آقای اتومبیل های آنتیک

درباره هاشم نساج کریمی

می‌گویند حافظه بصریش حرف ندارد. کافی است وقتی که پشت فرمان مرسدس‌اش نشسته و می‌راند، گوشه گلگیر یک ماشین قدیمی را ببیند تا بلافاصله تاریخچه ماشین را برایت بگوید. خودش هم نه تنها به این ویژگی واقف است که با شعفی در صدا تاییدش می‌کند:« چشم عاشق نتوان گفت که معشوق نبیند.»

هر حرفه‌ای برای خود پیری دارد و اغراق نیست اگر سیدهاشم نساج کریمی را پیر ماشین بازها در ایران بنامی. آقای مدل‌های آنتیک. مردی استخوان‌دار و تحصیلکرده که تازه‌ترین کارش بازسازی دوجی است که رضا شاه در کرمان سوار آن می‌شده. این دوج DSIX مهر سال ۱۹۳۴ را بر خود دارد و هشت سال پیش از اینکه استاد نساج به دنیا بیاید، ساخته شده است.

آقای آنتیک‌زاده و پروده خیابان طبرسی مشهد به تاریخ یازدهم بهمن ۱۳۲۱ است و هنوز هم در این شهر سکونت دارد. به یمن توجه خانواده، لیسانس زبان و ادبیات فرانسه را از دانشگاه فردوسی مشهد می‌گیرد و به عنوان کارشناس امور اداری تا بازنشستگی در همین دانشگاه خدمت می‌کند. تکراری است اگر بگویم عشق به اتومبیل از کودکی در وجود او بوده و پیدا کردن عکس ماشین‌های قدیمی و جدید و یافتن تاریخ و تاریخچه آنها بهترین سرگرمی دوران بچگی؛ چون آنها که سرد و گرم چشیده این مقوله‌اند، می‌دانند که این شیفتگی حتما ریشه در کودکی دارد و تا بزرگسالی شخص را رها نمی‌کند. سید هاشم نساج نیز بر همین طریق، با نخستین عایدی‌ای که به دست می‌آورد به عشق کودکی بازمی‌گردد و ۵۰۰ تومان از حقوق ۹۵۰ تومانی دانشگاه را خرج خرید اولدزمبیل ۱۳۳۷ می‌کند.

ماشینی که با ۵۰۰ تومان خریده شده بود تا زمان بازسازی کامل پنج هزار تومان خرج روی دست استاد می‌گذارد اما او را در این کار مصرتر و عاشق‌تر می‌کند. خرید و بازسازی بیوکی با تاریخ ۱۹۵۴ اقدام بعدی او در این زمینه است و پس از آن شروع به خریدن چندین دوج پلیموت می‌کند. دوج‌هایی که در اواخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ میلادی تولید شده‌اند. خودش می‌گوید: «چون وضع زندگیم بد نبود، مدام این ماشین‌ها را می‌خریدم و بازسازی می‌کردم و نگه می‌داشتم. خانه پدریم خیلی بزرگ بود و انتهای حیاط درختان بزرگی داشت که ماشین‌ها را در سایه این درخت‌ها پارک می‌کردم. آن زمان خودم ژیان داشتم و برای رفت و آمد از این ماشین استفاده می‌کردم اما ماشین‌های آمریکایی را به خاطر عشقی که داشتم، می‌خریدم و بازسازی می‌کردم.»اما حادثه اصلی زندگی استاد نساج وقتی رقم می‌خورد که قرار می‌شود بنیاد مستضعفان موزه‌ای برای خودروهای قدیمی متعلق به دربار و مصادره شده، تحت اختیار این بنیاد طراحی کند.

آن زمان، سخت دنبال شخصی می‌گشتند که اطلاعات کافی و وافی درباره این ماشین‌ها داشته باشد و بتواند بنیاد را برای تهیه شناسنامه این خودروها یاری کند. از قضا خسرو معتضد تاریخ نگار و نویسنده ایرانی با استاد نساج رفاقتی دیرینه داشته و او را خبر می‌کند. از زبان خودش بشنوید: «من آمدم تهران و یک روز ظهر همراه آقای معتضد و آقای جواهری رییس موزه رفتیم کیلومتر ۱۲ جاده کرج. جایی‌که این ۲۰۰ تا ماشین قدیمی را در یک سوله نگهداری می‌کردند و روی ماشین‌ها را چادر کشیده بودند. چادر هر ماشین را که بالا می‌بردند، من بلافاصله مشخصات ماشین را می‌گفتم که چه سالی تولید شده و در ایران دست چه کسی بوده و الی آخر... چهار، پنج تا ماشین را که برشمردم، گفتند دیگر کافی است و من فهمیدم که می‌خواستند مرا امتحان کنند و ببینند واقعا دانشی در این زمینه دارم یا نه. پس از این بود که کار تهیه شناسنامه این ماشین‌ها را به من سپردند.

