به قوی ترین نوزاد دنیا,این غذاها را بدهید

اهمیت تغذیه از زمانی شروع می شود که مادر پیش از بارداری, تصمیم به بچه دار شدن می گیرد از همان زمان مادر آینده باید به نکات مهم در نوع و نحوه غذا خوردن خود توجه کند این مسئله برای دوران بارداری و حتی شیردهی نیز حائز اهمیت است

اهمیت تغذیه از زمانی شروع می‌شود که مادر پیش از بارداری، تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرد. از همان زمان مادر آینده باید به نکات مهم در نوع و نحوه غذا خوردن خود توجه کند. این مسئله برای دوران بارداری و حتی شیردهی نیز حائز اهمیت است. مادر باید دقت داشته باشد طی بارداری و شیردهی از تمام طبقات مختلف هرم غذایی به اندازه کافی و متنوع مصرف کند. اما موضوع اصلی گفت‌وگوی ما با استاد دکتر سلطان‌زاده، درباره تغذیه نوزاد است؛ مخصوصا که این روزها بازار انواع و اقسام مکمل‌های تغذیه‌ای داغ است و پدرومادرها می‌خواهند بدانند کدام مکمل برای کودکشان مفید خواهد بود.

پروفسور حسین سلطان‌زاده، متخصص اطفال و نوزادان، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و از شاگردان دکتر قریب، پدر طب اطفال در سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۴ است.

● بهترین دارو برای نوزاد چیست؟!

از بدو تولد هیچ نوزادی در دنیا تا ۶ ماهگی نباید از چیزی جز شیر مادر تغذیه کند مگر اینکه دچار بیماری خاص یا نیازمند نوع ویژه‌ای از شیر خشک باشد. به خواست خداوند شیر مادر در ابتدای تولد نوزاد از آب بیشتری برخوردار بوده که تشنگی او را برطرف می‌کند و سپس با غلیظ و چرب‌تر شدن قادر است گرسنگی نوزاد را رفع کند. بیشتر آلرژی‌ها و حساسیت‌هایی که در کودکان ایجاد می‌شود مربوط به این است که به تغذیه با شیر مادر بها نمی‌دهند و نمی‌دانند که چقدر مفید است به‌خصوص قطرات ابتدایی شیر مادر که به «کلستروم» یا «آغوز» معروف است و حیات‌بخش خواهد بود. در دنیا هیچ قطره و داروی تقویتی‌ای گرانبهاتر و ارزشمندتر از قطرات ابتدایی شیر مادر که به آغوز معروف است، یافت نمی‌شود. در قطرات ابتدایی تمام ایمونوگلوبین‌های ضروری برای تقویت بچه در همان آغاز ترشح شده و از طریق شیر مادر به بدن نوزاد وارد می‌شود. در اصل واکسیناسیون نوزاد علیه اکثر عوامل بیماری‌زا و آلرژیک از همان ابتدا و با همین بخش از شیر انجام می‌‌شود.

متاسفانه خیلی‌ها تصور می‌کنند شیر غلیظ کلستروم موجب بیماری و زردی در نوزاد می‌شود که این یک اشتباه بسیار بزرگ و باوری غلط است. با وجود این هنوز هم شاهد حضور مادرانی در مطب هستیم که مدعی‌اند مرتبه اول و دوم شیر خود را دوشیده و به دلیل رنگ زرد آن از دادن شیر به نوزاد اجتناب کرده و آن را دور ریخته‌اند.

● دستور تهیه بهترین سوپ برای نوزادان

سوپ در هفته سوم از ماه هفتم شروع می‌شود.

