری تكثیر و در دریای خزر رها سازی می كند. این انستیتو در سال گذشته ۲۰ میلیون قطعه انواع ماهیان خاویاری را در دریای خزر رها ساخت.

به این ترتیب این مؤسسه در هزینه كردن برای احیا ماهیان خاویاری و جلوگیری از انقراض این گونه ماهیان یكی از مؤسسات برتر در سطح جهان به شمار می رود.

وی با اشاره به اینكه تعداد ماهیان خاویاری را به طور دقیق نمی توان محاسبه كرد، می گوید: ارزیابی كنوانسیون تجارت بین المللی گونه هایی در حال انقراض گیاهی و جانوری دو بار در سال براساس معیارهای خاصی انجام می شود و ذخایر ماهیان خاویاری پیش بینی می شود و سهمیه ها براساس آن مشخص می شود.

یكی از دلایل عمده ای كه به كشورهای دیگر حوزه دریای خزر سهمیه داده نشده، این بوده كه این كشور ها به دلیل پراكندگی فعالان خاویار و نداشتن متولی مشخص در این حوزه برای نظارت بر تولید و شركت در جلسات جهانی و پاسخگویی به سؤالات مطرح شده در آنها نماینده تامی ندارند و نظم و انضباط حاكم بر نحوه تولید و فروش خاویار ایران در این كشورها وجود ندارد. وی معتقد است: به رغم گران بودن خاویار، درآمد قابل توجهی از این محصول عاید ایران نمی شود زیرا ایران سالانه هزینه زیادی را صرف بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر می كند.

مدیر بازرگانی شركت مادر تخصصی خدمات كشاورزی افزود: خاویار با نام ایران گره خورده و تولید خاویار برای ایران اهمیت پرستیژی دارد و درآمد خاویار در مقابل این پرستیژ از اهمیت كمتری برخوردار است.

درآمد ایران از خاویار سالانه ۱۵ تا ۲۰ میلیون دلار است كه البته اشتغال ایجاد شده در زمینه صید فرآوری و تولید خاویار نیز برای ما مهم است.

محمدی، كشورهای عمده وارد كننده خاویار در جهان را آلمان، فرانسه، اسپانیا، لوكزامبورگ و ژاپن عنوان كرد و گفت: واردات خاویار آلمان و فرانسه به ترتیب بیشتر از دیگر كشورهاست.

محمدی ادامه می دهد: بیشتر خاویار استحصال شده از ماهیان خاویاری صید شده ایران بالغ بر ۸۰ درصد از گونه تاس ماهی است و بقیه خاویار ما را دو نوع دیگر اوزون برون و فیل ماهی شامل می شوند.

ایران در زمینه حفظ ذخایر وتولید كنترل شده ماهیان خاویاری سعی می كند، ذخایر این گونه ماهی ها را در دریای خزر حفظ كند و به نسل های بعدی منتقل كند لذا در بحث خاویار برای ایران منافع بلند بر منافع كوتاه مدت ارجحیت دارد.

صادق دهقان