پنجشنبه, ۱۱ بهمن, ۱۴۰۳ / 30 January, 2025
بررسی وضع مطلوب و موجود عملکرد یادگیری در نظام آموزش استثنایی ـ بخش ۳
ب)بررسی وضع موجود آموزش و پرورش استثنایی در ایران
▪ نظام مدیریت و برنامهریزی راهبردی:
آموزش و پرورش استثنایی در ایران دارای سازمانی است که قانون آن دارای یک ماده واحد و شش تبصره است که در ۲۱/۹/۶۹ در مجلس شورای اسلامی به تصویب و در تاریخ ۵/۱۰/۶۹ به تایید شورای نگهبان قرار گرفت. اساسنامه این سازمان مصوب ۲۹/۵/۷۰ کمیسیون آموزش و پرورش مجلس و تایید ۲۴/۶/۷۰شورای نگهبان را دارد. این قانون بعد از ۲۳ سال فعالیت دفتر آموزش کودکان و دانشآموزان استثنایی به تصویب رسید. برای تحقق اهداف این سازمان که طراحی سیستم آموزش، پرورش، توان بخشی گروههای مختلف استثنایی است، ۱۴ وظیفه، دو رکن رئیس و شورای سازمان، پیش بینی شده است. تشکیلات این سازمان دارای سطح ستاد به عنوان بالاترین مرجع سیاستگذاری، برنامهریزی کلان و نظارت، سطح استان، مدیریت آموزش و پرورش استثنایی و سطح آموزشگاهها میباشد. مطابق با مأموریتهای این سازمان گروههای آموزش کودکان و دانشآموزان استثنایی به ۷ گروه، آسیب دیده شنوایی، آسیب دیده بینایی، کم توان ذهنی، اختلال رفتاری، اختلال یادگیری، معلول جسمی حرکتی و چند معلولیتی تقسیم میشود. در آییننامه اجرایی این سازمان ملاک تشخیص گروههای مذکور و شرط سنی ورود به مدرسه و ادامه تحصیل در مدارس خاص، مشخص شده است. اکثر گروهها در ایران دارای آموزش و پرورش قبل از دبستان با رویکرد همکاری والدین و مداخله به هنگام، میباشند. کودکان معلول جسمی حرکتی، آسیب دیده بینایی و شنوایی از ۴ سالگی در کلاسهای آمادگی پذیرفته میشوند. پیش از این در بعضی از شهرها، مراکز ویژه قبل از دبستان برای آموزش والدین، دایر بوده است. مقاطع تحصیلی ویژه دانشآموزان کم شنوا، تفاوتی با مقاطع رسمی عادی ندارد؛ مگر اینکه اولاً طول مدت تحصیل ابتدایی آنها ۷ سال و در مقطع متوسطه، اکثر آنها در مدارس فنی و حرفهای و کار دانش به تحصیل میپردازند. مقاطع تحصیلی کودکان آسیب دیده بینایی و معلول جسمی حرکتی نیز در مقاطع رسمی با دانشآموزان عادی برابر است.
دانشآموزان کم توان ذهنی دارای دوره آمادگی از ۶ سالگی به مدت دو سال، دوره ابتدایی ۷ ساله و دوره مهارتهای حرفهای هستند. دانشآموزان دارای اختلال یادگیری ساختاری مشابه دانشآموزان عادی دارند و در مورد دانشآموزان چند معلولیتی، با توجه به نوع معلولیت، شرایط خاصی خواهند داشت.
مطابق با آخرین اطلاعات آماری توسعه کمی دانشآموزان استثنایی در ایران حسب گروههای مختلف به این صورت است:
در سال تحصیلی ۸۵-۸۴، دارای ۱۳۳۲۰ دانشآموز آسیب دیده شنوایی، ۲۳۹۹ دانشآموز آسیب دیده بینایی، ۳۹۳۶ دانشآموز دارای مشکل یادگیری و رفتاری، ۱۸۹۴ دانشآموز معلول جسمی حرکتی، ۴۷۴۸۶ دانشآموز کمتوان ذهنی، ۲۰۷۶ دانشآموز چند معلولیتی و ۱۳۷۹ دانشآموز دارای اختلال رفتاری هیجانی در ۱۲۸۴ مدرسه مستقل که ۱۸ مدرسه آن غیر دولتی است و ۱۳۴۶ مدرسه ضمیمه بوده است. تعداد کل دانشآموزان تحت پوشش در سال تحصیلی ۸۴-۸۳ به ۷۸۵۴۱ و در سال تحصیلی ۸۵-۸۴ به ۸۰۱۴۷ دانشآموز رسید. در مقابل این تعداد دانشآموز در مدارس ویژه به صورت ضمیمه و مستقل دارای ۱۳۰۴۹ دانشآموز به صورت تلفیقی یا فراگیر در همین سال تحصیلی میباشیم.
