بخورنخورهای کبدچرب

توصیه ها و هشدارهای دکتر آزیتا حکمت دوست متخصص تغذیه بالینی

امروزه ابتلا به کبد چرب به‌ویژه در میان جوانان کشور به دلیل پیروی از رژیم‌های غذایی غلط، کمی‌تحرک و افزایش پشت‌میزنشینی بسیار افزایش پیدا کرده است. این بیماری از بیماری‌های خطرناکی است که علامت خاصی ندارد و چون دیر تشخیص داده می‌شود، می‌تواند حتی باعث فوت فرد مبتلا شود...

▪ کبدچرب چه بیماری‌ای است و چگونه فردی به آن مبتلا می‌شود؟

کبدچرب در اثر تجمع چربی در سلول‌های کبد به وجود می‌آید و در افرادی که دچار اختلال در متابولیسم بدن هستند و چربی و قندخونشان بالاست، بیشتر دیده می‌شود. البته فردی که به آن مبتلا می‌شود، زمینه ژنتیکی هم دارد. در این بیماری تری‌گلیسیریدی که در سلول‌ها تجمع یافته از سلول‌های کبدی خارج نمی‌شود. وقتی به‌تدریج چربی در سلول‌های کبدی جمع می‌شود، اصطلاحا می‌گویند فرد دچار کبدچرب غیرالکلی شده است. با بروز استرس یا بیماری‌های جزئی که بر سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارند، سلول‌هایی که دچار تجمع چربی شده‌اند، ملتهب می‌شوند و فاز دوم بیماری به شکل هپاتیت چرب غیرالکلی بروز می‌کند. تا این مرحله کبدچرب قابل درمان است اما در صورتی که فرد متوجه نشود یا پیگیر درمان نباشد، وارد مرحله سیروز و بدخیمی‌های کبدی می‌شود که درمان‌ ندارد زیرا سلول‌های کبدی تخریب شده‌اند و راهی جز پیوند کبد باقی نمی‌ماند.

▪ این بیماری علامت خاصی دارد که به محض مشاهده آن، برای درمان اقدام شود؟

نه، متاسفانه یکی از مشکلات کبدچرب این است که نشانه خاصی ندارد و فقط با انجام آزمایش یا سونوگرافی می‌توان این بیماری را تشخیص داد. البته برخی علایم در همه بیماران مبتلا شایع است؛ از جمله خستگی و درد در ناحیه بالا و سمت راست شکم.

▪ کبد چرب بیماری شایعی است؟

طبق آمار، مشخص شده فاز اول این بیماری در ۳۰درصد و فاز دوم آن در حدود ۱۰ درصد جمعیت ایران شیوع دارد. متاسفانه کبدچرب مختص سن یا جنس خاصی نیست و حتی در کودکان، به خصوص آنهایی که مشکلات ژنتیکی دارند، دیده می‌شود. البته هرچه سن بالاتر رود، چون چربی و قندخون افزایش پیدا می‌کند، احتمال بروز این بیماری بیشتر می‌شود.

▪ سبک زندگی هم در ابتلا به کبدچرب تاثیر دارد؟

بله، ۷۰ درصد افراد دچار کبدچرب به اضافه‌وزن و چاقی مبتلا هستند و سابقه قند و چربی خون بالا دارند. درواقع کسانی که رژیم‌غذایی ناسالمی دارند (به خصوص مصرف بالای چربی‌های اشباع و قندهای ساده) و فعالیت بدنی‌شان کم است، بیشتر به کبدچرب مبتلا می‌شوند.

▪ درمان این بیماری چگونه است؟

کبدچرب درمان دارویی خاصی ندارد. تغییر در شیوه زندگی، درمان اصلی و پیشگیرانه این بیماری است. فردی که به چاقی مبتلاست، با کمی کاهش وزن بهبود می‌یابد. مطالعه‌های مختلف نشان داده‌اند اگر این افراد ۵ تا ۱۰ درصد وزنشان را کاهش دهند، آنزیم‌های کبدی به حد طبیعی بازمی‌گردد. لازم است فرد مبتلا به متخصص تغذیه مراجعه کند و رژیم غذایی خاصی داشته باشد تا هرچه سریع‌تر بهبود یابد و بیماری‌اش وارد فاز ۲ و ۳ نشود.