مواد لازم:

ماهیچه (گوشت قرمز)، برنج، هویج، جعفری، گشنیز و لوبیاسبز (بر اساس تحمل و احتمال حساسیت نوزاد در هر روز یک نوع سبزی انتخاب می‌کنیم). روز اول نیاز نیست که همه سبزی‌ها را با هم بریزیم. این سوپ نیازی به روغن ندارد و نمک هم نمی‌خواهد. پس از پختن این سوپ ماهیچه، روز اول تنها یک قاشق آن را در وعده ظهر پس از سیر شدن نوزاد از شیر مادر و گذشت مدت کوتاهی به وی می‌دهیم. این کار را برای روزهای بعدی به ۲ قاشق در روز و بعد ۳ قاشق و ۴ قاشق تا روز چهارم افزایش داده و تا پایان هفته به ۲ قاشق در ۳ وعده می‌رسانیم. در هفته چهارم از ماه آغاز غذای کمکی (ماه هفتم) تنوع را بیشتر می‌کنیم. صبح فرنی ۳ قاشق، ظهر سوپ و عصر ۳ قاشق حریره بادام نوش‌جان کند و در شب هم ۳قاشق سوپ بخورد. فراموش نکنیم که در ۶ ماهه دوم سن نوزاد باید اولویت با شیر مادر باشد بعد از آن اگر نوزاد تشنه بود، مقداری آب جوشیده سرد شده به او می‌دهیم و در نهایت سراغ غذاهای کمکی مذکور می‌رویم.

● چه کنم تا کودک خوب رشد کند؟

بسیاری از مادران دوست دارند نوزادشان در کمترین زمان و به سرعت رشد کرده و بزرگ شود به همین دلیل تلاش می‌کنند هرچه سریع‌تر او را با طعم ویتامین‌ها و انواع شربت‌های تقویتی آشنا کنند. این یک اشتباه بزرگ است؛ بی‌حوصلگی مادر برای غذا دادن به نوزاد از یک‌سو و حجم کم معده نوزاد و امکان خوردن غذا به میزان بسیار کم از سوی دیگر موجب بروز مشکلات جدید برای فرزند تازه‌وارد می‌شود. از ۶ماهگی که عبور کنیم آغاز آشنایی نوزاد طعم غذاهای کمکی است؛ غذاهایی که خود به تنهایی نمی‌تواند کافی باشد و باید در کنار مصرف شیر مادر به عنوان غذای همراه و کمکی مصرف شود اما نه با حجم زیاد. فراموش نکنیم که حجم معده نوزاد بسیار کوچک است و باید غذا را در دفعات متعدد اما با میزان کم به او بدهیم.

به قوی ترین نوزاد دنیا،این غذاها را بدهید!

● از کی دسر را شروع کنیم؟!

در ماه هشتم ظهر و شب می‌توانیم ماست را هم به رژیم غذایی نوزاد خود اضافه کنیم (۲ قاشق). خرما (رطب بدون پوست)، جگر گوسفند یا مرغ را هم می‌توانیم بپزیم و نرم کنیم و هفته‌ای یک‌بار به سوپ نوزاد اضافه کنیم.در ماه نهم انواع آش (آش ماست، آش حبوبات، آش گندم) را درست می‌کنیم و در این ماه هم ماهی آبپز دریایی که سرشار از امگا۳ است، توصیه می‌شود که باید نرم و با دقت به میزان کم تغذیه شود. در ماه دهم کته ماهیچه، کوفته قلقلی،‌ ماکارونی با ترکیبات مخصوص توصیه می‌شود. حالا کودک ما ۱۰ ماه دارد و می‌تواند به آهستگی بجود یا غذا را ریزریز کند.۱۱ و ۱۲ ماهگی زمانی است که مادر می‌تواند علاوه بر انواع غذاهای اشاره شده از غذای خانواده نیز به کودک خود بدهد.با رعایت اضافه کردن نمک و ادویه، به غذای خانواده به میزان بسیار کم می‌توان از همان غذا به کودک داد. در اینجاست که کودک به یک‌سالگی رسیده و اکنون چیزهایی که برایش ممنوع بود قابل خوردن است؛ نمک، عسل، سفیده تخم‌مرغ، اسفناج و...