من هم انصافا در این کار کم نگذاشتم. خودروهایی که اطلاعات کافی در مورد آنها داشتم که هیچ، آنهایی را که مطمئن نبودم، از طریق موزه با کشور سازنده ماشین مکاتبه می‌کردیم. چون این ماشین‌ها سفارشی تولید می‌شده‌اند برای دربار و وابستگان به دربار و کشورهای سازنده اطلاعات کافی در این زمینه داشتند. نتیجه اینکه موفق شدم شناسنامه همه این ماشین‌ها را گردآوری کنم تا برای تاریخ ایران به یادگار بماند.» برای تحقیق بیشتر در این‌باره او به نقاط مختلفی از ایران و یکی، دو بار هم به اروپا سفر کرده است. در این زمان، آقای نساج از طرف دانشگاه مشهد مامور به خدمت در موزه بوده و مدت هشت سال کارمند پروازی موزه بوده است. او تاریخچه ماشین‌های تولید شده تا آخر دهه ۶۰ میلادی را هم در همین زمان تدوین کرده است. یکی از برجسته‌ترین کارهایی که استاد نساج انجام داده، بازسازی «کرایسلرویندسور»ای است به تاریخ تولید ۱۹۴۸. این کرایسلر و دوج ۱۹۳۴ در کرمان بوده‌اند و گمان کارشناسان این بوده که متعلق به رضا شاهند اما استاد نساج با این استناد که رضا شاه سال ۱۹۴۱ ایران را ترک کرده و ماشینی که هفت سال بعد تولید شده به طور منطقی نمی‌توانسته متعلق به او باشد، بر این گزاره خط بطلان کشیده اما دوج را همه متفق‌القولند که وقتی رضا شاه در کرمان بوده، سوار می‌شده و الان در دست بازسازی است. آقای نساج کریمی بازسازی کرایسلر را پیش از دوج در دستور کار خودش قرار می‌دهد چون می‌خواستم کار مشکل‌تر را اول انجام دهم و کرایسلر خیلی کار داشت.

او این ماشین را شهریور ۸۲ تحویل می‌گیرد و شهریور ۸۴ سالم و سرحال تحویل سازمان میراث فرهنگی کرمان می‌دهد. نگاهی به عکس‌های ماشین قبل و بعد از بازسازی، چرب دستی او را در این حرفه منعکس می‌کند. اما برخلاف بسیاری از ماشین‌بازها، او خودش هیچ وقت دست به آچار نمی‌برد: «سعی کردم فقط در محدوده نظارت فعالیت کنم و وارد حیطه مکانیکی نشوم. این نظارت خودش دانش خاصی می‌خواهد و تو باید تصویر دقیقی از ماشین با همه جزییاتش را در ذهن داشته باشی که بتوانی مکانیک، صافکار و نقاش را درست راهنمایی کنی که ماشین را با همان جزییاتی که کارخانه ساخته از کار دربیاورند.»

برای رسیدن به چنین نتیجه‌ای او وقت و انرژی زیادی مصرف می‌کند. مثلا برای ساختن دستگیره‌های کرایسلر، دستور می‌دهد از روی تنها نمونه موجود حدود ۱۲ تا دستگیره بسازند تا چهار تای آنها دقیقا شبیه نمونه اولی از کار دربیاید. به خاطر همین وسواس و دقت است که وقتی پس از دو سال کرایسلر را تحویل می‌دهد، ساعت و رادیوی ماشین نیز کار می‌کرده است. ماشینی که ۷۲ سال پیش ساخته شده و تا مرز نابودی مطلق پیش‌رفته بود.

آقای اتومبیل‌های آنتیک عاشق ماشین‌های آمریکایی است و درباره تولیدات سایر کشورها نیز نظر جالبی دارد:

- زیباترین ماشین‌ها را آمریکایی‌ها ساخته‌اند.

- بادوام‌ترین ماشین‌ها را آلمانی‌ها ساخته‌اند.

- سنتی‌ترین ماشین‌ها را انگلیسی‌ها ساخته‌اند.

در ماشین‌های فرانسوی هیچ زیبایی و تشخصی نمی‌بینم و روس‌ها را در آخر این فهرست جا می‌دهم.

شبنم رحمتی