دانشگاه تمدن ساز

لازمه سخن گفتن از مفهوم «دانشگاه تمدن ساز» یافتن پاسخ درخور به سلسله سؤال هایی است که در پرتو آن بتوان به برداشت درست و شفافی از این واژه ترکیبی دست یافت

لازمه سخن گفتن از مفهوم «دانشگاه تمدن ساز» یافتن پاسخ درخور به سلسله سؤال هایی است که در پرتو آن بتوان به برداشت درست و شفافی از این واژه ترکیبی دست یافت. این سؤال ها می تواند از قرار ذیل باشد: تمدن چیست آیا تمدن به خودی خود ساخته می شود یا این که آن را می سازند آیا ساختن تمدن براساس طرح از پیش تعیین شده ای صورت می گیرد یا این که بدون برنامه قبلی و به تدریج ساخته شده شکل می گیرد به تعبیر دیگر آیا شکل گیری تمدن یک پروژه است یا یک پروسه آیا می توان از دستگاه ها، مؤسسات، ساختارها و نهادهای تمدن ساز سخن گفت در این میان نسبت و رابطه دانشگاه و تمدن سازی چه می تواند باشد آیا دانشگاه می تواند تمدن ساز باشد آیا تمدن سازی نیاز به نیروهای پیشرو

(Avant- garde) دارد تمدن سازی دانشگاه چگونه است سهم دانشگاه از تمدن سازی چقدر و چگونه می تواند باشد

در تلاش برای ارائه تصویری از تمدن می توان گفت که تمدن پدیده ای چند ضلعی در زندگی اجتماعی انسان محسوب می شود که اضلاع مختلف آن را دین، علم، اخلاق، فلسفه، حقوق، ادبیات، معرفت شناسی، زیبایی شناسی، معماری، هنر، فن، اقتصاد و سیاست تشکیل می دهد. تمدن برآیند همه اینها در زندگی روبه تحول و تکامل انسان است. تمدن در همه اینها تجلی می یابد و اینها همه سازنده بنای عظیم و حجیم تمدن هستند. لذا هنگامی که از یک تمدن مشخص سخن گفته می شود، این معنا از پیش مفروض گرفته شده است که در آن تمدن ما با مجموعه های همگن، همساز، هم سنخ و منسجم از اجزای مختلف سخت افزاری و نرم افزاری زندگی جمعی انسان رو به رو هستیم. مجموعه ای که در آن باور عقیده ، علم ، اخلاق ، دین ، هنر ، فلسفه ، حقوق و ادبیات ، اقتصاد و سیاست در همخوانی، همگرایی و تعامل با یکدیگر ساختمان معنایی واحدی را شکل می دهد.

امروزه اهمیت دانشگاه در تأثیرگذاری بر تمدن ها تا بدان حد است که می توان به جرأت ادعا کرد که بدون دانشگاه هیچ تمدنی ره به جایی نخواهد برد و دانشگاه های امروز از ستون های برپادارنده تمدن ها به شمار می آیند. دانشگاه به طور مستقیم و غیر مستقیم تأثیرگذار بر هنر ، فن ، اقتصاد ، سیاست ، ادبیات ، فلسفه و اخلاق و دین و بالاخره علم در مفهوم خاص آن است و این یعنی حضور دانشگاه در همه اجزای یک تمدن. دانشگاه کانون انباشت علم برای تمدن سازی محسوب می شود و صد البته هر علمی را توان تمدن سازی نخواهد بود. ساخت تمدن را علمی تمدن ساز لازم است. دانش تمدن ساز از ضروریات دانشگاه تمدن ساز و آن نیز از لوازم تمدن سازی است. البته روشن است که دانشگاه تنها مؤسسه تأثیرگذار بر تمدن و شکل گیری آن محسوب نمی شود. نهادها، مؤسسات و دستگاه های دیگر اجتماعی، فرهنگی و علمی نیز در شکل گیری و رشد و نمود و تعالی تمدن ها تعیین کننده اند.

با ظهور انقلاب مبتنی بر اسلام در ایران سال های ۵۶ و ۵۷ بار دیگر کشور در شکل دهی و احیای «جامعه اسلامی» همان تمدن اسلامی- ایرانی پیشقدم شده است . همچون چهارده قرن قبل، زمینه های شکل گیری تمدن نوینی پدید می آید که در آن فرهنگ و تمدن ایرانی یکی از پایه های اصلی است.

ایران امروز چه به لحاظ داخلی و چه به لحاظ بین المللی در شرایطی قرار گرفته است که چاره ای جز تمدن سازی ندارد. ایران امروز در شرایطی قرار گرفته است که از عوامل شش گانه مؤثر در ساختمان هر فرهنگ و تمدن یعنی روش های معیشتی، شرایط اقلیمی، نژاد، روش های سیاسی،

تأثیر پذیری یا رخنه تمدن های پیروز اکثریت قریب به اتفاق آنها را داراست. اگر عامل دین و عامل انسانی را به این عوامل بیفزاییم، آنگاه ایران در شرایط برجسته تر و حساس تری قرار می گیرد. امروزه اسلام احیا شده و نخبگان مصمم و روابط اجتماعی مستعد، شرایط تاریخی فوق العاده ای را برای احیای تمدن ایرانی- اسلامی آفریده است. بویژه اگر این سخن « توین بی» را بپذیریم که «ظهور تمدن، مرهون مشکلات و سختی هاست، نه نتیجه رفاه و آسانی».

ایران امروز به علت دشمنی سرسختانه تمدن غالب غرب در یکی از سخت ترین شرایط و با دنیایی از مشکلات زنجیره ای آفریده شده در برابر خود قرار دارد. ایران خواسته یا ناخواسته وارد عرصه ای شده است که یا تمدن می سازد و می ماند و یا زیر فشار تمدن غالب غرب از پا درمی آید. ساخت تمدن نوین ایرانی- اسلامی ضرورت ایران امروز است.

واژه «دانشگاه تمدن ساز» مفهوم اختیار شده برای نمایاندن تمام عیار الزامات سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در حوزه آموزش عالی کشور، بویژه در عرصه فرهنگ است. به عبارت دیگر، اصطلاح دانشگاه تمدن ساز ترجمان ایران ۱۴۰۴ در آموزش عالی است که در آن جمهوری اسلامی ایران باید الهام بخش برای جهان اسلام بوده و به لحاظ علمی و اقتصادی رتبه اول را در منطقه از آن خود سازد. اگر این هدف دارای الزاماتی در حوزه های مختلف کشور باشد، در حوزه علوم، تحقیقات و فناوری بهره مند شدن از دانشگاهی تمدن ساز را می طلبد که بتواند با مشارکت در ساخت تمدن نوین ایرانی- اسلامی هدف سند چشم انداز در این حوزه را محقق سازد. «دانشگاه تمدن ساز» یعنی هدف غایی و بستر حرکت دانشگاه های ایران در ۲۰ سال آینده.

دکتر محمدباقر خرمشاد، معاون فرهنگی اجتماعی وزیر علوم