● روش تهیه حریره بادام چیست؟

خیلی ساده. ۲ قاشق آرد برنج، نصف قاشق شکر، ۱۲۰ سی‌سی شیر پاستوریزه به مدت یک دقیقه بجوشد. از شب قبل ۴ عدد بادام خام که خوب خیس خورده و پوست کنده‌ایم را می‌‌کوبیم تا نرم شود و داخل فرنی آرد برنج می‌ریزیم تا به قوامی بالاتر از شیر مادر برسد. حالا تنها یک قاشق حریره بادام در یک وعده از غذاهای کمکی به او می‌دهیم تا او را با طعم و مزه حریره بادام آشنا کنیم. با این کار میزان و تعداد دفعات را تا پایان هفته به یک قاشق در هر وعده می‌رسانیم.

● چرا بادام؟

بادام برای آنکه اکثر املاح و ویتامین‌های مورد نیاز نوزاد را تامین می‌کند. با این دو مسیر یعنی دادن یک هفته فرنی آرد برنج و یک هفته حریره بادام حالا به هفته سوم از ماه هفتم نوزاد می‌رسیم که دستور سرآشپز در اینجا سوپ است!

● پیشنهادهای سرآشپز برای نـوزادان!

پیشنهاد ویژه و به قول معروف پیشنهاد سرآشپز برای روزهای ورود به ماه هفتم «فرنی» است.

● فرنی چطور درست می‌شود؟

۲ قاشق آرد برنج، نصف قاشق شکر و ۱۲۰ سی‌سی شیر پاستوریزه با کمی حرارت به شکلی که از شیر مادر کمی غلیظ‌تر باشد. غذایی که کمکی محسوب شده و نوزاد باید تنها یک قاشق آن را تازه بعد از آنکه از شیر مادر سیر شد، نوش‌جان کند. این رژیم ‌غذایی را فردای آن روز در ۲ وعده ظهر و عصر، روز سوم ظهر، عصر و شب، روز چهارم صبح، ظهر، عصر و شب و هر بار یک قاشق باید برای نوزاد تکرار شود. آن وقت شرایط برای افزایش حجم و تعداد قاشق‌های غذای کمکی برای روزهای آینده نوزاد فراهم می‌شود. این کار را تا زمانی که در هر وعده بتواند ۳ قاشق فرنی بخورد، ادامه دهید. بعد از این باید به فکر تنوع در ذائقه باشیم. حریره بادام غذایی خوب و مغذی است که باید توسط مادر برای نوزاد در روزهای پیش‌رو آماده و آرام‌آرام معده او با این غذا آشنا شود.

● کدام غذاها ممنوع است؟

۴ چیز را تا یک‌سالگی نباید به کودک داد؛ نمک، عسل،‌ سفیده تخم‌‌مرغ و اسفناج. در ماه دوم از ۶ ماهه دوم یا بهتر بگوییم ماه هشتم تولد نوزاد علاوه بر دادن فرنی، حریره بادام و سوپ می‌توان زرده تخم‌مرغ را به منوی غذای نوزاد هم اضافه کرد.

دستور تهیه زرده تخم‌مرغ:

تخم‌مرغ را تا حدی که زرده آن سفت شود، آبپز می‌کنیم. به اندازه یک نخود جدا کرده و با مقداری آب مخلوط می‌کنیم و آهسته به نوزاد می‌دهیم تا نوش‌جان کند. این مقدار را هر روز به اندازه یک قاشق یا به اندازه یک نخود اضافه کرده که تا پایان هفته به یک زرده کامل برسد. حالا نوبت به سوپ نخودفرنگی می‌رسد که من جزئیات آن را در سایت اختصاصی‌ام درج کرده‌ام. سوپ رشته‌فرنگی شامل ۹ماده غذایی، سوپ ماش، حلیم گوشت و برنج، پوره سیب‌زمینی، پوره هویج، پوره کدوحلوایی و انواع آبمیوه‌ها به جز آب کیوی، خربزه، آلبالو، گیلاس و انواع توت از جمله توت‌فرنگی برای ماه هشتم تولد نوزاد توصیه می‌شود که در وعده‌های کم‌حجم ولی متفاوت و متنوع تغذیه شود.