در کشور ما از سال ۱۳۷۲ به طور آزمایشی و از سال ۱۳۷۵ با تصویب هیات دولت طرح ملی سنجش آمادگی کودکان بدو ورود به دبستان هر ساله در آستانه ثبت نام کلاس اولیها، اجرا میشود. علاوه بر تشخیص کودکان و دانشآموزان استثنایی به روش غربالگری مذکور، برای هر گروه از کودکان استثنایی، تسهیلاتی ویژه و بیشهنگامتر برای تشخیص نارسائیها نیز وجود دارد؛ به طور مثال کلینیکهای شنوایی و مراکز آزمون هوش سازمان آموزش و پرورش استثنایی در سراسر کشور، به مراجعهکنندگان سرویس تشخیص ارائه میکند.
▪ نظام منابع انسانی:
تصدی شغل معلم آموزش ویژه در انگلستان، مستلزم داشتن مرتبه معلم ذیصلاح است. این مرتبه میتواند به شیوههای زیر کسب شود:
۱) دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و یا دارندگان این مدارک تحصیلی میتوانند در دورههای مقدماتی تربیت معلم Initial Teacher Training (ITT) که در مراکز معتبر آموزشی ارائه میشود، شرکت کنند. دارندگان مدارک فوق میتوانند با شرکت در برنامههای تربیت معلم که مبتنی بر استخدام است، از جمله برنامه "معلمان فارغ التحصیل یا ثبت نام شده"، برنامه "اول تدریس" و سایر برنامههایی که توسط اداره تربیت و توسعه اجرا میشود، به کسب گواهینامه معلمی نائل شوند. یکی از مواردی که معلمان برای کسب گواهی به آن نیاز دارند، شرکت و موفقیت در امتحان مهارتها است، که پس از گذراندن دورههای آموزشی، اجرا میشود.
تعداد معلمان و سایر کارکنان سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور حدودا ۱۶۷۳۶ نفر در سال ۸۵ است که از این تعداد سهم کارکنان دارای مدرک لیسانس ۵۳/۰ از سهم کل کارکنان را شامل میشود که بیشک ارتقای تحصیلات این افراد در بهبود کیفیت آموزش استثنایی موثراست. همچنین ۵۸۶۴ نفر از کل آموزگاران (۱۰۶۴۲) دارای مدرک لیسانس و بالاتر هستند که این تعداد بیش از نیمی از آموزگاران را شامل میشوند. در گروه دانشآموزان کمتوان ذهنی برای هر ۷ نفر دانش آموز، ۱ نفر معلم اختصاص پیدا میکند. در گروه دانشآموزان ناشنوا و نیمه شنوا برای هر ۵ نفر دانش آموز، ۱ نفر معلم اختصاص یافته است. در گروه دانشآموزان نابینا و نیمه بینا به ازای هر ۵ دانش آموز، ۱ نفر معلم در نظر گرفته شده است. در گروه معلولین جسمی ـ حرکتی برای هر ۶ نفر دانش آموز، ۱ نفر معلم اختصاص پیدا کرده است. در گروه دانشآموزان چندمعلولیتی به ازای هر ۴ دانش آموز، ۱ نفر معلم اختصاص یافته است. در گروه دانشآموزان دارای اختلالات رفتاری برای هر ۷ دانش آموز، ۱ نفر معلم اختصاص یافته است.
