حجاب محدودیت مصونیت یا مسؤولیت

هر انسانی, با هر نظام فكری, افعال اختیاری اش را به منظور رسیدن به اهدافی كه آن ها را پسندیده و خوب تشخیص داده, انجام می دهد به عبارت دیگر, تمام افعال ارادی آدمی, تابع حسن و قبحی است كه تشخیص می دهد

●مقدمه‏

هر انسانی، با هر نظام فكری، افعال اختیاری‏اش را به منظور رسیدن به اهدافی كه آن‏ها را پسندیده و خوب تشخیص داده، انجام می‏دهد؛ به عبارت دیگر، تمام افعال ارادی آدمی، تابع حسن و قبحی است كه تشخیص می‏دهد. «حجاب و بی‏حجابی» نیز از این چارچوب برون نیست. عده‏ای حجاب را نیك می‏دانند و بدان پایبندند و در مقابل، بی‏حجابی را زشت می‏شمارند و از آن بیزاری می‏جویند؛ چنان كه گروهی بی‏حجابی را پسندیده، به آن اهتمام می‏ورزند و حجاب را عملی زشت دانسته، دامن خود را از آن پاك می‏سازند. این نوشتار، فارغ از دلیل‏های عقلی و نقلی و مقتضیات فطری در پی بررسی آثار این دو پدیده است و خوبی و بدی و زشتی و زیبایی هر یك را می‏نمایاند تا هر كس با تدبیر در آثار آن دو، راه صواب پیش گیرد.

●دامنه تأثیر رفتارها

بی‏تردید زندگی اجتماعی - خواه بر استدلال عقلی و خواه برخواسته فطری و خواه بر بنیان قراردادهای اجتماعی و... بنا شده باشد - از تأثیر و تأثّر متقابل افراد و عملكرد آن‏ها تهی نیست. خوبی‏ها و زیبایی‏ها برای فرد و خانواده و جامعه مفیدند و زشتی‏ها و بدی‏ها نیز به همه زیان می‏رسانند. و تأثیر خود را بر تمام اعضا و اركان جامعه به جا خواهند گذاشت.

●همنوایی آهنگ تكوین و تشریع‏

مدبّر آفرینش كه خواهان تداوم نسل بشر است، خود، به قلم تدبیر و تكوین، جاذبه‏های عقلی، اجتماعی، فطری و زیستی - جنسی را در آدمیان و حتّی حیوانات و گیاهان به ودیعت نهاده تا در پرتو جذب و انجذاب درونی همیشگی شعله وجودشان را بر افروخته نگهدارند. خالق هستی برای بقای دیگر موجودات تنها همین جذب و انجذاب را كافی دانسته، ولی برای بقای نسل بشر مسؤولیت سپاری را نیز از نظر دور نداشته است؛ زیرا بشر چون جانوران و گیاهان نیست كه نسل وی تنها با جاذبه‏های زیستی - جنسی و عشق ورزی آزاد پایدار ماند. نوزاد انسان پس از تولّد به تغذیه، نگهداری و پرورش درست نیازمند است و بدون مراقبت‏های بهداشتی، زیستی و... فرصت حیات نمی‏یابد. بر این اساس، معمار هستی كه نهاد آدمی را آن گونه سرشت، برگنبد تشریع این گونه نوشت كه ازدواج محبوب‏ترین بنیادها برای بنا نهادن كانون تولّد و مهد پرورش و رشد نوع انسان است‏۱، تاهم جذب و انجذاب به محیط خانواده محدود گردد و هم نسلی سالم و متعادل پرورش یابد. چون جذب و انجذاب لجام گسیخته هرگز به بقای نسل تن نمی‏دهد و آن را مزاحم عشق ورزی خود می‏بیند؛ همان‏گونه كه نسل ناسالم، پدر و مادری نمی‏شناسد تا آن نژاد را استمرار بخشد۲. به این منظور، انتظار می‏رود معمار نظام تكوین و تشریع در راه نیل به خواست خود، به تدبیر و تشریع لازم دست یازد و اسباب رسیدن به آن هدف را تشریع فرماید. «حجاب» در شمار این اسباب جای دارد. اینك در این نوشتار، با پرداختن به برخی آثار تربیتی و روان شناختی این دو پدیده، سودمندی و ضرر آفرینی هر یك را هویدا می‏سازیم تا هر كس خود آگاهانه تصمیم گیرد.

●حجاب و رشد شخصیت‏

شخصیت؛ مجموعه افكار، عواطف، عادت‏ها و اخلاقیات یك انسان است كه به تمایز وی از دیگران می‏انجامد۳؛ به عبارت دیگر، مجموعه صفات و ویژگی‏های جسمی، روانی و رفتاری كه هر انسان را از انسان‏های دیگر متمایز می‏سازد، شخصیت نام دارد۴. بر این اساس، هر كس شخصیتی دارد كه خود را با آن معرفی می‏كند. و دیگران نیز او را به همان ویژگی‏ها می‏شناسند. در، «روان‏شناسی كمال» انسان رشد یافته كه انسان خواستارِ تحققِ خود (actualizing person - The Self) معرفی می‏گردد، این گونه توصیف شده است: انسانی كه نیازهای سطوح پایین (نیازهای جسمانی، ایمنی، تعلق، محبت و احترام) را پشت سر نهاده، در صدد استفاده از توانایی‏ها و قابلیت‏های خود است و به دنبال به فعلیّت رساندن خویشتن و تحقق خویش است‏۵. اریك فروم انسان رشد یافته را انسان بارور (Productive person) معرفی می‏كند و در تعریف او می‏گوید: وی انسانی است كه نیازهای روانی‏اش را از راه‏های بارور و زایا و خلاق ارضا می‏كند۶. به عقیده اریك فروم مؤثرترین عامل در رشد شخصیت انسان برآوردن معقول نیازهای روانی است كه حیوانات پست این نوع نیازها را ندارند. انسان سالم نیازهای روانی - نه نیازهای جسمانی مانند گرسنگی، تشنگی، جنسی و...- خود را از راه‏های خلاّق ارضا می‏كند و اشخاص ناسالم از راه‏های نامعقول‏۷. اكنون باید دید فرصت رشد شخصیت با رعایت حجاب بیش‏تر فراهم می‏گردد یا با عدم رعایت آن؟ انسانی كه پیوسته نگران زیبایی خود است و بیش‏تر در جهت معرفی پیكر خود می‏كوشد، بهتر می‏تواند قابلیت‏های خود را بشناسد و به فعلیت برساند یا آن كه سر در باغ اندیشه دارد؟ آیا توجّه به نیازهای جسمانی و سطحی به انسان امكان رشد می‏دهد یا توجّه به نیازهای عالی و مخصوص انسان‏ها؟ آیا غرق شدن در خود نمایی و جلب توجّه دیگران مسیر منتهی به یافتن خویشتن است؟ انسانی كه زندگی‏اش تحت فرمان و اراده‏اش نیست، در حس هویّت یابی خود (of Identity A Sense) دچار شكست شده است‏۸ تا چه رسد به آن كه هویّتش را به كمال رساند. زیرا سلیقه و خواست دیگران در زندگی‏اش تأثیر می‏گذارد و چنان زندگی می‏كند كه دیگران می‏پسندند، نه آنگونه كه خود می‏پسندد.

بی‏حجاب در اندیشه نمایش خود و زیبایی خویش است. این امر كه عقده حقارت (inferority complex) انسان را می‏نمایاند، زمینه رشد و تعالی وی را نابود می‏سازد؛ در حالی كه زن مانند مرد یك انسان است و باید از نظر انسانی رشد و تكامل یابد. كسی كه با نمایش زیبایی خود و گزینش پوششی ویژه در اندیشه جلب نظر دیگران به سر می‏برد، در حقیقت می‏خواهد با تكیه بر جذابیت‏های ظاهری خویش و نه اصالت‏ها و ارزش‏های متعالی خود، جایی در جامعه بیابد. در واقع او از این طریق اعلام می‏دارد، آنچه برایش اصل است و اهمیّت دارد، «زن بودن» او است نه انسانیت و اندیشه و لیاقت و كارآیی‏اش. چنین فردی قبل از همه اسیر خویش است و به مغازه‏داری شبیه است كه پیوسته در اندیشه تزیین ظاهر و تغییر دكور خود به سر می‏برد و فرصت پرداختن به آرزوهای بزرگ‏تر را نمی‏یابد۹.

●حجاب و حرمت خود (احساس ارزشمندی)

از نظر روان‏شناسی، قطعی‏ترین عامل رشد انسان «میزان ارزشی» است كه هر فرد برای خود قائل است‏۱۰؛ به عبارت بهتر، نافذترین عامل رشد روانی و شخصیتیِ انسان، سطح حرمت خود (esteem - Self) او است. درجه ارزیابی فرد از خود، حرمت خود خوانده می‏شود و در واقع باز خوردی از مورد قبول بودن و مورد قبول نبودن به شمار می‏آید. این قضاوت در قالب رفتارهای كلامی و غیر كلامی بروز می‏كند و گستره‏ای است كه فرد خود را در آن پهنه توانا، مهم، موفق و با ارزش و یا ناموفق و بی‏ارزش می‏داند۱۱.

چنان كه گذشت، «سطح حرمت خود» در سازش یافتگی هیجانی، اجتماعی و عاطفی تأثیر بسیار دارد و از عوامل تعیین كننده اساسی در شكل‏دهی الگوهای رفتاری و عاطفی است؛ به گونه‏ای كه تردید افراد در ارزشمندی‏شان به ناتوانی در رسیدن به زندگی عاطفی موزون می‏انجامد. این افراد همواره از آشكار شدن ناتوانی‏هاشان هراسناكند و صحنه را ترك می‏كنند. از طرفی خلاقیت با «سطح حرمت خود» رابطه كاملاً مستقیم دارد۱۲.

علی زینتی‏

پی‏نوشت:

۱. المیزان، محمدحسین طباطبائی، ج ۳.

۲. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل.

۳. مجموعه مقالات كنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی.

۴. روان‏شناسی شخصیت، یوسف كریمی،

۵. روان‏شناسی كمال، دوان شولتس، گیتی خوشدل.

۶. مكتب‏ها و نظریه‏های روان‏شناسی، سعید شاملو.

۷. روان‏شناسی كمال.

۸. فلسفه حجاب، علی محمدی.

۹. روان‏شناسی حرمت خود، ناتانیل براندل، هاشمی جمال.

freeman sunfran cisco.۱۹۶ .Esteem - The Antecedents of self .۱۰

۱۱. بررسی حرمت خود در نوجوانان...، سید حسن سلیمی، مجله روان‏شناسی، شماره ۲.

۱۲. مسأله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا.

۱۳. نظام حقوق زن در اسلام، مرتضی مطهری، صدرا.

۱۴. مسأله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا.

۱۵. نظام حقوق زن در اسلام، مرتضی مطهری، صدرا.

۱۶. المیزان، محمدحسین طباطبائی، ج ۳.

۱۷. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل.

۱۸. مجموعه مقالات كنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی.

---