● ترفندهای خوراندن آهن به بچه!

تا ۲سالگی بچه‌ها‌‌‌‌ باید آهن بخورند علاوه بر مولتی‌ویتامین و ویتامین A و D. قطره آهن را باید بین ۲وعده غذایی بخورند؛ یعنی حداقل نیم‌ساعت قبل و بعد از شیر خوردن (غذاخوردن) نباید قطره آهن بخورند. برای جلوگیری از سیاه شدن دندان‌ها باید قطره عقب زبان (دهان) ریخته شود و با خوراندن مقداری آب و پاک کردن دندان‌ها با پارچه خیس می‌توان از تغییر رنگ دندان‌‌ها کاست. در خارج از کشور بر اساس نوع مواد غذایی و شیرهای غنی شده با ویتامین‌های دیگر مانند کشورمان قطره‌های ویتامین A و D را با هم مصرف نمی‌کنند و در بیشتر کشورهای اروپایی فقط قطره ویتامین D توصیه می‌شود اما در کتاب‌های مرجع پزشکی توصیه شده که قطره A و D با هم مصرف شود. بعد از ۲سالگی دیگر احتیاجی به ویتامین نیست مگر آنکه بررسی شده و معلوم شود که بدن کودک به ویتامین خاصی احتیاج دارد (طی آزمایش خون یا بررسی نرمی استخوان‌ها).

● غذای خوب بهتر از مکمل خوب!

زمانی که به کودک غذاهای متنوع مناسب سنش داده شود، دیگر نیازی به خوراندن قطره‌ها و داروهای ویتامین نیست. تمام مواد غذایی در هرم غذایی دسته‌بندی می‌شود که دارای املاح و مواد مورد نیاز بدن است.مثلا وقتی صبح کودک کره، زرده تخم‌مرغ و شیر مصرف کند و زمانی که در وعده ظهر از خورش‌های مختلف همراه سبزیجات و لبنیات یا کباب‌های مختلف مصرف کند دیگر نیازی به دادن ویتامین نیست.

متاسفانه به دلیل بی‌توجهی به همین توصیه‌های ساده که مفهوم آن مصرف انواع غذاها با تعادل و تناسب بر اساس سن و وزن کودک است پیوسته شاهد مراجعه کودکانی به مطب هستیم که دو تا سه‌برابر وزن طبیعی و استاندارد خود، اضافه‌وزن پیدا کرده و این مسئله موجب نگرانی والدین و پزشکان می‌شود. پدرها و مادرها از روی دلسوزی اقدام به تهیه انواع ویتامین‌‌ها و شربت‌های مولتی‌ویتامین و خونساز داخلی و خارجی با قیمت‌های بسیار بالا می‌کنند غافل از اینکه همین غذاهای روزانه و تغذیه طبیعی و سالم قادر است نیاز روزانه کودکان را برطرف سازد. وسواس به قدری رسیده که علاوه بر شیر کافی که مادر به نوزاد یا کودک خود می‌دهد باز هم به داروخانه مراجعه کرده و شیر خشک تهیه می‌کند که مبادا کودکش گرسنه باشد که این مسئله موجب چاقی‌های مفرط کودکان در سنین پایین شده و بی‌شک ضرر این اقدامات بسیار بیشتر از سود آن است.

بچه‌‌ای که در زمان تولد ۳ کیلوگرم بوده، در ۵ ماهگی باید ۶ کیلوگرم باشد با این اقدامات نابجا تا ۱۰ کیلوگرم و حتی بیشتر اضافه‌وزن پیدا می‌کند و در آینده دچار بیماری‌های مختلفی از جمله دیابت و امراض قلبی می‌شود. تازه اگر دچار بیماری اسهال شود به دلیل چاقی مفرط است و اگر تمام بدنش را بگردیم جایی برای پیدا کردن رگ بابت تزریق سرم پیدا نمی‌کنیم.

● پس کی قندداغ بدهیم؟

در مجموع هیچ‌وقت به مادران و پدران توصیه نکردم و اجازه هم نمی‌دهم که آب‌قند، نبات‌داغ و امثال این نوشیدنی‌ها را به کودک و نوزاد خود بدهند. در سایت من غذاهای سنین مختلف براساس دستور پخت و مصرف تا ۱۸سالگی درج شده که هموطنان می‌توانند آن را مطالعه کنند. (از تولد تا ۱۸سالگی)

● ازکجا به کجا رسیدیم؟

فراموش نمی‌کنم که در سال‌‌های تحصیل من به قدری موارد اسهال نوزادان و کودکان فراوان بود که مجبور بودیم ۳ نوزاد مبتلا به اسهال را روی یک تخت بستری کنیم و حتی در گوشه و کنار راهروی بیمارستان نیز گاهی اوقات عمل جراحی می‌کردند و برخی زمان‌ها به دلیل این کمبود جا و محل بستری، بیماران را روی زمین می‌خواباندیم و سرم‌درمانی می‌کردیم. اما در سال ۱۹۹۰ چهره بیماری نوزادان و کودکان تغییر یافت و مشخص شد که آمار مرگ‌ومیر به دلیل ذات‌الریه و پنومونی و عفونت‌های دستگاه تنفسی به قدر عجیبی افزایش یافته است. گفته می‌شد، ۱۰هزار مرگ در یک سال به علت بیماری پنومونی در جهان را نباید مورد غفلت قرار داد. این شد که ۴۰۰ متخصص از سراسر جهان در ایالات‌متحده جمع شدند و با شرکت در یک کارگاه آموزشی گسترده و فراگیری تازه‌های علمی جهان کمک کردند تا در سال‌های بعد از آن آمار مرگ و میر بر اثر بیماری ذات‌الریه نیز همچون اسهال عفونی کاهش یافت.

راه‌اندازی و تقویت خانه‌های بهداشت در آن سال‌ها در کنار آموزش‌های لازم به پزشکان و حتی افراد کم‌سوادی که قادر به همکاری درخانه‌های بهداشت سراسر کشور بودند فکری بود که ناجی جان صدها و هزاران کودک ایرانی شد. در سال‌های نه‌چندان دور با آموزش افراد دارای تحصیلات بالاتر از ششم ابتدایی برای اینکه چگونه عفونت‌های دستگاه‌ تنفسی را از روی علائم ظاهری کودک تشخیص دهند، از میزان تنفس و بالا و پایین رفتن قفسه سینه و برخی دیگر از علائم چگونه به ماهیت بیماری پی برده و آنتی‌بیوتیک مانند آموکسی‌سیلین و کوتریموکسازول که اختیار تجویز آن را داشتند، بدهند، موجب شد کشور به موفقیت ارزشمندی در کنترل و مهار عفونت‌های تنفسی و حتی اسهال‌های عفونی دست یابد.

این مسئله در کنار واکسیناسیون که به یک طرح ملی و بسیج همگانی مبدل شده بود و پیش از آن برگزاری کارگاه‌های تغذیه با شیر مادر فرصتی ایجاد کرد تا ایران به جمع پیشگامان بهداشت درمان بپیوندد.

با این اقدامات بود که بخش اطفال برخی از بیمارستان‌ها به دلیل کاهش بیمار در پی تلاش‌های ملی و سراسری به حالت تعطیل یا نیمه‌تعطیل درآمده.

در سال ۱۳۷۵ بود که آقای دکتر مرندی، وزیر بهداشت وقت اعلام کرد که بسیاری از بیماری‌های نگران‌کننده کودکان در کشور تحت کنترل درآمده است اما مهم‌ترین نگرانی مرگ و میر نوزادان نارس و مادران بود که برنامه‌گذاران بهداشت و درمان را به تفکر برای پیگیری آن واداشت و این شد که با برگزاری سمینارهای مختلف هم‌اکنون توانسته‌ایم به آمار قابل توجهی از کاهش مرگ و میر نوزادان و مادران همگام با جهان دست یابیم.