چندبرداری باکو میان روسیه و ناتو

مقامات آذری طی سال های پس از فروپاشی شوروی با کاربست سیاست خارجی چندبرداری توانسته اند به نحو مطلوبی رقابت روسیه و غرب در قفقاز جنوبی و آذربایجان را مدیریت و در این فرآگرد به حداکثرسازی منافع خود اقدام کنند

مقامات آذری طی سال‌های پس از فروپاشی شوروی با کاربست سیاست خارجی چندبرداری توانسته‌اند به نحو مطلوبی رقابت روسیه و غرب در قفقاز جنوبی و آذربایجان را مدیریت و در این فرآگرد به حداکثرسازی منافع خود اقدام کنند. نمود این مسئله را می‌توان به نحو ملموسی در ایجاد توازن از سوی باکو در روابط خود با امریکا و ناتو از یک سو و روسیه از سوی دیگر مشاهده کرد که طی سال‌های اخیر اسباب حساسیت هیچ یک از طرفین نشده و باکو توانسته از قِبَلِ این مسئله از هزینه‌های گرایش صِرف به یک سمت اجتناب کند. در همین راستا، اخیراً هفتة ناتو در باکو آغاز بکار کرده و در حال برگزاری است و مقامات آذری در چهارچوب سیاست پیشین خود درصددند تا در این فرآگرد نیز به نحوی عملی نکنند که موجب انگیخته شدن حساسیت‌های مسکو شود.

تحلیل‌گران مختلف در این باب اتفاق‌نظر دارند که آذربایجان طی سال‌های پس از فروپاشی موفق‌ترین سیاست‌ توازن را بین روسیه و غرب برقرار کرده و برخلاف رویة و رفتار اکراین و گرجستان موفق شده تعامل مثبت و دوسویه‌ی را بین روسیه و ناتو برقرار کند. باکو با ایجاد این توازن بهینه از یک سو توانسته از موقعیت ژئوپولیتیکی حائز اهمیت خود در قفقاز جنوبی به نحو مطلوبی بهره گیرد و از سوی دیگر از قِبَلِ رقابت میان مسکو و بروکسل حداکثر منافع ممکن را برای خود تضمین کند.

لذا تعاملات و همکاری‌های آذربایجان و ناتو طی سال‌های پس از فروپاشی شوروی که به انحاء و اشکال مختلف در جریان بوده، هیچگاه به اندازة رفتارهای تفلیس و کی‌یف، حساسیت‌های مسکو را برنینگیخته است. با این ملاحظ، باکو در ادامة تعاملات خود با پیمان ناتو، در حال برگزاری هفته ناتو در این کشور است که طی آن سخنرانی‌ها، کنفرانس‌ها و گروه‌های کاری مختلف، در قالب یک سمینار دو روزه روابط و تعاملات دوجانبه و منطقه‌ای را مورد بررسی قرار خواهند داد. این سمینار از سوی شورای همکاری یورو‌آتلانتیکی ترتیب داده شده و یکی از مهم‌ترین محورهای بحث در آن موضوع انرژی، امنیت انرژی، چالش‌ها و دورنماها در این حوزه است.

در چهارچوب این سمینار همچنین قرار است کنفرانسی زیر عنوان نقش نیروهای نظامی و نهادهای انتظامی در فرآگرد همکاری میان آذربایجان و ناتو نیز برگزار شود که بنا به اعلام برگزارکنندگان، باگدان آورسک، معاون امور راهبردی وزیر خارجة رومانی یکی از مهم‌ترین سخنرانان این کنفرانس خواهد بود. به تأکید ناظران، با عنایت به اینکه اخیراً روسیه به همراه مقامات مولداویایی، رومانی را متهم به دخالت در امور مولداوی کرده و مدویدیف نیز در نشست اخیر سران روسیه و اتحادیة اروپا در خاباروفسک به صراحت از این اتحادیه خواسته مانع دخالت رومانی در امور داخلی مولداوی شوند، حضور آورسک در نشست باکو حائز تأمل دانسته و تصادفی تلقی نمی‌شود. از سوی دیگر، مقامات رومانیایی از جمله سفیر این کشور در آذربایجان از چندی پیش و با هماهنگی ترکیه در مقام میانجی میان باکو و بروکسل، تلاش‌هایی را برای نزدیک‌ کردن آذربایجان به پیمان ناتو در دستور قرار داده و تلاش‌هایی را نیز در این زمینه انجام داده‌اند.