همچنین نسبت آموزگاران پیشدبستانی گروه نوآموزان کمتوان ذهنی به ازای هر ۷ نفر نوآموز، ۱ نفر معلم و در دورهی دبستان به ازای هر ۷ نفر دانشآموز، ۱ نفر معلم و در دورهی مهارتهای حرفهای به ازای هر ۸ نفر دانشآموز، ۱ نفر معلم اختصاص یافته است. همین طور نسبت آموزگاران پیش دبستانی گروه نوآموزان ناشنوا و نیمه شنوا به ازای هر ۵ نفر نوآموز، ۱ نفر معلم، در دورهی دبستان به ازای هر ۵ نفر دانش آموز، ۱ نفر معلم و در دورهی راهنمایی و متوسطه به ازای هر ۷ نفر دانش آموز، ۱ نفر معلم در نظر گرفته شده است. هم چنین آمارهای گروه نابینا و نیمه بینا نیز نشان میدهد که در دوره پیشدبستانی به ازای هر ۵ نفر نوآموز، ۱ نفر معلم و در دورهی دبستان به ازای هر ۴ نفر دانشآموز، ۱ نفر معلم و در مقاطع راهنمایی و متوسطه به ازای هر ۷ نفر دانش آموز، ۱ نفر معلم اختصاص پیدا میکند. آمــار دانشآموزان معلول جسمی ـ حرکتی نیز حاکی از آن است که نسبت آمـــوزگاران در دوره پیشدبستان به دانشآموز ۱ به ۵ ، در دوره دبستان ۱ به ۶ و در مقاطع راهنمایی و متوسطه ۱ به ۷ نفر است.
در گروه دانشآموزان چندمعلولیتی نسبت آموزگار به دانشآموز ۱ به ۵ نفر در دورهی پیشدبستان، ۱ به ۴ نفر در دورهی دبستان است که این نسبت برای دانشآموزان مبتلا به اختلالات رفتاری ۱ به ۷ دانشآموز است.
در شرایط فعلی برای استخدام نیرو در آموزش و پرورش استثنایی دو روش کلی وجود دارد:
الف) استخدام نیروی جدید به صورت رسمی
۱) استخدام داوطلبان آزاد
۲) استخدام فارغالتحصیلان متعهد خدمت در مراکز تربیت معلم: استخدام این فارغالتحصیلان در سالهای اخیر هر ساله سیر نزولی داشته است؛ با این حال باز هم مهمترین روش استخدامی است.
ب) به کارگیری نیروی انسانی به روشهای غیر استخدامی
۱) بهرهگیری از اضافه تدریس شاغلین رسمی موجود
۲) جذب نیروی حق التدریس
۳) انتقال نیرو از دیگر مناطق آموزشی
۴) انتقال نیرو از سایر دستگاههای اجرایی به آموزش و پرورش استثنایی
۵) استفاده از نیروهای طرحی توانبخشی (گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و...) به منظور تکمیل کسری نیروی مورد نیاز
۶) استفاده از نیروهای سرباز معلم: در زمینه آمار این افراد اطلاعات دقیقی در دسترس نیست.
▪ نظام منابع مالی:
آموزش عمومی در انگلستان برای سنین ۱۶-۵ سال اجباری است. آموزش در مدارس دولتی رایگان است و این قاعده در مورد مدارس کودکان دارای نیازهای ویژه آموزشی نیز صدق میکند. تنها ۷ درصد دانشآموزان انگلیسی در مدارس خصوصی که شهریه دریافت میکنند، به تحصیل میپردازند. بودجه آموزش و پرورش صرف پرداخت حقوق معلمان، هزینههای نگهداری از مدارس، هزینه تهیه لوازم و مواد آموزشی، و هزینههای اجرایی خاص میشود. ادارات آموزشی محلی، مسوول تأمین خدمات آموزشی در سطح مناطق هستند. این مراکز توسط اعضای منتخب، اداره میشوند و بنا به قانون، ملزم به داشتن یک کمیته آموزشی هستند.
بر اساس قانون فدرال رفاه اجتماعی در آلمان، کلیه کودکانی که به موجب بررسیها دارای نیازهای ویژه شناخته میشوند، مشمول برخورداری از کمکهای مالی هستند. این کمکها با عنایت به طول دوره تحصیل اجباری، به منظور تهیه و تدارک امکانات و خدمات حمایتی و آموزشی، در اختیار خانواده این کودکان قرار میگیرد. ۸۵ درصد کودکان دارای نیازهای ویژه در آلمان، در مدارسی تحصیل میکنند که با بودجه دولت تأمین میشوند. ۱۵ درصد باقیمانده در مدارس خصوصی آموزش میبینند. مدارس خصوصی توسط کلیساها، سازمانهای رفاهی و سایر نهادهای غیردولتی تأسیس و اداره میشوند. این مدارس اگر چه تحت نظارت مراجع آموزشی ایالتی فعالیت میکنند، اما در انتخاب شیوههای تدریس، اقدامات توانبخشی و روشهــای مراقبتی خود در راستای بـهبود خــدمات آموزشی ویژه، آزادی نسبی دارنــد.