▪ منظورتان از رژیم غذایی خاص چیست؟

میزان کربوهیدرات (قند) و به‌‌خصوص کربوهیدرات‌های ساده و همین‌طور چربی‌، به‌خصوص چربی‌های اشباع، باید در رژیم این افراد کم شود. مبتلایان به این بیماری بهتر است برای پخت و پز از چربی‌های غیراشباع مانند روغن‌های مایع و گیاهی مثل روغن کانولا و زیتون استفاده کنند؛حتما چربی‌های قابل رویت گوشت را (چه قرمز چه سفید) بگیرند و ترجیحا در هفته بیش از ۲ بار گوشت‌قرمز نخورند و مصرف فیبر را افزایش دهند. فیبر در انواع سبزی و سبوس غلات به وفور یافت می‌شود. میوه‌ها هم فیبر خوبی دارند اما چون حاوی قند فراوانی هستند، باید به میزان متعادل (یعنی حداکثر ۳ واحد در روز و به دفعات)میوه مصرف کنند یعنی بیمار مبتلا به کبدچرب نمی‌تواند ۳ میوه را با هم بخورد اما مصرف سبزی‌ها برایش آزاد است. مصرف غلات سبوس‌دار یا سبوس به‌صورت جدا در سوپ، کوکو، کتلت و... نیز برای این بیماران مفید است. موادغذایی با خواص ضدالتهابی مثل روغن ماهی نیز بهتر است در برنامه غذایی این افراد گنجانده شود. ورزش و تحرک بدنی برای مبتلایان به کبدچرب ضروری است و حتما باید ۳۰ دقیقه تا یک ساعت ورزش کنند. با این سبک زندگی چربی کمتری در سلول‌های کبد ذخیره می‌شود و به مرور بهبود می‌یابند.

▪ حذف یک وعده غذایی (مخصوصا شام) را به این بیماران توصیه می‌کنید؟

نه، تعداد وعده‌های غذایی باید زیاد و حجمشان کم باشد. اگر حجم بالایی از خوراکی‌ را در یک وعده مصرف کنند، تمام مواد غذایی در کبد به تری‌گلیسیرید تبدیل می‌شود. کبد این بیماران در آزاد کردن تری‌گلیسیرید از بافت کبدی و انتقال آن به سایر بافت‌ها مشکل دارد بنابراین با این روش دچار مشکلات حادتری خواهند شد. مبتلایان به کبدچرب باید ۶ وعده غذایی داشته باشند و در هر وعده میزان کالری دریافتی‌شان محدود باشد.

▪ موادغذایی خاصی وجود دارد که باید از برنامه‌ غذایی آنها حذف شود؟

میزان کربوهیدرات‌های ساده و چربی اشباع باید کاملا محدود شوند. این افراد باید میزان مصرف چربی اشباع را به کمتر از ۱۰ درصد کل چربی‌های مصرفی‌ برسانند. رعایت این مساله یعنی دریافت چربی اشباع از لبنیات یا گوشت و جایی برای مصرف موادغذایی چرب مثل کره و خامه باقی نمی‌‌ماند. این بیماران به‌عنوان صبحانه می‌توانند یک واحد نان سبوس‌دار با پنیر کم‌چرب و سبزی‌ بخورند. مصرف یک لیوان شیر کم‌چرب یا چای بدون قند یا هر نوع نوشیدنی بدون قند دیگر هم در طول روز برایشان مجاز است. غذاهای سرخ‌کرده برای این افراد مناسب نیست و بهتر است مواد غذایی آب‌پز یا بخارپز بخورند.

▪ حرف آخر؟

هنوز دارویی برای درمان این بیماری یافت نشده اما مبتلایان برای پایین آوردن چربی و قندخون باید دارو مصرف کنند. مصرف مکمل‌هایی مثل روغن ماهی که خواص ضدالتهابی دارد نیز برای پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک‌کننده است.

سمیه مقصودعلی