افزون بر تلاش‌های رومانی، ترکیه نیز از همان ابتدای فروپاشی شوروی در زمینه نزدیک کردن مواضع آذربایجان و ناتو تلاش‌های مختلفی را در دستور قرار داده که از آن جمله می‌توان به کمک آن به باکو برای انجام طرح‌هایی برای هماهنگ‌ کردن استانداردهای تسلیحات نظامی خود با پیمان ناتو و همچنین تسهیل فعالیت و مشارکت آن در برنامة «مشارکت برای صلح» این پیمان اشاره کرد. شایان ذکر است که همزمان با آغاز به کار هفتة آذربایجان و ناتو، فلیپ گوردن، معاون وزیر امور خارجة امریکا در امور اروپا و آسیا نیز با سفر به باکو مذاکراتی را با مقامات این کشور از جمله اِلمار مامِ‌دیاروف، وزیر خارجه و الهام علی‌یف، رئیس‌جمهور این کشور نیز ترتیب داده است. حسب برنامه‌ریزی‌ها جریان این دیدارها مسائل مختلف دوجانبه میان باکو و واشنگتن، به ویژه توسعة روابط با ناتو را مورد بحث قرار می‌گیرد. امریکا که حوزة خزر را حوزة منافع ملی خود اعلام کرده، هر ساله کمک‌هایی را در به همین بهانه به نهادهای اقتصادی و دفاعی آذربایجان اعطاء می‌کند که به نظر می‌رسد این جنبه یکی از مهم‌ترین مسائل مورد مذاکرة گوردن با مقامات آذری باشد. به نحوی که بنا به اعلام برخی خبرگزاری‌های امریکا درصدد است در چهارچوب همین همکاری‌ها یک کمک ۲۵ میلیون دلاری به آذربایجان اعطاء کند که یک پنجم آن صرف حوزة دفاعی خواهد شد.

همان طوری که اشاره شد، برگزاری این همایش و نزدیکی باکو به بروکسل با نباید تحرکی از جنس تعاملات و تمایلات تفلیس و کی‌یف به ناتو دانست، چرا که مقامات این کشور با دقت‌نظر در وضعیت موجود، ضمن عنایت به حساسیت‌های مسکو در این زمینة، به این مهم التفات دارند که هرگونه تقابل با روسیه به واسطة گسترش بی‌برناة روابط با ناتو واجد خطرات و هزینه بوده و از سوی دیگر با درایت دیپلماتیک می‌توان از رقابت این دو قدرت در قفقاز جنوبی به نحو بهینه‌تری بهره گرفت. لذا، باکو به سان گذشته تلاش می‌کنند در گسترش اخیر روابط خود با ناتو به نحوی عمل نکنند که نمود بیرونی آن تقابل با روسیه باشد. در چهارچوب همین سیاست است که مقامات آذری هیچگاه تمایل خود به الحاق رسمی و عضویت در پیمان ناتو را به طور رسمی علنی نکرده و هم‌زمان با تعامل با این نهاد، ضمن تأکید بر همکاری‌ راهبردی با روسیه، بر نقش مثبت و ضروری این کشور در ترتیبات امنیتی قفقاز جنوبی تأکید کرده‌اند. همان طوری که اشاره شد، نتیجة مشهود این سیاست چندبرداری عدم بروز خسارت از ناحیه روسیه به این کشور به واسطة روابط با ناتو بوده است. این در حالی است گرجستان و اکراین به واسطة سمت‌گیری‌ صِرف به یک سوی معادلة غرب و روسیه متحمل خساراتی از شده‌اند.