منابع مالی و مادی در سازمان آموزش و پرورش استثنایی از دو طریق تامین میشود:
الف) از محل منابع عمومی
ب) از محل منابع درآمدهای اختصاصی، از جمله کمکهای خیریهی افراد و سازمانها و هزینههای برخی خدمات
درباره سهم هر یک در بودجهی کلی بررسی سال ۸۵ نشان میدهد که در این سال سهم درآمدهای اختصاصی حدود یک پنجم کل درآمدها بوده است و این مساله درباره کل منابع مالی صدق میکند.
(جدول اعتبارات سازمان آموزش و پرورش استثنایی از سال ۱۳۸۰ لغایت ۱۳۸۵ پیوست به انتهای پیام)
(جدول توسعه فضاهای فیزیکی از سال ۱۳۷۹ لغایت ۱۳۸۴ پیوست به انتهای پیام)
▪ نظام برنامهریزی درسی:
برنامهریزی درسی در کشور ما از نظر اهداف، از آموزش و پرورش عادی تبعیت میکند. شرایط برنامهریزی درسی در آموزش و پرورش استثنایی از جهت اساسی تابع شرایط برنامهریزی درسی در کشور است. تهیه کتابهای درسی ویژهی خاص در کشور از سال ۱۳۷۶ در دستور قرار گرفت. از آن پس کتابهای ویژه دانشآموزان کم توان ذهنی در کلیه مقاطع تحصیلی پیش دبستانی، دبستانی مهارت آموزی، به طور ویژه تالیف شده است. به همراه کتابهای درسی کتاب آموزش والدین دوره قبل از دبستان برای دانشآموزان معلول جسمی حرکتی و برنامه ویژه قبل از دبستان به همراه روش ارزشیابی تهیه شده است. برنامه درسی کودکان استثنایی در مقاطع تحصیلی رسمی، مشابه دانشآموزان عادی است.
در دوره قبل از دبستان کودکان دچار آسیب بینایی، برنامه ویژه به همراه برنامه آموزش والدین تهیه شده است؛ اما برای مقاطع تحصیلی رسمی، کتابهای درسی آنها مشابه دانشآموزان عادی است که به صورت درشت خط و یا با خط بریل یا نوار کاست، تهیه و در اختیار قرار میگیرد.
برای کودکان دچار آسیب شنوایی در دوره قبل از دبستان برنامه ویژه به همراه کتاب راهنمای آموزش والدین، تهیه شده است و در دوره دبستانی به استثنای دوم ریاضیات، دارای کتاب خاص میباشد؛ اما در سایر دورهها، کتابهای عادی با مناسب سازی، استفاده میشود.
برنامه درسی کودکان چند معلولیتی، نیز تابع نوع معلولیتهای آنهاست.
برنامه درسی دانشآموزانی که به صورت تلفیقی یا فراگیر در مدارس عادی هستند، برنامه مدارس عادی است؛ اما معلم رابط برای تامین ویژه جبرانی، برای آنها، اعزام میشود.
▪ نظام تحقیقات:
در حال حاضر برای انجام پژوهشها در حیطه کودکان استثنایی دو سیستم وجود دارد:
الف) پژوهشکده کودکان استثنایی: این پژوهشکده که در سال ۱۳۷۴ تشکیل شده است، از لحاظ اداری وابسته به سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور بود؛ اما از سال ۱۳۸۴ با تجمیع کلیه پژوهشکدههای آموزش و پرورش در پژوهشگاه آموزش و پرورش، این پژوهشکده نیز از سازمان منتزع شد و در حال حاضر زیر نظر پژوهشگاه آموزش و پرورش اداره میشود. این پژوهشکده تا به حال حدود ۱۵۰ تحقیق در زمینه کودکان استثنایی انجام داده است.
ب) شورای تحقیقات استانها: در حال حاضر در کلیه سازمانهای آموزش و پرورش استانهای کشور شورای تحقیقات وجود دارد. این شوراها هر ساله اولویتهای پژوهشی خود را اعلام میکنند که برخی از اولویتها توسط مدیریت استثنایی سازمانهای آموزش و پرورش استانها تعیین میشود.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست